“Qarabağa dair məsələlərin həllini Brüsseldə görürəm, çünki onların mövqeyi Azərbaycanın mövqeyi ilə faktiki olaraq üst-üstə düşür”

Milli Məclis hökumətlə birlikdə “Azərbaycan Respublikasının 2023-cü il dövlət büdcəsi haqqında” qanun layihəsinin müzakirələrini komitə və plenar iclaslarda davam etdirir. Büdcə qanununun bir ölkənin taleyində böyük önəm kəsb etməsi bəllidir.

Eyni zamanda büdcənin dürüstləşdirilməsi, əlavə və dəyişikliklər edilməsi zərurəti barədə suallar da ortaya çıxır. Deputat, parlamentin İqtisadi siyasət, sənaye və sahibkarlıq komitəsinin üzvü Vahid Əhmədov bu mövzu ilə əlaqədar “Yeni Müsavat”ın suallarını cavablandırıb.

- Vahid müəllim, büdcənin dürüstləşdirilməsi ilə bağlı müzakirələrin hansı zərurətdən irəli gəldiyi barədə rəsmi açıqlamalar oldu. Dövlət başçısının da bu məsələ ilə bağlı tapşırığı olmuşdu. Sizin bu müzakirələrə münasibətiniz necədir?

- Ümumiyyətlə, dürüstləşdirilmiş dövlət büdcəsini şərtləndirən məsələlər var idi. Əgər biz 2022-ci ilin yekununa baxsaq, 2022-ci ilin dövlət büdcəsinin icrasında kifayət qədər müsbət məqamlar var. Mən belə hesab edirəm ki, 2022-ci ilin dövlət büdcəsinin icrası son on ildə ən yüksək səviyyədə icra olunan layihə idi. Büdcənin icrası təxminən 99 faizdən yüksək həyata keçirilmişdi. Bizdə hələ indiyədək belə, ən yüksək səviyyədə icra olmamışdı. Bu, həm ölkə hökumətinin, həm Maliyyə Nazirliyinin, həm İqtisadiyyat Nazirliyinin atdığı addımların nəticəsi idi. 2022-ci il dövlət büdcəsinin icrasında ilk dəfə olaraq Neft Fondundan transfert 12,7 milyard manat nəzərdə tutulmuşdusa, təxminən 4,8 milyard manat az vəsait istifadə olundu. Belə hadisə olmamışdı. İkinci bir misal: dövlət büdcəsinin kəsiri 3 milyard manata yaxın nəzərdə tutulurdusa, təxminən 1,4 milyard manat istifadə olundu. Yəni kəsir cəmi 1,6 milyard manat oldu. Faktiki olaraq qənaət edildi.

- Kifayət qədər ciddi rəqəmlərdir və dediyiniz kimi, ilklər sırasındadır. Bu qədər maliyyə ehtiyatlarına qənaət edilməsi nəyin hesabına baş verdi, şəffaflığın təmin olunması, yoxsa nəzarətin artırılması hesabına?

- Təbii ki, bu, şəffaflığın təmin olunması, kölgə iqtisadiyyatının müəyyən qədər aradan qaldırılması, korrupsiyaya qarşı aparılan mübarizənin nəticəsi idi. O cümlədən neftin qiymətinin yüksək olması öz təsirini göstərdi. Yəni bu sahədə 2022-ci ildə Azərbaycan hökuməti tərəfindən böyük işlər görüldü və məhz büdcənin belə bir şəkildə icrasına nail olundu. Büdcənin bu şəkildə icrası həm də 2023-cü il büdcəsinə düzəlişlər üçün şərait yaradan səbəblərdən biri oldu.

- Demək, 2022-ci ildəki şəffaflığın, qənaətin, nəzarətin hesabına əldə olunan ehtiyatlar 2023-cü ildə ayrı-ayrı vacib sahələrə ayrılır və əlavə xərclərə ehtiyac duyulmur, eləmi?

- Bəli. Eyni zamanda cari ilin ilk dörd ayının yekunları göstərdi ki, Azərbaycanın neft və qeyri-neft sektorunda kifayət inkişaf var. Əsasən də qeyri-neft sektorunda inkişaf oldu. Eyni zamanda neftin qiyməti öz sözünü dedi. Biz büdcədə neftin qiymətini 50 dollar götürmüşdük, amma neftin qiyməti orta hesabla 86,6 dollar oldu. Yəni 36 dollar əlavə vəsait daxil oldu. Bütün bunlar dövlət büdcəsinə yenidən baxılmasını şərtləndirdi. Bir tərəfdən də dövlət başçısı cənab İlham Əliyev bir neçə dəfə demişdi ki, bizim əsas prioritet işimiz Qarabağda tikintinin yekunlaşdırılması və əhalinin yurd yerlərinə köçürülməsidir. Bilirsiniz ki, Böyük Qayıdışa dair 2026-cı ilədək dövrü əhatə edən Dövlət Proqramı təsdiqlənib və artıq proses yüksək səviyyədə həyata keçirilməkdədir. Mayın 28-də cənab Prezident Laçına qayıdan ailələrlə görüş keçirdi. Orada əhalinin rahat yaşayışı üçün infrastruktur yaradılıb və proses davam edir. Ona görə də Laçın şəhəri də daxil olmaqla, digər ərazilərimizin qurulması üçün müəyyən qədər əlavə vəsait lazım idi. Mən Qarabağla əlaqədar bir misal da çəkim: 2021-2022-ci ildə Qarabağda həyata keçirilən işlərə haradasa 6,3 milyard manat vəsait xərcləmişik. Görülən işlər də kifayət qədər böyükdür, mən orada olmuşam və görmüşəm. Bu işlər hazırda sürətlə davam etdirilir. Biz 2023-cü ilin dövlət büdcəsində Qarabağa Böyük Qayıdışla əlaqədar 3 milyard manat vəsait ayırmışdıq. Amma bu vəsait bəs eləmirdi. Çünki orada işin miqyası kifayət qədər böyükdür. Ona görə də cənab Prezidentin göstərişinə əsasən, dövlət büdcəsində əlavə 2,2 milyard manatın ora ayrılması nəzərdə tutulur. Ümumilikdə 2023-cü ildə dövlət büdcəsindən 5,3 milyard manat Qarabağa sərf ediləcək. Bu, təxminən dövlət büdcəsinin altıda biridir, böyük rəqəmdir. Yəni Qarabağ dövlətimiz üçün prioritet sahədir. Yeri gəlmişkən, ötən həftə Prezident Administrasiyasının rəhbəri hörmətli Samir Nuriyevin rəhbərliyi ilə Əlaqələndirmə Qərargahının Laçın şəhərində iclas keçirməsi də dövlətimizin Qarabağa qayıdış məsələsinə nə qədər önəm verdiyini bir daha təsdiqləyir.

- Prioritetlərdən biri də sosial istiqamətdir...

- Ümumiyyətlə, dövlət büdcəsi təsdiq olunanda həmişə cənab Prezident əsas sosial layihələrə nəzər yetirib. 2022-ci ilin dövlət büdcəsində biz 45 faizi sosial layihələrə ayırmışdıq: müavinətdir, pensiyalardır, əmək haqlarıdır, şəhid ailələri, qazilərin məsələləridir, məktəb, xəstəxanalar və digər tikinti layihələridir. Amma mən deyərdim ki, hazırda Qarabağ məsələsi əsas prioritet məsələ kimi nəzərdə tutulur, ona görə də bu istiqamətə kifayət qədər böyük vəsait ayrılır. Məhz o səbəbdən 5,3 milyard manat vəsaitin ayrılması nəzərdə tutulub. Digər mühüm məsələyə gəldikdə, bilirsiniz ki, Qarabağla bağlı məsələ tam sona çatdırılmayıb, eyni zamanda sərhədlərin delimitasiya və demarkasiyası həllini tapmayıb. Həmçinin Rusiya hərbi kontingenti bölgədədir, Ermənistandan Laçın, Kəlbəcər, Naxçıvan bölgəsi son vaxtlar intensiv atəşə tutulur.

- Dövlət başçısının Laçından etdiyi xəbərdarlıq da sıradan məsələ deyildi...

- Bəli. Çox ciddi xəbərdarlıq idi. Prezident hətta bildirdi ki, biz amnistiya verməyə hazırıq. Özü də bu, həm ABŞ Dövlət Departamenti, həm Avropa dövlətləri tərəfindən çox yaxşı qarşılandı. Cənab Prezident həmişə olduğu kimi, sülh sazişinin imzalanmasına çalışır, birdəfəlik sərhəd məsələsinin həll olunmasını istəyir. Ona görə də müdafiə və təhlükəsizlik məsələləri bizimçün önəmli olduğuna görə, 1,1 milyard manat da bu sahəyə əlavə vəsaitin ayrılması nəzərdə tutulur. Eyni zamanda 800 milyon manata yaxın vəsait digər sahələrin - su, qaz, işıq və s. infrastruktur layihələrə, səfirliklərlə bağlı işlərə sərf olunacaq. Həmçinin Sahibkarlıq İnkişaf Fonduna müəyyən qədər vəsait ayrılacaq.

- Azərbaycan dövlətinin maliyyə sahəsi ilə bağlı sıxıntısının olmaması da əlavə üstünlüyüdür.

- Təbii ki. Azərbaycanın 65 milyard dollara yaxın ehtiyatı var. Bu, çox böyük ehtiyatdır, təxminən 110 milyard manata yaxın vəsait edir, dövlət büdcəsini 3 dəfə üstələyir. Ona görə də büdcədən vacib sahələrə vəsait ayrılır, bu, tamamilə düzgündür. Büdcə müzakirələrinin ilk oxunuşunda, həm komitə, həm plenar iclaslarda maliyyə nazirinin, İqtisadi İnkişaf Nazirliyinin rəhbərliyinin çıxışları çox müsbət məqamlar üzərində qurulmuşdu.

- Bu gün sizi narahat edən əsas məsələlər nədir?

- Hamını narahat edən inflyasiyadır. 2023-cü ilin dövlət büdcəsində 6,9 faiz götürülmüşdü, amma büdcədəki düzəlişlərdən sonra 10,4 faiz nəzərdə tutulub. Mən çıxışımda qeyd elədim, inflyasiya ilə bağlı Azərbaycanın daxilində də müəyyən problemlər var. Lakin əsas problem idxalda olan problemdir. Biz ölkəyə kifayət qədər məhsul idxal edirik. Xarici ticarətdə bizim bir saylı tərəfdaşımız Türkiyədir, sonra Rusiyadır, Ukraynadır, Orta Asiya ölkələridir və s. O ölkələrdə çox yüksək inflyasiya gedir. Biz oradan mal idxal edəndə həm inflyasiya idxal edirik, həm də qiymət artımı. Azərbaycanda da süni qiymət artımı var. Bununla əlaqədar Antiinhisar Xidməti işləyir, nazirlik işləyir, hökumətin antiinhisar tədbirləri var. Mən iclasda xahiş etdim ki, heç olmasa inflyasiyanı bir az aşağı səviyyədə qoruyub-saxlamaq, qiymət artımının qarşısını almaq üçün bu tədbirləri bir az da genişləndirmək və sərtləşdirmək lazımdır. Misal üçün, 2022-ci ildə ərzaq məhsullarında inflyasiya 20 faizə qədər olub, dərman vasitələrində inflyasiya 40 faizədək artıb. Biz heç olmasa ərzaq və dərmanla əlaqədar elə tədbirlər görməliyik ki, insanlar bu məsələlərlə bağlı əziyyət çəkməsinlər. Yəqin ki, bununla əlaqədar hökumətdə proqramlar işlənib-hazırlanacaq. Bu iki məsələ bizi çox narahat edir.

- Vahid müəllim, Qarabağla bağlı gərginliyi tətikləmək istəyən qüvvələrin fəaliyyəti göz önündədir. Siz qarşıdakı dönəmdə nə gözləyirsiniz?

- Cənab Prezident çox çalışır ki, Ermənistanla sülh sazişi imzalansın. Amma bunu istəməyən qüvvələr var. Son vaxtlaradək görüşlər həmişə üçtərəfli olurdu. Ancaq gördüyünüz kimi, Fransa prezidenti, Almaniyanın baş kansleri də işə qarışıb. Mən həmişə demişəm, yenə deyirəm: Fransa prezidenti olan yerdə Azərbaycan üçün müsbət heç nə görmürəm. Çünki o, birbaşa Ermənistanı müdafiə edir. Fransanın yerinə Türkiyə olsaydı, daha yaxşı olardı. Hesab edirəm ki, Qarabağla bağlı məsələlərin həllinin uzadılmasında bir əsas səbəb də Rusiya sülhməramlılarının bölgədə olmasıdır. Gəlin açıq danışaq, Rusiya istəmir ki, bu məsələ həll olunsun və sülhməramlılar Qarabağdan çıxsın. Sülhməramlılar Qarabağda olmasa, Azərbaycanla Ermənistan razılaşıb, sülh imzalayacaqdı. Cənab Prezident də bir neçə dəfə deyib ki, Qarabağda yaşayan mülki ermənilərlə bağlı heç bir problem yoxdur. Mülki ermənilər Azərbaycan vətəndaşlığını qəbul etməlidirlər, bizim qanunlarımızla yaşamalıdırlar. Azərbaycanda o qədər millət yaşayır ki, heç bir problem yoxdur. Mən Qarabağa dair  məsələlərin həllini Brüsseldə görürəm. Çünki onların mövqeyi Azərbaycanın mövqeyi ilə faktiki olaraq üst-üstə düşür. Yəni onlar Azərbaycanın ərazi bütövlüyü çərçivəsində sərhədlərin delimitasiyası və demarkasiyasını, Azərbaycan və Ermənistanın ərazi bütövlüyünün qarşılıqlı şəkildə tanınmasını istəyirlər. Bu məsələlər bizi qane edir, ermənilər də orda yaşayır, yaşasın. Yaşamırlarsa, cənab Prezident dedi, artıq özlərinin problemidir, bizə aidiyyəti yoxdur.

- Ermənistan Zəngəzur dəhlizi ilə bağlı da prosesi uzatmağa çalışır. Sizin gözləntiləriniz necədir?

- Arazdəyən-Horadiz dəmir yolunun bərpası olduqca vacibdir. İqtisadi cəhətdən hansısa mənfəətdən söhbət getmir. Əhalinin gediş-gəlişi üçün bu dəmir yolunun əhəmiyyəti var. Ümumiyyətlə, bizimçün Zəngəzur dəmir yolu və avtomobil yolunun açılması çox vacibdir. Mən fikir verirəm, bir İran xaric, Zəngəzur dəmir yolunun əleyhinə çıxan dövlətlər yoxdur. Hətta Çin səfiri dedi ki, bu dəmir yolu bizim üçün çox vacibdir. Yəni bu dəmir yolu çəkiləcək. Yadınıza gəlirsə, cənab Prezident dedi istəsələr də, istəməsələr də, bu, baş verəcək. Bu dəqiqə həm Zəngilan, həm də Naxçıvan istiqamətində iş gedir. Həm dəmir yolu, həm avtomobil yolu çəkiləcək. Son vaxtlar müəyyən irəliləyişlər də var. Baş nazirin müavinləri görüşürlər, müəyyən problemlərin həll edildiyi barədə onlar tərəfindən açıqlamalar verilir. Zəngəzur dəhlizi bizim Naxçıvanla, o cümlədən Türkiyə ilə birbaşa əlaqələrin qurulması baxımından çox vacibdir.

- Ermənistanın Azərbaycana vurduğu zərərin pul və ya ərazi şəklində ödənməsi məsələsi də yəqin ki, diqqət mərkəzindədir. Sizdə bu barədə məlumatlar nədən ibarətdir?

- Ümumiyyətlə, bu məsələ mütəmadi olaraq gündəmə gəlir, araşdırılır, hesablamalar da var. Təxminən 350 milyard dollarlıq vəsaitdən söhbət gedir. Mən inanmıram ki, Ermənistanın o vəsaiti qaytarmaq imkanı olsun. Amma dediyiniz kimi, ərazilər var, pul yoxdursa, torpaq verə bilər. Biz bunu mütləq mübahisələndirməliyik, mütəmadi olaraq beynəlxalq səviyyədə müraciətlər olmalıdır. 

Elşad PAŞASOY,
“Yeni Müsavat”