Onlayn ictimai-siyasi qəzet
Azərbaycanda sosial şəbəkələrin ləğvi - ŞOK
Ekspert: “Bu gün sosial şəbəkələr ailədən və məktəbdən daha çox təsir imkanına malikdir”
Bəzi Asiya ölkələrində sosial şəbəkədən asılı olanlar üçün xəstəxanalar var. Müasir sosial media istifadəçiləri “beyin çürüməsi” fenomeni ilə - həddindən artıq miqdarda səthi məzmunun istehlakı səbəbindən idrak qabiliyyətlərinin pisləşməsi ilə üzləşirlər. Yeni araşdırmada elm adamları rəqəmsal asılılıq və məlumat qavrayışlarının dəyişməsi ilə bağlı narahatedici tendensiya müəyyən ediblər.
Bu barədə “The Conversation” portalı məlumat yayıb.
Mədəniyyət nəzəriyyəçisi Byunq-Çeol Hanın sözlərinə görə, tələbələr etiraf edirlər ki, onlar özlərini smartfonlarından qoparıb, sosial mediada saatlarla vaxt keçirərək qısa videolar arasında gəzə bilmirlər. Bu fenomen rəqəmsal texnologiyaların gündəlik həyatda möhkəm şəkildə yerləşdiyi COVİD-19 pandemiyasından sonra xüsusilə kəskinləşib.
Toronto və Ottava Universitetinin sosioloqları müasir medianın mədəniyyəti və şəxsiyyəti necə dəyişdirdiyini təhlil ediblər. Onlar müəyyən ediblər ki, gənclər uzun müddət ərzində konsentrasiya qabiliyyətini əhəmiyyətli dərəcədə azaldıblar. ABŞ-da orta hesabla bir gənc gündə 237 bildiriş alır - hər dörd dəqiqədən bir - bu, daimi diqqəti yayındırır və məlumatla dərindən məşğul ola bilmir.
Han iddia edir ki, bu proses ənənəvi hekayəni məhv edir. İnsanlar mürəkkəb hekayələri dərk etməyə və daha dərin düşüncələrə dalmağa imkan verən yavaş, düşüncəli baxışları itirirlər. Bunu Toronto Universitetinin tədqiqatçılarının eksperimenti də təsdiqləyir: tələbələr iki dəqiqə 40 saniyəlik videoya baxa bilməyiblər və bunun çox uzun olduğunu bildiriblər. Nəticədə müəlliflər materialı 16 saniyəlik kliplərə bölməli olublar.
Sosioloqlar xəbərdarlıq edir: sosial şəbəkələr məzmunun yaradıcılarını deyil, istehlakçılarını formalaşdırır. Alqoritmlər təcrübələri homojenləşdirir, mədəni müxtəlifliyi pozur. Nəticədə biz nağılçıların əvəzinə nağılçı oluruq və rəqəmsal dövr biliklərin sərhədlərini genişləndirmək əvəzinə, onların məhvinə gətirib çıxarır.
Üzeyir Şəfiyev
Mövzu ilə bağlı sosioloq Üzeyir Şəfiyev “Yeni Müsavat”a danışıb. Sosioloq qeyd edib ki, sosial şəbəkələrlə bağlı təkcə Azərbaycanda yox, bütün dünyada bir narahatlıq var. Onun sözlərinə görə, bu sahə üzrə araşdırmaçılar və mütəxəssislər həyəcan təbili çalırlar: “Sosial şəbəkələrdə təəssüf ki, süzgəc mexanizmi tətbiq olunmur. Buna görə də qara və hüquqa zidd informasiyalar bu şəbəkələrə yol tapır. Bu isə istifadəçilərə ciddi təsir göstərir. Bu gün sosial şəbəkələr ailədən və məktəbdən daha çox təsir imkanına malikdir. Çalışmalıyıq ki, bu tətbiqlərdən öncə onun fəsadlarından qorunma mexanizmlərini fikirləşək. 2025-ci ilin 19 martında çox əhəmiyyətli sənəd imzalandı. Süni intellektlə bağlı strategiya qəbul olundu. Orada haqlı olaraq süni intellektdən istifadə ilə bağlı təhlükəsizlik tədbirləri, düzgün istifadə etmə və etik çərçivələrlə bağlı məqamlar var. Bu çox təqdirəlayiq addımdır. Sosial media platformaları ilə bağlı çalışmalıyıq ki, hüquqa və əxlaqa zidd informasiyaların paylaşımı olmasın. Çox əfsuslar olsun ki, sosial şəbəkələrdə cinayət aləminin kriminallarından bəhs olunur, onlarla bağlı təmtəraqlı paylaşımlar edilir. Bu, psixologiyası bərkiməmiş uşaq və yeniyetmələrə aşındırıcı təsir göstərir. Həmin uşaq və yeniyetmələr sosial şəbəkələrdə böyük bir rəğbət qazanan, barələrində şərhlər yazılan cinayət aləminin "qəhrəmanlarına" kumir kimi baxırlar. Düşünürlər ki, deməli, onlar düzgün yaşayıblar ki, haqlarında belə paylaşımlar edilir, bahalı maşınları, evləri var və s.
Sosial şəbəkə və media sağlam olmalıdır ki, sosiallaşma institutu kimi uşaq və yeniyetmələrə mənfi təsir göstərməsin. Ona görə də yaxşı olardı ki, bir sıra dünya ölkələrində olduğu kimi Azərbaycanda da sosial şəbəkə vahidlərinin fəaliyyətini tənzimləyən ayrıca qanun olsun. Məsələn, qardaş Türkiyədə bu var. Orada yaşından asılı olaraq sosial şəbəkədən istifadə limitləri var. Çində TİkTok sosial şəbəkəsinin analoqundan istifadə edilir. Orada isə sərt vaxt limiti var. Çünki Çin mütəxəssisləri araşdırıb və məlum olub ki, sosial şəbəkə vahidi uşaqlarda klip düşüncə sindromu yaradaraq onlarda analitik məntiqi təfəkkürü ləngidir. Uşaqlar analitik təfəkkürdən geri qalır. Çində uşaqlar bu platformadan gün ərzində 45 dəqiqə istifadə edə bilərlər. Böyüklərdə də enerji tükənmişliyi yaratdığı üçün istifadəsində məhdudlaşma var. Bu və buna bənzər platformalar əmək qabiliyyətli əhaliyə də neqativ təsir etdiyi üçün onlar üçün də vaxt limiti müəyyənləşib.
Eləcə də Avropa İttifaqına daxil olan ölkələrdə də yüksək vəzifəli məmurlara, dövlət işçilərinə TikTok sosial platformasından istifadə qadağan edildi. 2017-ci ildə Almaniya hökuməti ilə sosial şəbəkə operatorları arasında müqavilə bağlanıb. Müqaviləyə əsasən saxta adlarla sosial şəbəkə üzərindən hüquqa zidd əməllər törədənlərin kimliyi tapılsın və hökumətə verilsin".
Sosioloq deyir ki, analoji müqavilənin Azərbaycan hökuməti ilə də bağlanmasına ehtiyac var: “Azərbaycanda da sosial şəbəkə vahidlərinin üzərindən hüquqa zidd əməllər törədənlərə görə qanunvericilik aktlarında bir sıra dəyişikliklər edildi. Lakin ölkəmizdə sosial şəbəkə vahidləri ilə bağlı ayrıca qanuna ehtiyac var. Qanun olmalıdır ki, həmin sosial şəbəkə istifadəçiləri başa düşsünlər ki, burada istədiklərini edə bilməzlər.
ABŞ-dan olan iş adamı Bill Qeyts deyir ki, “əgər mən sosial şəbəkə reallığında doğulsaydım, Bill Qeyts olmazdım, milyardlar qazana bilməzdim”. Çünki sosial şəbəkələr insanların vaxt və enerjilərini alır, tükəndirir. O, uşaqlarla və yeniyetmələrlə işləyənlər üçün Conatan Haydın “Narahat nəsil” (“The Anxious Generation”) kitabını tövsiyə edib.
Bəzi Asiya ölkələrində sosial şəbəkələrdən asılı olanlar üçün xəstəxanalar var. Bu o demək deyil ki, sosial şəbəkələr ləğv olunmalıdır, ya da, sadəcə olaraq, praqmatik məqsədlərlə istifadə edilməlidir".
Şahanə RƏHİMLİ,
“Yeni Müsavat”
ƏLAQƏLİ XƏBƏRLƏR
XƏBƏR LENTİ
05 Aprel 2025
04 Aprel 2025
ŞƏRHLƏRŞƏRH YAZ