Bu gün Bakıda Cənub Qaz Dəhlizi Məşvərət Şurasının iclası keçiriləcək

Bu gün Bakıda Cənub Qaz Dəhlizi (SGC) Məşvərət Şurası çərçivəsində nazirlərin 11-ci iclası və Yaşıl Enerji Məşvərət Şurası çərçivəsində nazirlərin 3-cü iclası keçiriləcək. “Yeni Müsavat” Energetika Nazirliyinə istinadən xəbər verir ki, toplantıya Azərbaycan və Avropa İttifaqı daxil olmaqla, 24 ölkə, 7 beynəlxalq maliyyə institutu və 42 enerji şirkəti qatılacaq. Tədbirdə nazirlər, nazir müavinləri və digər yüksək səviyyəli nümayəndələr iştirak edəcək.

Toplantı açılış sessiyasından sonra Nazirlər sessiyası, “Cənub Qaz Dəhlizi sessiyası: Cənub Qaz Dəhlizinin uğurlu istismarı, inkişafında tərəqqi və növbəti addımlar” və “Yaşıl enerji layihələri və yaşıl enerji dəhlizləri” üzrə plenar sessiyalarla davam edəcək.

Həmçinin Məşvərət Şurası çərçivəsində Azərbaycan, Türkiyə, Gürcüstan və Bolqarıstan arasında yaşıl enerjinin ötürülməsi və ticarəti üzrə 2-ci Nazirlər Görüşü, Xəzər-Qara Dəniz-Avropa Yaşıl Enerji Dəhlizi üzrə qeyri-rəsmi Rəhbər Komitə/Nazirlər Görüşü və Azərbaycan ilə Avropa İttifaqı arasında Dənizdə külək enerjisinin inkişafı üzrə Dəyirmi Masa keçiriləcək.

Tədbir çərçivəsində enerji sahəsində əməkdaşlıq üzrə sənədlərin imzalanması nəzərdə tutulur.

Tədbirin sonunda Cənub Qaz Dəhlizi Məşvərət Şurası çərçivəsində nazirlərin 11-ci və Yaşıl Enerji Məşvərət Şurası çərçivəsində nazirlərin 3-cü iclaslarının yekunlarına dair mətbuat konfransı keçiriləcək.

Qeyd edək ki, SGC Məşvərət Şurası çərçivəsində nazirlərin görüşləri 2015-ci ildən bəri hər il fevral ayında keçirilirdi, ötən il ilk dəfə bu tədbirlər mart ayında baş tutdu.

Bu il tədbirdə ABŞ-ı Dövlət Departamentinin Enerji Resursları Bürosunun baş məsləhətçisi Erik Ceykobs təmsil edəcək. O, artıq Bakıya gəlib. Bildirilib ki, Erik Ceykobs səfəri zamanı hökumət rəsmiləri, enerji sektorundakı liderlər və sahə mütəxəssisləri ilə görüşəcək, enerji təhlükəsizliyinin əhəmiyyətini müzakirə edəcək, ABŞ-ın enerji liderliyini vurğulayacaq və hər iki ölkə üçün enerji bolluğu və daha böyük rifahı ortaya çıxarmaq üçün imkanları araşdıracaq. Erik Ceykobs eyni zamanda Cənub Qaz Dəhlizi Məşvərət Şurasının 11-ci Nazirlər Toplantısında açılış nitqi ilə çıxış edəcək.

SGC layihəsinə “Şahdəniz-2" layihəsi, Bakı-Gürcüstan-Türkiyə sərhədi Cənubi Qafqaz boru kəməri magistralının genişləndirilməsi, Türkiyənin şərq sərhədindən qərb sərhədinə qədər Trans-Anadolu Qaz Kəməri (TANAP) və Yunanıstan, Albaniya və İtaliyanın cənubunu birləşdirən Trans-Adriatik Qaz Kəməri (TAP) daxildir. Layihənin ümumi dəyəri 33 milyard ABŞ dolları təşkil edir.

Azərbaycan qazının Avropaya ixracına 2020-ci il dekabrın 31-də başlanıb. 2021-ci ildə Avropaya ixrac 8,1 milyard kubmetr, 2022-ci ildə 11,4 milyard kubmetr, 2023-cü ildə təxminən 12 milyard kubmetr, 2024-cü ildə isə 12,9 milyard kubmetr təşkil edib. Hazırda Azərbaycan qazı 12 ölkəyə tədarük edilir.

Avropa İttifaqının açıqladığı məlumata görə, Azərbaycan Aİ üçün əsas və etibarlı enerji təchizatçısı olaraq qalmaqda davam edir. Avropa Komissiyası apreldə Bakıda Cənub Qaz Dəhlizi (CQD) və Yaşıl Enerji Məşvərət şuraları çərçivəsində nazirlərin iclaslarının yekunları üzrə bu əlaqələrin daha da güclənməsini gözləyir. Məlumata görə, Aİ enerji keçidi və 2030-cu ilə qədər Rusiyanın qalıq yanacağından imtina edilməsini nəzərdə tutan “RePowerEU” proqramının məqsədlərini nəzərə alaraq, ittifaq ölkələrin tədarükün təhlükəsizliyinin gücləndirilməsində Azərbaycanla əməkdaşlığın davam etdirilməsinə ümid edir.

Məlumatda həmçinin qeyd edilib ki, birlik Azərbaycanla Strateji Tərəfdaşlıq Sazişinin həyata keçirilməsini davam etdirir, CQD-nin ötürmə qabiliyyətinin iki dəfə artırılması üçün lazım olan əsas qaz infrastrukturu layihələrinin müəyyənləşdirilməsi və müzakirəsində fəal iştirak edir: “Eyni zamanda müzakirələrimiz "REPowerEU" proqramı çərçivəsindəki məqsədlərimizə uyğun olaraq, təmiz enerjiyə əsaslanan bərpa olunan enerjiyə keçidi təmin edəcək yeni regional yaşıl enerji dəhlizlərinin inkişafına yönəlib" (Report).

Qeyd edək ki, SGC MŞ nazirlərinin bu dəfəki toplantısı çox ziddiyyətli, qlobal ticarətdə radikal dəyişikliklərin əsasının qoyulduğu bir dövrə təsadüf edir. ABŞ Prezidenti Donald Trampın Avropa İttifaqından idxal olunan bütün mallara 20 faiz, ayrıca avtomobillərə 25 faiz idxal rüsumu tətbiq etməsinin iki böyük iqtisadi mərkəz arasında mülayim olmayan münasibətlərdə daha böyük gərginliklərə gətirib çıxaracağı gözlənilir. Aİ ABŞ-ın tariflərinə qarşılıq vermək üçün cavab addımlarını hazırlamaqdadır. Münasibətlərin gərginləşməsi Avropanın ABŞ-dan maye qaz alışlarında azalma ehtimalını getdikcə artırır. Nəzərə alsaq ki, bu qış Aİ yeraltı anbarlarını son 5 ildə ən aşağı həddə qədər boşaldıb, Rusiyadan Ukrayna üzərindən qaz nəqlini dayandırıb, onda ABŞ-la münasibətlərdəki gərginlik fonunda anbarların doldurulması üçün Azərbaycan qazına ehtiyacın daha yüksək həddə çatacağını gözləmək olar.

Avropa İttifaqının Statistika İdarəsinin - "Eurostat"ın məlumatına görə, ötən il Azərbaycandan ittifaq ölkələrinə 11 milyard 604 milyon kubmetr qaz çatdırılıb. Bu qazın dəyəri 4,35 milyard avro təşkil edib. Bu isə o deməkdir ki, Azərbaycan 2024-cü ildə Avropa İttifaqına 1000 kubmetr qazı orta hesabla 375 avroya satıb. Bu ilin ilk 3 ayında Avropada soyuq havalar, külək enerjisi istehsalının azalması fonunda qaz qiymətlərində ciddi artım baş verib. Niderlandın TTF qaz qovşağında təhvil verilmək şərti ilə satılan mavi yanacağın hər 1000 kubmetrinin qiyməti cari ilin yanvarında 517 dollar, fevralında 542 dollar, martında 473 dollar təşkil edib. Yəni birinci rübdə orta qiymət 509 dollardan yuxarı olub.

Azərbaycanın cari il üçün dövlət büdcəsində isə qazın min kubmetrinin orta ixrac qiyməti 242 dollar səviyyəsində proqnozlaşdırılıb.

Energetika naziri Pərviz Şahbazovun X sosial şəbəkəsindəki hesabında yazdığına görə, indiyə qədər Trans-Adriatik boru kəməri (TAP) vasitəsilə Avropaya 45 milyard kubmetrdən çox qaz tədarük edilib: “TAP-ın icraçı direktoru Luka Skyeppati ilə sərfəli, etibarlı və dayanıqlı enerji təchizatında Cənub Qaz Dəhlizinin strateji rolu, TAP boru kəmərinin genişləndirilməsi, eləcə də metan emissiyalarının azaldılması məsələlərini müzakirə etdik. İndiyə qədər TAP vasitəsilə Avropaya 45 milyard kubmetrdən çox qaz tədarük edilib”.

Aİ-də aprelin 3-dən anbarların doldurulmasına başlanmalıydı. Lakin havaların soyuqlaşması fonunda xalis doldurulmaya hələlik başlanmayıb. Arxada qalan qış dövründə - yanvar-mart aylarında  terminallardan Avropa qaz nəqli sisteminə maye qaz tədarükü təxminən 34 milyard kubmetr təşkil edib. Bu, 2024-cü ilin eyni dövrü ilə müqayisədə 9,6 faiz çoxdur. Gözləntilərə əsasən Avropanın belə LNG alışı yay boyu davam edə bilər, çünki regionun yeraltı anbarları son 4 ilin ən sərt qışında çox boşalıb. Martın sonuna Avropada yeraltı anbarlardakı qaz ehtiyatları 33,59 faizə qədər azalıb. Bu, son beş ildəki orta göstəricidən (44,92 faiz) 11,33 faiz bəndi aşağıdır.

2025-ci ildə anbarlardan qazın çıxarılması Avropada qaz istehlakı mənbələri arasında payına görə birinci yerdədir - 36,6 faiz. İkinci yerdə 28,5 faiz payla LNG tədarükü, üçüncü yerdə 19 faizlə Şimal dənizindən (əsasən Norveç qazı) tədarüklər gəlir. Birinci rübdə Avropanın qaz təchizatında Şərqdən tədarük (Rusiya qazı, Ukraynadan qaz tədarükü, həmçinin Ukraynanın yeraltı qaz anbarlarından Avropa şirkətləri tərəfindən qazın çıxarılması) cəmi 4,7 faiz təşkil edib. Şimali Afrikadan qaz tədarükü 7,2 faiz, Böyük Britaniyadan 1,6 faiz təşkil edib.

Aİ boru kəməri ilə qaz idxalı fevralda 11,2 milyard kubmetr təşkil edib. Bu, yanvar ayı ilə müqayisədə 6 faiz azdır. Ümumilikdə, yanvar-fevral aylarında Aİ-yə boru kəməri qazının tədarükü 10 faiz azalaraq 23 milyard kubmetr təşkil edib. Bu, əsasən Rusiya qazının Ukrayna ərazisindən tranzitinin dayandırılması, eləcə də Norveçdən tədarükün azalması ilə əlaqədar olub.

Avropada qaza tələbatın artması fonunda CQD-nin genişləndirilməsi məsələsində irəliləyişlərin əldə olunması ehtimalı artır. Enerji məsələləri üzrə ekspert İlham Şabanın “Yeni Müsavat”a dediyinə görə, CQD Məşvərət Şurasının bu dəfəki iclasında da Azərbaycan qazının Avropaya çatdırılmasında stabillik, ixrac coğrafiyasının genişləndirilməsi, Avropadakı təchizat şəbəkəsinin təkmilləşdirilməsi, interkonnektorlar vasitəsilə əlaqələndirilməsi kimi məsələlər müzakirə olunacaq: “Cənub Qaz Dəhlizinin genişləndirilməsi məsələsi yəqin ki, müzakirə olunmayacaq. Çünki artıq dəhlizin hər iki komponenti təxminən 10 faiz səhmdar şirkətlərin yatırımları ilə genişləndirilib. Biz bunu Avropaya qaz nəqli həcmlərindən də görürük. Bu, TAP-da da, TANAP-da da aydın görünür. Bundan sonrakı dövrdə Avropa Komissiyası dəhlizin genişləndirilməsinə nə güzəştli kredit ayırmaq, nə də şirkətlərə müvafiq yatırımlar üçün icazələr vermək niyyətində deyil. Azərbaycandan Avropaya nəqlin CQD-dən kənar yollarla artırılmasına da başlanıb. Söhbət Türkiyə üzərindən Bolqarıstan vasitəsilə nəqldən gedir. SOCAR-la BOTAŞ arasında imzalanan müqavilə əsasında artıq bu prosesə start verilib. Yəni bizim artıq Avropaya diversifikasiya olunmuş ixrac sistemimiz formalaşıb. Bundan irəli gediləcəyi gözlənilmir”.

Ekspertə görə, Məşvərət Şurası nazirlərinin 11-ci görüşündə əlavə hansısa məsələlərin müzakirəsi real deyil: “2015-ci ildə ilk iclas keçiriləndə dəhlizin vaxtında istifadəyə verilməsi məsələsi aktual idi. Bu iş vaxtında icra olundu və bizim hasil etdiyimiz qaz həcmlərini ixrac etmək üçün infrastruktur və bazar problemimiz yoxdur. Buna ancaq ki, sevinmək olar”.

Dünya SAKİT,
“Yeni Müsavat”