Onlayn ictimai-siyasi qəzet
Rusiyaya Azərbaycandan yeni "MH17": təyyarəmiz üçün qisas addımı
Musavat.com tanınmış analitik, rusdilli Minval.az saytının yazarı Nurani Qasımovanın sensasion yazısını öz oxucularına təqdim edir.
***
"Azərbaycan Bakıdan Qroznıya uçan J2-8243 reysinin qəzasının araşdırılması ilə bağlı beynəlxalq məhkəməyə müraciət etməyə hazırlaşır. Bu barədə 5 fevral axşamı Minval da daxil olmaqla əksər Azərbaycan mediası məlumat verib.
Belə işlərin beynəlxalq məhkəmələrdə araşdırılması, eləcə də iddianın hazırlanması olduqca uzun bir prosesdir. Lakin siyasi nəticələri və nəticələnə biləcək qərarları artıq indidən müəyyənləşdirmək olar. Azərbaycanın bu addımı, AZAL-ın Bakı–Qroznı reysi ilə bağlı istintaq məsələsində Moskva ilə bağlı etimadsızlıq səviyyəsini yeni mərhələyə qaldırır. Üstəlik, bu vəziyyət Moskvanın öz səhvi ucbatından yaranıb – indi Rusiya yeni bir “MH17” ilə üzləşir: yəni, beynəlxalq instansiyalarda aviaqəza ilə bağlı məhkəmə işi açılır və məsuliyyət məhz Rusiyanın üzərinə düşür.
Bəli, Azərbaycan təyyarəsi olan Embraer-in təsadüfən vurulduğunu düşünmək çətindir. Çünki bunun üçün açıq-aşkar heç bir səbəb yoxdur. Lakin cinayətkar səhlənkarlıq və bunun məsuliyyətindən qaçmaq mümkün deyil. Bu məsuliyyətdən yayınmaq cəhdlərinin nəticələri də qaçılmazdır.
Bir daha xatırladaq ki, Azərbaycan reysinin qəzaya uğramasından cəmi bir neçə saat sonra belə, Rusiyanın aviasiya rəhbərliyi, o cümlədən “Rosaviatsiya” təyyarənin zenit raketi ilə vurulduğunu bilməyə bilməzdi. Üstəlik, təyyarə Aktauya təcili eniş etdikdən sonra bu, həm Azərbaycan, həm də Qazaxıstan tərəfi üçün tamamilə aydın idi. Təyyarənin gövdəsindəki deşikləri “quşlarla toqquşma” və ya “qaz balonunun partlaması” izləri ilə səhv salmaq bir mütəxəssis üçün mümkün deyil.
Lakin Moskva israr edirdi ki, guya Azərbaycan təyyarəsi “quşlarla toqquşub” və ya onun içində “qaz balonu partlayıb”. Üstəlik, Moskva təkid edirdi ki, qəzanı MDB-nin Hökumətlərarası Aviasiya Komitəsi (MAK) araşdırmalıdır. Bu nə idi? Özgüvən? İmperialist stereotiplər? Yoxsa Moskvanın hansısa keçmiş cənub respublikasının ona etiraz etməyəcəyinə dair həddindən artıq inamı?
Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev hələ 2024-cü il dekabrın 29-da bu barədə tam aydın şəkildə danışmışdı:
“Azərbaycan ilk gündən bu işin beynəlxalq ekspertlər qrupu tərəfindən araşdırılmasını istəyirdi. Rusiya tərəfi bizə rəsmi şəkildə bu işi Hökumətlərarası Aviasiya Komitəsinin araşdırmasını təklif etdi. Biz bunu qətiyyətlə rədd etdik. Səbəbi də aydındır. Çünki heç kimə sirr deyil ki, bu qurum əsasən rusiyalı məmurlardan ibarətdir və onun rəhbərliyində də Rusiya vətəndaşları dayanır. Belə bir şəraitdə obyektivliyin tam təmin olunması mümkün olmazdı. Əgər qəza baş verən kimi Rusiyanın ədalətli və adekvat addımlar atdığını görsəydik, bəlkə də razılaşardıq. Lakin biz açıq-aşkar bu məsələni ört-basdır etmək cəhdlərinin şahidi olduq.”
Başqa sözlə, Bakı gözləyirdi ki, Moskva absurd versiyalardan imtina edib, istintaqa ciddi yanaşacaq. Bu halda MAK-ın araşdırmanı aparmaq ehtimalı var idi. Lakin Moskva bu fürsətdən istifadə etmədi. İstintaq beynəlxalq instansiyalar tərəfindən, Azərbaycan, Qazaxıstan və Rusiya iştirakı ilə aparıldı.
Görünən odur ki, bu, artıq “qarşıdurma ssenarisi”ndən yayınmaq üçün sonuncu imkan idi. Aviasiya araşdırmaları günahkarı müəyyənləşdirmək üçün deyil. Üstəlik, “qara qutular”ın məlumatları və gövdədəki yad cisimlər haqqında məlumatların Rusiya nümayəndələrinə hələ ilkin hesabat dərc olunmamışdan əvvəl məlum olduğuna heç bir şübhə yoxdur. Lakin Rusiya tərəfindən yenə adekvat reaksiya gəlmədi.
İndi isə Embraer təyyarəsinin bort yazıları deşifrə olunub və qəzanın ilkin araşdırma hesabatı hazırlanıb. Bu hesabat tam şəkildə Azərbaycanın haqlı olduğunu təsdiqləyir: təyyarə xarici təsirə məruz qalıb.
Əvvəlcə yer səviyyəsindən təyyarənin rabitə və GPS siqnalları bloklanıb (bu gün artıq məlumdur ki, bu, radioelektron mübarizə vasitələri ilə həyata keçirilib), daha sonra isə mülki təyyarəyə zenit qurğusundan atəş açılıb. Bunu yalnız gövdədəki deşiklər deyil, həm də gövdədə aşkarlanan yad cisimlər təsdiqləyir.
Ekspertizalar hələ də davam edir, lakin Bakı artıq əmindir ki, mülki təyyarə “Pantsir-S” zenit-raketi ilə vurulub. Heç bir “quş” və ya “qaz balonu” olmayıb.
İlkin hesabat dərc olunduqdan sonra Rusiya Federasiyasının ritorikasını dəyişmək üçün hələ bir imkanı var idi. Yəni məsuliyyəti qəbul etmək, üzr istəmək və ən əsası, şəffaf və açıq daxili araşdırmaya başlamaq. Lakin bu da baş vermədi.
Rusiya mediası qəzanın araşdırılması ilə bağlı hesabatı çox seçici şəkildə oxuyur və Kremlin maraqlarına uyğun olmayan faktları nəzərə almır. Rusiya rəsmi strukturları isə susmağa davam edir. Təkcə “Rosaviatsiya” deyil, həm də hərbi prokurorluq və İstintaq Komitəsi susur ki, bu, daha ciddi bir məsələdir. Görünən odur ki, Moskva Azərbaycan təyyarəsinə hansı zenit raketinin atıldığını müəyyən etməyi vacib hesab etmir.
İndi isə bir qədər siyasi pərdəarxası məsələlərə baxaq. Analiz göstərir ki, Bakı hər dəfə Moskvaya “sərt ssenari”dən yayınmaq üçün şans verirdi.
İstintaqın əvvəlində Bakı MAK-ın xidmətlərindən imtina edib beynəlxalq instansiyalara müraciət etməzdən əvvəl bir neçə gün gözlədi. İndi isə beynəlxalq məhkəməyə müraciət barədə qəza baş verəndən 40 gündən çox keçdikdən və ilkin hesabat dərc olunduqdan sonra danışılmağa başlanıldı.
Sadə dillə desək, Azərbaycan hakimiyyəti Moskvaya mövqeyini dəyişmək və adekvat mövqe sərgiləmək üçün vaxt və imkan verdi. Lakin Moskva yenə bu fürsətdən istifadə etmədi. Belə olduğu halda, Azərbaycanın beynəlxalq məhkəmələrə müraciət etməkdən başqa yolu qalmır.
Azərbaycan üçün öz təyyarəsinin və vətəndaşlarının ölümünün araşdırılmasını “ört-basdır” etmək qəbulolunmazdır. Bu, artıq vəziyyəti dəyişir. Hesabat dərc olunana qədər Rusiya ikitərəfli münasibətlərə zərər vermədən vəziyyəti düzəltmək üçün bütün imkanlara sahib idi. Lakin indi bu şans əldən verilib.
Beynəlxalq məhkəmələr artıq uçuş təhlükəsizliyi ilə bağlı məsələ deyil. Bu, birbaşa məsuliyyət və günah məsələsidir. Üstəlik, yalnız fərdi şəxslərin deyil, bütöv bir dövlətin məsuliyyəti müzakirə mövzusuna çevrilə bilər.
Azərbaycan təyyarəsinin vurulması ilə bağlı çoxlu dövlət qurumları iştirak edib: Hava Hücumundan Müdafiə, hava nəqliyyatı idarəsi və s. Qəzanın əsl səbəblərinin gizlədilməsinə isə daha çox qurum cəlb olunub. Bundan sonra çox şey iddianın konkret məzmunundan və Moskvanın bu dəfə necə reaksiya verəcəyindən asılı olacaq. Rusiya artıq anlamalıdır ki, əvvəlki imperialist stereotipləri Azərbaycan üçün keçərli deyil.
***
Məqalənin orijinalı bu linkdə: https://minval.az/news/124445926
ƏLAQƏLİ XƏBƏRLƏR
XƏBƏR LENTİ
06 Fevral 2025
ŞƏRHLƏRŞƏRH YAZ