Onlayn ictimai-siyasi qəzet
Trampın qlobal düşmənə qazdığı "quyu"ya ABŞ düşür: Çinin şəriksiz dünya liderinə çevrilmək şansı artır
Tramp adminstrasiyası Çinlə ticarət savaşına başlayarkən, xüsusi iqtisadi hədəflər qoymuş olsa da, əslində, yekun nəticəni tam dəqiqliyi ilə hesablamağa nail olmayıb... Ağ Evin rəsmi Pekini bu dağıdıcı savaşa qəfil yaxalamaq cəhdi artıq iflasa uğramağa başlayıb, çünki Çin ABŞ-la ticarət müharibəsinə uzun müddətdən bəri hazırlaşdığını təsdiqlədi...
Dünya iqtisadiyyatı olduqca qeyri-müəyyən mərhələdən keçməyə məhkum buraxılıb. İndiyə qədər mövcud olmuş qlobal iqtisadi-ticari əməkdaşlıq sistemi artıq aktual deyil. Yeni əməkdaşlıq sistemi isə hələ yaradılmayıb. Böyük ehtimalla bu proses hələ uzun müddət iqtisadi-ticari xaos şəraitində davam edəcək. Və indiki situasiyanın yaranma səbəbləri sırasında Tramp adminstrasiyasının dünya ölkələrinə qarşı radikal iqtisadi qərarları xüsusi yer tutur.
Məsələ ondadır ki, Tramp adminstrasiyası ABŞ-ın ən yaxın tərəfdaşları da daxil olmaqla, bütün dünya dövlətlərinə qarşı gömrük rüsumları tətbiq edib. Ağ Evin bu radikal addımları ABŞ da daxil olmaqla, bütün ölkələrin iqtisadi-ticari maraqlarına sarsıdıcı zərbə vurmağa başlayıb. Hər halda, istisnasız olaraq, bütün ölkələrə maliyyə-iqtisadi zərbələr vurmaqdadır. Ümumi iqtisadi itkilərin trilyonlarla dollara bərabər olduğu iddia edilir. Və ona görə də, indi dünya iqtisadiyyatı üçün ən taleyüklü mərhələ hesab olunur.
Onu da qeyd etmək lazımdır ki, Tramp adminstrasiyasının hakimiyyətə gəldikdən sonra atdığı iqtisadi addımlar qlobal məkanda ABŞ-ın bütün dünyaya qarşı ticarət müharibəsinə başlaması kimi də dəyərləndirilir. Hətta iddia olunur ki, bundan sonra dünya ölkələri hərbi iqtisadiyyata keçid etməyə məcbur qalacaqlar. Halbuki, prezident Donald Tramp bu siyasətini yalnız ABŞ-ı yenidən dünyada şəriksiz hegemon dövlətə çevirmək niyyəti ilə izah etməyə çalışır. Və Ağ Ev sahibi atdığı radikal iqtisadi addımların ilk növbədə Çini hədəfə aldığını vurğulamaqla, üzləşdiyi qlobal təzyiqi nisbətən zəiflətməyə çalışır.
Ancaq bir çox Qərb iqtisadi ekspertləri hesab edirlər ki, bu prosesdən ən az təsirlənə biləcək ölkə kimi məhz Çini göstərmək olar. Onların fikrincə, hətta Çin mövcud situasiyadan faydalana və öz maraqları çərçivəsində genişmiqyaslı maliyyə-iqtisadi manevrlər də edə bilər. Üstəlik, rəsmi Pekinin Ağ Evə cavab reaksiyası olaraq, ABŞ-dan idxal olunan mallara rüsumları artırması artıq öz təsirini göstərməyə başlayıb. Və prezident Donald Tramp Çinin verdiyi cavab reaksiyasını yanlış addım kimi dəyərləndirib.
Maraqlıdır, Ağ Ev sahibi mövcud iqtisadi-ticari ziddiyyətləri nizamlamaq üçün Çinlə müzakirələrə hazır olduğunu da vurğulayıb. Ancaq prezident Donald Tramp yalnız ABŞ-ın ticarət kəsiri aradan qaldırılacağı təqdirdə, Çinlə bəzi məsələlər üzərində razılaşmaya getməyə hazır olduğunu bildirib:“ABŞ Çin ucbatından hər il yüz milyardlarla dollar itirir. Əgər, bu problem həll edilməsə, heç bir razılaşma mümkün olmayacaq. Mən razılaşmaya hazıram, amma onlar bu profisit problemini həll etməlidirlər. Çin hazırda böyük zərər görür, çünki hamı bilir ki, biz haqlıyıq”.
Onu da qeyd etmək lazımdır ki, ABŞ və Çin arasında ticarət savaşı hər iki tərəfə iqtisadi zərbələr vursa da, hansı tərəfə daha çox sərfəli olduğu hələlik ciddi suallar da doğurur. Çünki bu savaşda hər iki tərəfin həm üstün, həm də zəif tərəfləri mövcuddur. Məsələn, ABŞ dünya ölkələrinə, o cümlədən də, Çinə qarşı idxal rüsumları tətbiq etməklə, istehsalın ölkəyə qaytarılması məqsədi güdür. Yəni, ABŞ bəzi sənaye sahələrini yenidən ölkəyə geri qaytarmaqla, daxili istehsalı və məşğulluğu artırmaq imkanı əldə edə bilər.
Məsələ ondadır ki, Çin məhsullarına tətbiq edilən yüksək tariflər yerli alternativlərə tələbatı artıracaq. Nəticədə Çindən idxalın azaldılmasına paralel olaraq, rəsmi Pekinin külli miqdarda maliyyə itkilərinə məruz qoymağın, daxili istehsalın artırılması ilə həmin gəlirləri ABŞ-a doğru çevirmək mümkün ola bilər. Və eyni zamanda, ABŞ Çinlə ticarət kəsirini də azaltmaq istəyirdi və yeni tariflərlə buna böyük ölçüdə nail olmaq imkanı qazanmış oldu.
Ancaq onu da nəzərə almaq lazımdır ki, ABŞ-la ticarət savaşında Çinin də sahib olduğu üstünlüklər mövcuddur. Belə ki, son illərdə Çin ABŞ-dan ticari asılılığı azaltmaq üçün Avropa, Asiya və Afrika bazarlarına yönəltməyə çalışırdı. İndi Ağ Evin dünya ölkələrinə idxal rüsumları tətbiq etməsi rəsmi Pekin üçün yeni bazarlarda geniş ticari məkan açmağa başlayıb. Üstəlik, rəsmi Pekinin ABŞ-ın texnologiya sahəsində sanksiyalarına cavab olaraq, daxili texnologiya sektorunu inkişaf etdirməyə başlaması da Çinin aktivinə yazıla biləcək önəmli məqamdır. Və Çin iqtisadiyyatı daha çox uzunmüddətli strateji planlaşdırmaya əsaslandığından, bu ticarət müharibəsi rəsmi Pekinin ölkədə struktur islahatları aparmasına da ciddi təkan verdi.
Bütün bunlara baxmayaraq, ABŞ-Çin ticarət savaşının başladılması hər iki ölkəyə ciddi maliyyə-iqtisadi zərbələr vurmaqdadlr. Belə ki, hazırda həm ABŞ, həm də Çin istehlakçıları daha bahalı məhsullarla qarşılaşmağa başlayıb. Digər tərəfdən, hər iki ölkənin iqtisadiyyatı üçün həyati əhəmiyyət daşıyan qlobal təchizat zəncirləri artıq ciddi şəkildə pozulmaqdadır. Bu ölkələr arasında ikitərəfli ticarət prosesi zəiflədiyindən iqtisadi qeyri-müəyyənlik ön plana çıxmaqdadır.
Bütün bunlar onu göstərir ki, qısa müddətdə ABŞ bəzi ticarət kəsirlərini nisbətən azaltmağa nail oldu. Buna baxmayaraq, Çin daha çevik şəkildə yeni bazarlara yönəldiyi və daxili istehsala sərmayə yatırdığı üçün uzunmüddətli perspektivdə üstünlük əldə edə etmək şansına sahibdir. Ancaq ümumilikdə götürdükdə, ABŞ-Çin ticarət savaşı hər iki tərəfə ağır iqtisadi itkilər gətirməyə başlaması ilə diqqəti çəkir.
Belə anlaşılır ki, Tramp adminstrasiyası Çinlə ticarət savaşına başlayarkən, xüsusi iqtisadi hədəflər qoymuş olsa da, əslində, yekun nəticəni tam dəqiqliyi ilə hesablamağa nail olmayıb. Eyni zamanda, rəsmi Pekini bu dağıdıcı savaşa hazırlıqsız yaxalamaq cəhdi də iflasa uğrayıb. Çünki belə görünür ki, Çin ABŞ-la ticarət savaşına uzun müddətdən bəri hazırlaşıb. Ona görə də, rəsmi Pekinin "alternativ bazar" defisiti nəzərə çarpmır. Və əksinə, Ağ Ev öz son radikal addımları ilə ABŞ-dan ticarət asılılığı azalmaqda olan Çini ümumiyyətlə, nəzarət mexanizmlərindən də xilas olmuş daha güclü qlobal rəqibə çevirmək təhlükəsi ilə qarşılaşmağa başlayıb.
Elçin XALİDBƏYLİ,
Siyasi ekspert,
"Yeni Müsavat" Media Qrupu
ƏLAQƏLİ XƏBƏRLƏR
XƏBƏR LENTİ
07 Aprel 2025
ŞƏRHLƏRŞƏRH YAZ