Onlayn ictimai-siyasi qəzet
Qoca Kiyevin gözləri “gənc Vaşinqton”da: “Sem dayı” yetimə can-can deyir, amma...
Avropanın ən gözəl şəhərlərindən biri sayılan Kiyev 5-ci əsrdə salınıb. Şəhərin adının bani hesab edilən üç qardaşdan böyüyü olan Kiyin adından götürüldüyü deyilir. Digər versiyaya görə, Kiyev şəhərinin əsası qədim türklər tərəfində qoyulub və "Kiyev" sözü türk dillərindəki "iki" və "ev" sözlərindən yaranıb. Amma mövzumuz bu deyil.
ABŞ paytaxtı Vaşinqtonun əsası Kiyevdən 14 əsr sonra qoyulub. Bugünkü duruma baxdıqda görürük ki, insanlar kimi, dövlətlər üçün də tək ağıl yox, həm də güc yaşda yox, başda olurmuş. Qosqoca Kiyevin gələcək taleyi üçün gözlərini noyabrın 5-də okeanın o tayında keçirilən seçkiyə dikdiyi kimi. Çünki Vaşinqtonda Ağ Evin gələcək sahibinin kim olması Ukraynanın NATO-ya daxil olması perspektivlərini, Qərb silahlarının tədarükünün davam etdirilməsini, Kiyev və Moskva arasında gələcək sülh danışıqlarının şərtlərini müəyyən edəcək. Kamala Harrisin qələbəsi Kiyevdə Donald Trampın ikinci müddətindən qat-qat böyük arzuyla gözlənilir. Amma hər şey bu qədər bəsit və sadədirmi?
Ümidlər Harrisədir, amma…
Xanım Harris Ağ Evdə yarım əsrdən çox bir dövrdə xarici siyasət və idarəçilik təcrübəsi qazanıb. O, Qolda Meir, Marqaret Tetçer, Aleksey Kosıgin, Müəmmər Qəddafi, Mixail Saakaşvili və Viktor Yuşşenko ilə danışıqlar aparıb. 2022-ci ildə Rusiya Ukraynada genişmiqyaslı işğala başladığı vaxt Harrisin tapşırıqları Kiyevə böyük dəstək oldu. Ötən dövr ərzində xanım siyasətçi Zelenski ilə yeddi dəfə görüşüb, NATO müttəfiqləri ilə danışıqlarda iştirak edib və Münhen Təhlükəsizlik Konfransında ABŞ-ı təmsil edib.
Seçkiqabağı kampaniyada Harris açıq şəkildə bildirib ki, Ukraynaya hərbi yardım davam edəcək, Kiyevin iştirakı olmadan Kremllə heç bir danışıqlara gedilməyəcək və atəşkəs yalnız Zelenskinin ölkəsinin şərtləri əsasında əldə oluna bilər. Əlbəttə, bu vədlər Ukrayna üçün ümidverici səslənir, lakin işin başqa bir tərəfi var..
Hər şey prezidentin kim olmasından asılı deyil
Noyabrın 5-də amerikalılar təkcə prezidenti deyil, həm də Konqresin hər iki palatasının üzvlərini seçirlər.
Hazırda Nümayəndələr Palatasının aşağı palatasında respublikaçılar, Senatda isə demokratlar çoxluğa malikdir. Lakin rəy sorğuları yuxarı palatanın respublikaçı, aşağı palatanın isə demokrat olacağı bir yerdəyişmənin olacağını proqnozlaşdırır.
Respublikaçıların Senata nəzarəti vəziyyətində fərqli ssenarilər gözləmək olar. Respublikaçıların vitse-prezidentliyə namizədi cənab Vens və senatorlar Tom Kotton və Coş Hauli kimi gənc sağçı populistlər Ukraynaya hərbi yardımın əleyhinədirlər. Lakin onların partiyasının köhnə qvardiyası Putinin Rusiyasına qarşı çıxmasını ABŞ-ın strateji maraqları hesab edir. Onların hər ikisi şəxsi baxışlarından asılı olmayaraq Tramp Ağ Evin təşəbbüslərini əngəlləməyə çağırsa, onu dinləyəcəklər. Bu, artıq 2023-2024-cü illərdə baş verib, onun təşəbbüsü ilə Konqresin aşağı palatasındakı respublikaçı çoxluq Kiyevə səkkiz ay ərzində vəsaitin ayrılmasına mane olub.
Ukrayna üçün ən uğurlu variant belə uğursuzluqdur
Ancaq Harrisin prezident olacağı və Konqresin hər iki palatasının dəstəyi ilə Baydenin xəttini davam etdirdiyi Ukrayna üçün optimist ssenari belə, müharibə edən ölkəni son dərəcə çətin vəziyyətdə qoyur. Amerikada və Avropada hətta Ukraynanın ən qatı tərəfdarları belə etiraf edirlər ki, Qərbin Kiyevi müharibədə dəstəkləmək qabiliyyəti bitmək üzrədir.
ABŞ-ın dəstəyi həmişə çox gec və çox az olub, Bayden bir əli ilə Ukraynaya kömək edib, digər tərəfdən isə ehtiyatlı davranaraq münaqişənin nüvə tətbiqinə çevrilməsinin qarşısını almağa çalışıb. Nəticədə Ukrayna itirməmək üçün kifayət qədər qazanıb, amma bu, qalib gəlmək üçün yetərli deyil. Bu siyasət Harrisin dövründə də davam edəcək. Buna görə də, seçkilərin uğurlu nəticəsində belə Kiyevin ən yaxın dostları da Ukrayna Silahlı Qüvvələrinin 1991-ci il sərhədlərinə çatmaq şanslarına şübhə etməyə başlayıblar. Müharibənin ən çox ehtimal olunan nəticəsi Ukrayna ərazisinin Rusiyanın işğalı altında olan bir hissəsinin müvəqqəti tərk edilməsi olacaq.
Trampın qeyri-müəyyən planları
Donald Trampın əleyhdarları onun xarici siyasətini Vladimir Putin kimi avtoritar liderlərə və ya İsrailin baş naziri Binyamin Netanyahu, Macarıstanın baş naziri Viktor Orbandan tutmuş Türkiyə prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğana qədər demokratik dövlətlərin antiliberal rəhbərlərinə simpatiya olaraq təsvir edirlər. Amma Trampın xarici siyasətinə obyektiv baxış Çinlə qarşıdurma kursu, müharibələrə və silahlı münaqişələrə qarşı düşmənçilik kimi prinsipi də ortaya qoyur. Tramp Ukraynada da müharibənin tez bir zamanda dayandırılmasını zəruri hesab edir. O, hətta prezident seçiləcəyi təqdirdə 24 saat ərzində atəşkəslə bağlı danışıqlar aparacağına söz verib, lakin bunu necə etməyi planlaşdırdığını deməyib. Rəqibi Harris bu planın Ukraynanın təslim edilməsi olduğunu bildirib. Trampın çevrəsi də Ukraynanı 1991-ci il sərhədləri daxilində bərpa etmək məqsədini qeyri-mümkün hesab edir.
Bəs Tramp seçkidə qalib gəlsə, Zelenskiyə və Putinə sövdələşmə təklif etsə və Zelenski bunu rədd etsə nə olacaq? Sözsüz ki, Ağ Ev bundan sonra Ukraynaya hərbi və maliyyə yardımını dayandıracaq.
Trampın ikinci müddətə seçiləcəyi təqdirdə Ağ Evin Kremllə münasibətlərinin necə inkişaf edəcəyini proqnozlaşdırmaq mümkün deyil. Demokratların ritorikasında respublikaçıların lideri Putinin pərəstişkarı və az qala FSB-nin agentidir. Trampın özü iddia edir ki, Putinlə əla münasibəti var, o, Rusiya liderini bundan çəkindirdiyini, hətta Putini Moskvaya zərbə endirməklə hədələdiyini iddia edib.
Bütün bunlar dövlət və xalq olaraq dünya mədəniyyətində xüsusi imzası olan bir məmləkətin başqa ölkədən asılılığını göstərən acı reallıqdır. Savaş meydanında döyüşən, həlak olan ukraynalı, dağılan Ukrayna evləri… bunun üzərində plan quranlar isə…
Nəsimi Şərəfxanlı
Xüsusi olaraq Musavat.com üçün
XƏBƏR LENTİ
21 Noyabr 2024
ŞƏRHLƏRŞƏRH YAZ