Onlayn ictimai-siyasi qəzet
Moskvada yeraltı şəhər - Stalin üçün bunker tikən inşaatçılar öldürülüblər
1917-ci ildən sonra Rusiyanın paytaxtı Moskvaya nəhəng dərin yeraltı “krallıq” miras qalıb. Metronun tikintisi ilə o, genişlənib və gizli tunellər, komanda məntəqələri, bomba sığınacaqları və hətta gəmilər üçün yanalma körpüləri olan ərazilər ərsəyə gətirilib. Bütün bu xüsusi obyektlər dövlət sirri təsnifatına daxildir. Onların arasında İosif Stalinin beş bunkeri də var, bəziləri məxfilikdən çıxarılıb, digərlərinə hələ də giriş qadağandır.
Kreml vasitəsilə bağa gedən yol
1937-1940-cı illərdə metro tikintisi ilə məşğul olan dövlət strukturu “Kirovskaya” metrostansiyasının (indiki “Çistye Prudı”) yaxınlığında gizli yeraltı xüsusi təyinatlı obyektlər tikib. Hava hücumundan müdafiə qərargahı və SSRİ Xalq Daxili İşlər Komissarlığının (sonralar DTK) komanda məntəqəsi burada yerləşib. Müharibənin başlaması ilə baş qərargah buraya köçüb. Obyektin bir neçə mərtəbəsi olub, onun ən aşağı nöqtəsi 70 metr dərinlikdə yerləşib. Qatarlar isə orada dayanmayıb.
Platforma hündür divarla hasarlanıb, onun arxasında Stalin üçün iş otağı və Yer kürəsinin istənilən nöqtəsi ilə əlaqə yaratmaq üçün rabitə qovşağı qurulub. Burada dövlət müdafiə komitəsinin iclasları keçirilib və Stalin hava hücumundan müdafiə komandanlığına gedən gizli şaxtadan keçərək buraya gəlib.
1942-ci ilin martına qədər, 15 metr dərinlikdə, Stalinin Kuntsevoda yerləşən bağının yaxınlığında başqa bir kiçik, lakin çox yaxşı qorunan bunker tikilib. Moskvada Müdafiə Nazirliyinin Myasnitskayadakı hazırkı ictimai qəbul şöbəsindən başlayan yol Kremlin altından keçərək bağa qədər davam edib. Hər iki bunker hazırda giriş üçün bağlıdır. Burada Stalin “general otağı”nda palıd və ağcaqayın ağacı ilə bəzədilmiş geniş kabinetdə dövlət müdafiə komitəsinin iclaslarını keçirib.
Yeri gəlmişkən, 1953-cü ildə Kuntsevo metrosunun meydana çıxması ilə əlaqədar “Ploşad Revolyutsiyi” - “Kiyev” metro xəttinin dublikat hissəsi istifadəyə verilib.
Məxfilikdən çıxarılan Taqanka
Taqanka rayonunda 1950-ci illərdə soyuq müharibə zamanı nüvə zərbəsindən sovet hökumətinin qorunması üçün tikilmiş bunker hazırda muzeydir. Orada ekskursiyada olan şəxslərə nüvə və termonüvə partlayışları haqqında təbliğat filmi nümayiş etdirilir. İçəri girmək üçün hərbi hissənin girişinə bənzər ulduzlu adi bir darvazadan keçmək lazımdır.
Bir vaxtlar burada yüzlərlə insan işləyib və həyat öz axarı ilə davam edib. Ərazidə döyüş raketləri hər zaman hazır vəziyyətə olub, 1951-ci ildə Stalinin şəxsi sifarişi ilə layihələndirilmiş, lakin yalnız 1956-cı ildə tamamlanan Rabitə Nazirliyinin yeraltı teleqraf idarəsi də burada yerləşib. Yeri gəlmişkən, Taqanka yaxınlığındakı bunker uzun müddət rabitə məntəqəsi olaraq qalıb və yeraltı idarədə 2,5 min nəfər işləyib.
Yalnız 1980-ci illərin sonlarında tərk edilən bunkerə getmək üçün 60 m dərinliyə enmək lazımdır. Tozlu tunellər rəsmi otaqlardan daha çox yardımçı tikililərə bənzəyir - zəif işıqlandırma, dəmir pilləkənlər, asılmış naqillər və kommunal borular. İki filmin çəkildiyi ərazidə 5 min insan 6 ay tam qida ilə yaşaya bilər.
“Çerkizon” yaxınlığındakı bunker
Daha bir yeraltı şəhər İzmailovo ərazisində 1930-cu illərdə rekord müddətdə inşa edilib. O, rəhbərlik üçün ehtiyat komanda məntəqəsi kimi nəzərdə tutulub. Tikintiyə şəxsən L. Beriya rəhbərlik edib və o məşhur ifadəni səsləndirib: “Yeraltı hər şey mənimdir!” Ona Stalinin şəxsi mühafizəsinin rəisi general N. Vlasik kömək edib.
Bunker 120 000 tamaşaçı tutumuna malik nəhəng “Stalinets” stadionunun altında olub. Orada isə “lider” üçün iclas otağı, ofis, istirahət otağı və mühafizə üçün 500-ə yaxın döyüş tankı olub. Stadionun altından Kremlə və “Sokolniki” metrostansiyasına gedən iki avtomobil tuneli tikilib. 1996-cı ildən burada ali baş komandan muzeyinin ehtiyat komandanlığı (silahlı qüvvələrin mərkəzi muzeyinin filialı) yerləşir.
Bütün həyatı təmin edən sistemlər işlək vəziyyətdədir - dövlət və yerli rabitə, siqnalizasiya, liftlər, xüsusi metro xətləri, avtonom hava regenerasiyası sistemi, elektrik stansiyası, kanalizasiya sistemi. Stalin nəinki İzmailovski bunkerinə baş çəkib, həm də 1941-ci ilin noyabr və dekabr aylarında orada işləyib.
Stalinizm dövründə Moskvanın yeraltı bunkerlərinin hər hansının adının çəkilməsi “Yerin təki haqqında” qanuna əsasən cinayət hesab olunub və həmin şəxs ciddi şəkildə cəzalandırılıb. Onlar SSRİ Xalq Daxili İşlər Komissarlığının himayəsi altında tikilib. Bəzi versiyalar var ki, inşaatçılar işləri başa çatdırdıqdan sonra öldürülüblər.
İlkin Nəcəf, xüsusi olaraq Musavat.com üçün
ƏLAQƏLİ XƏBƏRLƏR
XƏBƏR LENTİ
16 Aprel 2025
15 Aprel 2025
ŞƏRHLƏRŞƏRH YAZ