Onlayn ictimai-siyasi qəzet
Kazan Zirvəsi: Putin Qərbə meydan oxudu, yeni dünya nizamı qurulur
BRICS Qərb diktəsinə "yox" deyənlərin evinə çevrilir
Kazan BRICS sammiti – Ukraynada xüsusi əməliyyatın başlanmasından sonra Rusiyada keçirilən ən böyük beynəlxalq tədbir kimi tarixə düşdü. Qərbin Rusiyanı "izolyasiya etmək" cəhdlərinin uğursuzluğunu dünyanın yarısını bir araya toplamaqdan daha yaxşı göstərmək olmazdı və Putin bunu bacardı. Amma Kazan sammitindən sonra BRICS dünya siyasi düzənində yeni səhifənin başlanğıcını qoya bilər.
Musavat.com SPUTNİK saytının bununla bağlı siyasi təhlilini diqqətinizə çatdırır:
Putinin Münhen bəyanatından başlayan yol
Beləliklə, Vladimir Putinin qonağı olaraq 24 ölkənin başçılarının gəlməsinin simvolik əhəmiyyəti, ilk növbədə, elə Qərb üçün prinsipal əhəmiyyət daşıyır. Bu faktı görməzdən gələ bilməyən Qərb, faktı öz səhvlərindən tutmuş anti-qərb ritorikasına qədər müxtəlif səbəblərlə izah etməyə çalışır. Lakin BRICS-in populyarlığının artması tamamilə obyektiv bir prosesdir və onu dünyanın geniş miqyaslı transformasiyasından kənarda başa düşmək mümkün deyil.
BRICS təxminən iyirmi il əvvəl qurulub, lakin artıq 2006-cı ildə dünyanın yeni bir dövrə qədəm qoyduğu aydın idi. Yeni bir dünya nizamının formalaşması başlayırdı – baxmayaraq ki, bu prosesin sürəti və mübarizənin gərginliyi hələ aydın deyildi, hamı dəyişikliklərin miqyasının böyük və hərtərəfli olacağını başa düşürdü. BRIC yaradılandan bir neçə ay sonra Vladimir Putin Münhen çıxışında Qərbin (ilk növbədə ABŞ-ın) “dünyanı təkbaşına idarə etmək” cəhdlərinin perspektivsiz olduğunu vurğuladı. Əslində bu, təkqütblü dünya nizamının uğursuzluğunu elan etmək idi.
“Ərəb baharı”na qarşı Ukrayna işğalı
Növbəti il, 2008-ci ildə, dünya maliyyə böhranı baş verdi. Bu böhranın səbəbkarı tamamilə ABŞ idi və dünya maliyyə sisteminə nəzarət etdikləri üçün, Amerika xəsisliyinin cəzasını bütün dünya ödəməli oldu. ABŞ-ın artıq İraqı dağıtdığı bu vaxtda, bu üç il sonra başlayan “ərəb baharı” ilə regionun ağır nəticələrə məruz qalması qaçınılmaz idi. 2011-ci ildən 2014-cü ilə yalnız bir addım vardı – Rusiya, Ukraynanı öz tərəfinə çəkmək üçün Qərblə açıq geopolitik münaqişəyə başladı. Sonra isə hadisələr artan sürətlə inkişaf edərək, 2022-ci ildə artıq hərbi, hərçənd dolayı şəkildə, münaqişə formasını aldı.
Bu illər ərzində Qərb zəiflədi, Qlobal Cənub isə gücləndi. Qərbin zəifləməsi obyektiv bir proses idi və buna geosiyasi, tarixi, iqtisadi və digər səbəblər var idi. Lakin əsas məqam, Qərbin beş yüz il davam edən hökmranlıq dövrünün sona çatması oldu – bu isə ABŞ və Avropanın əsas rol oynadığı qloballaşma layihəsinin çökməsi şəklində özünü göstərdi. Qloballaşma başa çatmamışdı və onun çöküşü Rusiyanın və ya Asiyanın bəzi ölkələrinin ona qarşı çıxması səbəbindən baş vermədi – səhvlər layihənin özündə idi.
Qərb diktəsinə “yox” deyənlərin evi – BRICS
Bütün dünyanı Qərbin müəyyən etdiyi qaydalarla (siyasi, maliyyə-iqtisadi, ticarət, mədəni, ideoloji) yaşamağa məcbur etmək mümkün deyildi. Əlbəttə ki, Anqlo-Saksonların “uğur başgicəllənməsi” SSRİ-nin öz-özünü məhv etməsi ilə daha da güclənmişdi və Qərbdəki elitalar “tarixin sonu” və “qlobal hökumət” dövrünün gəldiyinə inanmağa başlamışdılar. Lakin artıq 2000-ci illərin ortalarında aydın oldu ki, Qərb qlobal sifarişçi-arkitektor-podratçı-inşaatçı rolunun öhdəsindən gələ bilmir – hər şey dağılmağa başlayır.
Məhz o zaman BRICS yarandı – başlanğıcda Qərbin öz yolu ilə getdiyini və bütün dünyanı da özü ilə apardığını başa düşən qeyri-qərb ölkələri arasında koordinasiya aləti kimi. Keçən illər ərzində Qərb daha da zəiflədi, bu isə artıq yalnız onun beynəlxalq səhnədəki mövqelərinə deyil, daxili vəziyyətinə də aid idi. ABŞ keçən əsrin ortalarında artırdığı daxili gərginlik dövrünə daxil oldu və bu gərginlikdən yaxın perspektivdə çıxmaq mümkün deyil, hətta ciddi daxili təlatümlərə məruz qalma riski böyükdür.
ABŞ dünya hökmranlığından nə əl çəkir, nə də bunu bacarmır
Bu o demək deyil ki, ABŞ artıq dünya hegemonluğunu saxlamaq üçün mübarizə apara bilməyəcək, lakin bu o deməkdir ki, onlar qlobal hegemonluğunu saxlamaq və ya daxili islahatlar aparmaq arasında seçim etməlidir. Lakin mövcud Amerika elitası dünya hökmranlığından əl çəkmək istəmir və bacarmır. Buna görə də, daxili böhranlar olmasa, Vaşinqtonun geopolitik strategiyası dəyişməyəcək. Yəni Amerika bütün cəbhələrdə mübarizə aparmağa çalışacaq – öz hegemonluğuna təhlükə törədənləri cilovlamağa çalışaraq.
Bu BRICS üçün nə deməkdir? Bu, BRICS-in getdikcə daha çox anti-Amerika blokuna çevriləcəyini göstərir – bunun səbəbi onun məqsədinin ABŞ-la qarşıdurma olması deyil, sadəcə olaraq ABŞ BRICS-i rahat buraxmayacaq. ABŞ üçün alternativ qlobal arxitekturanın (maliyyə, ticarət, hərbi) yaradılması ilə bağlı hər hansı bir layihə qətiyyən qəbuledilməzdir, xüsusən də bu layihələrə qeyri-Qərb dünyasının əsas ölkələri – Çin, Hindistan, Rusiya, ərəb dünyası və Latın Amerikası daxil olduğu zaman. ABŞ BRICS-in inteqrasiya addımlarını zəiflətmək üçün ona daxil olan ölkələrə təzyiqləri artıracaq.
BRICS daxilində ziddiyyətlər və ümumi maraqlar
2022-ci ilə qədər BRICS genişlənmə məsələsini müzakirə etmirdi və yalnız o vaxt təşkilat yeni üzvləri qəbul etməyə başladı. Altı dəvət edilən (və müraciət edən) ölkədən biri dərhal prosesdən çıxarıldı: Argentinada ABŞ-a meyilli və Çinə qarşı prezident Milei hakimiyyətə gəldi. Səudiyyə Ərəbistanı üzvlüyünü bir qədər dayandırdı: şahzadə Məhəmməd fasilə götürdü.
Bununla belə, İran, Misir, BƏƏ və Efiopiya BRICS-ə daxil oldular və bu birliyi “beşlik”dən “doqquzluq”a çevirdilər. Bu genişlənmə ilə BRICS həqiqətən qlobal bir təşkilata çevrildi, çünki əvvəllər İslam dünyasının iki milyard əhalisi burada təmsil olunmamışdı, indi isə İslam dünyasını təmsil edən üç ölkə var. Səudiyyə Ərəbistanı ilə bağlı sual hələ açıq olsa belə, Türkiyədən Malayziyaya qədər bir çox müsəlman ölkələri BRICS-ə maraq göstərib.
Əlbəttə ki, BRICS ölkələri arasında bir çox fikir ayrılığı var. Ən çox nəzərə çarpan Çin-Hindistan arasındakı münaqişələrdir (baxmayaraq ki, indiki sammit çərçivəsində Szinpin və Modi arasında dörd il yarımdan sonra ilk rəsmi görüş keçirildi (onlar 2020-ci ilin yazında Himalaylarda sərhəd münaqişəsindən bəri danışıqlar aparmayıblar). Məhz bu ziddiyyətlərdən anglosakslar, xüsusilə də birbaşa təzyiq edə bilmədikləri ölkələrə qarşı istifadə etməyə çalışırlar.
Ya Qərblə birlikdə, ya da onların iradəsinə qarşı
Ancaq mövcud fikir ayrılıqları, BRICS+ ölkələrini birləşdirən ortaq məqsədlər qarşısında əhəmiyyətsizdir. Bu ortaq anlayış odur ki, Qərb heç bir hüquqa və ya gücə malik olmayaraq, qalan dünya ölkələrinə öz "dünya nizamı" modelini zorla qəbul etdirməməlidir. BRICS daxilində Qərbin "qürub" prosesinə yardım etmə sürəti və metodları barədə həmişə fikir ayrılıqları olacaq, lakin Qərbin hegemonluğunun sona çatmasının BRICS ətrafında birləşən bütün ölkələrin maraqlarına uyğun olduğunu heç kim inkar etmir.
Əslində, bu proses Qərb ölkələrinin, o cümlədən ABŞ-ın da maraqlarına uyğundur. Lakin onlar artıq parazit və antimilli qlobalist layihənin daşıyıcısına çevriliblər və öz milli maraqlarını müdafiə edə bilmirlər. Amma əgər onların hələ də özlərinə zorla qəbul etdirdikləri bu roldan imtina etməyə iradə və gücləri tapsalar, BRICS yeni dünya nizamının qaydalarının müəyyənləşdirilməsi və qurulması prosesində onlarla məmnuniyyətlə əməkdaşlıq edəcək. Bu dünya nizamı, hər bir halda, ya Qərblə birlikdə, ya da onların iradəsinə qarşı qurulacaq.
Nəsimi,
Xüsusi olaraq Musavat.com üçün
XƏBƏR LENTİ
22 Noyabr 2024
ŞƏRHLƏRŞƏRH YAZ