Onlayn ictimai-siyasi qəzet
İran ABŞ-a dialoq təklif etdi, “müharibəyə hazırıq” açıqlaması verildi!
“Ümid edirik ki, İran torpaqlarında heç bir hərəkət baş verməyəcək və heç bir təcavüz olmayacaq, əlbəttə ki, buna hazırıq”, - İran hökumətinin sözçüsü Fatimə Mohacerani jurnalistlərə açıqlamasında belə deyib.
Sözçü İrana qarşı BMT sanksiyalarının geri qaytarılması ilə hərbi gərginlik və İranın ABŞ və ya İsraillə yenidən müharibəyə girməsi ehtimalı ilə bağlı narahatlıqlar artdığını vurğulayıb. Fatimə Mohacerani jurnalistlərə bu narahatlıqlarla bağlı deyib ki, Tehran ABŞ-a birbaşa danışıqlar təklif edib, lakin qarşı tərəf müsbət cavab verməyib. Sözçü JCPOA sazişinin tətik maddəsi adlandırılan maddənin aktivləşdirilməsi və BMT sanksiyalarının qaytarılması ərəfəsində İran hökumətinin 3 Avropa dövləti, ABŞ və MAQATE nümayəndələri ilə görüş keçirməyə hazır olduğunu bəyan edib.
İran hökumətinin sözçüsü xarici işlər naziri Abbas Əraqçiyə istinadən bildirib ki, BMT Baş Assambleyasının kuluarlarında İran tərəfindən tətik mexanizminin tətbiqinin ləğvi və ya təxirə salınması üçün Nyu-Yorkda ABŞ-la birbaşa danışıqlar təklifi irəli sürülüb, lakin “hər halda, onlar tərəfindən qəbul olunmayıb və ya iclaslarda iştirak etməyiblər”.
O, İranın Donald Trampın xüsusi nümayəndəsi Stiv Uittakerə birbaşa danışıqlar təklif etdiyini, lakin o, razılaşmadığını vurğulayıb.
Fatimə Mohacerani deyib ki, İranın tələbi ondan ibarətdir ki, 60 faiz zənginləşdirilmiş uran ehtiyatlarının taleyinin müəyyən edilməsi müqabilində Avropa tərəflərinin istədiyi kimi tətik mexanizmi tətbiq olunmayacaq. O, İranın tələbinin tətik mexanizminin tamamilə aradan qaldırılması olduğunu, lakin qarşı tərəfin təklifinin 6 ay təxirə salınması olduğunu və bunun danışıqlar üçün uyğun şərtləri təmin etmədiyini söylədi. JCPOA-nın üzvü olan 3 Avropa ölkəsi olan Almaniya, İngiltərə və Fransa son tarix təyin edib və bildiriblər ki, İranın Beynəlxalq Atom Enerjisi Agentliyi və ABŞ ilə danışıqlarında irəliləyiş əldə olunmasa, onlar tətik və ya snapback mexanizmini işə salacaqlar. 3 Avropa ölkəsi də tətik mexanizminin müddətinin uzadılmasını təklif etmişdi, lakin İran bunu rədd etdi. Bundan sonra Rusiya və Çin BMT Təhlükəsizlik Şurasında tətik mexanizminin təxirə salınmasını təklif etsə də, onların təklifi kifayət qədər səs toplaya bilməyib.
Politoloq Qabil Hüseynli Musavat.com-a deyib ki, İranın ABŞ-a birbaşa danışıqlar təklif etməsi regionda və beynəlxalq münasibətlərdə mühüm bir diplomatik hadisə kimi qiymətləndirilə bilər:
“Tehran tərəfi bu addımı JCPOA sazişinin tətik mexanizminin aktivləşdirilməsi və BMT sanksiyalarının bərpası ərəfəsində atıb, lakin qarşı tərəfin bu təklifi qəbul etməməsi göstərir ki, diplomatik kanallar hələ tam açılmayıb. Bu situasiya diqqətlə təhlil edilməli bir nüansdır. Regionda hər hansı bir hərbi eskalasiya yalnız vəziyyəti daha da mürəkkəbləşdirə bilər”.
Politoloq bildirib ki, İranın BMT Baş Assambleyası çərçivəsində ABŞ və Avropa ölkələrinə təklif etdiyi birbaşa danışıqlar, diplomatik baxımdan önəmli bir jestdir:
“Bu addım regionda gərginliyin artmasının qarşısını almağa, eyni zamanda nüvə proqramı ilə bağlı məsələlərin sülh yolu ilə həllinə yönəlmiş cəhd kimi qiymətləndirilir. Lakin qarşı tərəfin təklifi rədd etməsi, iki ölkə arasında etimadın hələ də zəif olduğunu və diplomatik həll yollarının çətin olduğunu göstərir. İran hökümətinin açıqlamasında bildirilir ki, İranın tələbi tətik mexanizminin tamamilə aradan qaldırılmasıdır. Əks tərəfin təklif etdiyi 6 aylıq təxirə salma, Tehran üçün qəbul edilən bir yol deyil.
Bu o deməkdir ki, İran yalnız kompromis yolu ilə deyil, həm də öz milli maraqlarını qorumaq üçün mövqeyini sərt şəkildə saxlayır. Belə bir vəziyyət, regionda potensial hərbi risklərin artmasına yol açır, çünki ABŞ və İsrail bu addımları diqqətlə izləyir və hər hansı bir yanlış anlaşılma gərginliyi yüksəldə bilər”.
Politoloq xatırladıb ki, Almaniya, İngiltərə və Fransa İranın nüvə proqramı ilə bağlı irəliləyiş əldə edilmədiyi halda tətik mexanizmini işə salacağını bəyan edib:
“Bununla yanaşı, Rusiya və Çin BMT Təhlükəsizlik Şurasında tətik mexanizminin təxirə salınmasını təklif etsə də, kifayət qədər dəstək ala bilməyib. Bu isə onu göstərir ki, beynəlxalq arenada balansın qorunması çətinləşir və regionda hərbi gərginlik riski artmaqdadır.
Vəziyyətin həlli yalnız qarşılıqlı etimad və dialoq yolu ilə mümkündür. İndiki halda İranın təklifi, ABŞ və Avropa tərəfi üçün diplomatik bir imkan təqdim edir. Hər iki tərəf gərginliyi daha da artırmaq əvəzinə, kompromis və danışıqlar üçün şərait yaratmalıdır. Əgər hər iki tərəf məsuliyyətli davranarsa, BMT sanksiyalarının tətbiqi və regionda hərbi risklərin qarşısı alına bilər. Eyni zamanda, regionda hərbi eskalasiya baş verərsə, bu, yalnız İran və ABŞ-ın deyil, bütün Yaxın Şərq və Avropa ölkələrinin təhlükəsizliyinə təsir edəcək. Hərbi qarşıdurma, enerji bazarlarında ciddi dəyişikliklərə, qaçqın axınına və regionda siyasi stabilliyin pozulmasına gətirib çıxara bilər. Ona görə də hər iki tərəf üçün ən ağıllı yol, dialoqu davam etdirmək və kompromis yolu axtarmaqdır. İranın diplomatik addımları və Avropa ölkələrinin reaksiyası, gələcəkdə regionda stabilliyin təmin olunması üçün həlledici rol oynayacaq. Bu baxımdan, hər hansı bir tətik mexanizminin işə salınması və ya BMT sanksiyalarının bərpası, həm diplomatik, həm də hərbi riskləri yenidən gündəmə gətirir.
Regionun gələcəyi üçün ən vacib məsələ bütün tərəflərin sülh və diplomatiya yolunu prioritet olaraq görməsidir. Gərginliyin artmasına yol vermədən dialoq və kompromis yolu tapılmalıdır ki, həm beynəlxalq hüquq, həm də regionun sabitliyi qorunsun”.
E.MƏMMƏDƏLİYEV,
Musavat.com
XƏBƏR LENTİ
01 Oktyabr 2025
ŞƏRHLƏRŞƏRH YAZ