Onlayn ictimai-siyasi qəzet
“Trilyon dollarlıq müqavilə”: ABŞ Ukraynanın taleyinə ortaq olur?
ABŞ və Ukrayna Vaşinqtonda mühüm iqtisadi saziş imzalayıblar. Bu saziş Ukraynanın təbii sərvətlərinin, o cümlədən nadir torpaq elementləri, neft və qazın satışından əldə olunan gəlirlərin birgə idarə olunan İnvestisiyaların Bərpası Fonduna yönəldilməsini nəzərdə tutur. Fondun məqsədi Ukraynanın müharibədən sonrakı bərpasına və iqtisadi inkişafına töhfə verməkdir.
Musavat.com xəbər verir ki, bu barədə "Bloomberg" məlumat yayıb.
Fondun yaradılması haqda razılaşmanı ABŞ Xəzinədarlığı və Ukrayna İqtisadi İnkişaf Nazirliyi də təsdiqləyib.
Müqavilə birgə investisiya fondunun yaradılmasını, iki ölkə arasında “ortaq aktivlərin, istedadların və imkanların Ukraynanın iqtisadi dirçəlişini sürətləndirə biləcəyini” təmin etmək üçün nəzərdə tutulmuş iqtisadi tərəfdaşlığı nəzərdə tutur.
“Bu saziş Rusiyaya aydın mesaj verir ki, Tramp administrasiyası azad, suveren və uzunmüddətli firavan Ukraynaya əsaslanan sülh prosesinə sadiqdir”, – ABŞ maliyyə naziri Scott Bessent bildirib.
Ukrayna İqtisadi İnkişaf Nazirliyinin rəhbəri Yuliya Sviridenko sazişin əsas müddəalarını sadalayıb:
Ukrayna ərazisindəki bütün ehtiyatlar Kiyevin mülkiyyətində və nəzarətində qalır; Ukrayna və ABŞ fondu birgə idarə edəcək və heç bir tərəf həlledici səsə malik olmayacaq; sövdələşmə Ukraynaya məxsus olmaqda davam edəcək dövlət şirkətlərinin özəlləşdirmə proseslərində və ya idarə edilməsində dəyişiklikləri nəzərdə tutmur; müqavilədə Ukraynanın ABŞ qarşısında hər hansı borc öhdəliyinə dair heç bir qeyd yoxdur; fond yalnız kritik materiallar, neft və qaz sahəsində layihələr üçün yeni lisenziyalardan əldə edilən gəlirlə doldurulacaq; fondun gəlirləri və töhfələri nə ABŞ-da, nə də Ukraynada vergiyə cəlb edilməyəcək; ABŞ Ukraynaya ABŞ, Aİ və digər ölkələrdəki fond və şirkətlərdən investisiya və texnologiya cəlb etməyə kömək edəcək.
Nazirin sözlərinə görə, ilk 10 ildə fondun gəlirlərinin bölüşdürülməyəcəyi gözlənilir; yalnız Ukraynada yeni layihələrə investisiya qoymaq və ya ölkəni bərpa etmək mümkün olacaq. "Bu şərtlər daha sonra müzakirə olunacaq", - Sviridenko Facebook-da yazıb.
Aprelin 18-də Kiyev və Vaşinqton resurslarla bağlı müqavilə bağlamaq niyyəti haqqında memorandum imzalayıblar və bu memorandumda saziş üzərində işi sürətləndirmək barədə razılığa gəliblər. Bir səhifəlik sənəddə Vaşinqtonun 2022-ci ildə Ukraynada tammiqyaslı hərbi əməliyyatlar başlayandan bəri Kiyevə “əhəmiyyətli maliyyə və maddi dəstək” verdiyi, tərəflərin Ukraynada davamlı sülh və ABŞ-Ukrayna arasında daha güclü tərəfdaşlıq arzuladıqları və bu tərəfdaşlığın bir hissəsi olaraq yenidənqurma investisiya fondu yaratmaq niyyətində olduqları vurğulanırdı. Memoranduma əsasən, danışıqlar aparan qruplar saziş üzərində işi “mümkün qədər tez” imzalamaq üçün aprelin 26-dək başa çatdırmalı idilər. ABŞ Dövlət Departamenti deyir ki, Kiyevlə resurs razılaşması nizamlanma ilə bağlı deyil.
İmzalanma fevralın 28-də Ukrayna prezidenti Vladimir Zelenskinin Vaşinqtona səfəri zamanı baş verməli idi. Lakin bu baş vermədi - Zelenski ilə Tramp və vitse-prezident J.D.Vens arasında mübahisədən sonra Ukrayna nümayəndə heyətindən Ağ Evi tərk etmək tələb olunub. Martın 4-də ABŞ-ın Kiyevə hərbi yardımı dayandırması xəbərindən sonra (bir neçə gündən sonra hərbi yardım bərpa olunub) Vladimir Zelenski Ağ Evdəki görüşün “gözlənildiyi kimi keçmədiyinə” təəssüfləndiyini bildirib. “Mən və komandam Prezident Trampın güclü rəhbərliyi altında davamlı sülhə nail olmaq üçün işləməyə hazırıq”, o, X sosial şəbəkəsində yazıb və Ukraynanın “istənilən vaxt və istənilən əlverişli formatda” resurs sazişi imzalamağa hazır olduğunu bildirib. “Biz bu sazişi təhlükəsizliyin və etibarlı təhlükəsizlik təminatlarının gücləndirilməsi istiqamətində atılan addım kimi qiymətləndiririk və onun səmərəli işləyəcəyinə ürəkdən ümid edirəm”, - deyə Zelenski yekunlaşdırıb.
Yada salaq ki, Vladimir Zelenski 2024-cü ilin oktyabrında rəsmi olaraq təqdim etdiyi “qələbə planı”nda Qərb tərəfdaşlarına Ukraynanın təbii ehtiyatlarına çıxışın təmin edilməsi ideyasını qeyd edib. Respublikanın strateji iqtisadi potensialına həsr olunmuş 4-cü bənddə o, tərəfdaşlara “ölkədə mövcud olan kritik resursların və birgə sərmayənin birgə qorunması haqqında” saziş bağlamağı təklif edib.
Planda deyilir: “Söhbət trilyonlarla ABŞ dolları dəyərində təbii ehtiyatlardan və kritik metallardan, o cümlədən uran, titan, litium, qrafit və digər strateji qiymətli resurslardan gedir”.
FT-nin məlumatına görə, bu bəndin plana daxil edilməsi təklifi Donald Trampın tərəfdarı respublikaçı senator Lindsi Qremdən gəlib. Zelenski bu planı Trampa 2024-cü ilin sentyabrında ABŞ-a səfəri zamanı göstərmişdi.
Kreml Zelenskinin “qələbə planını” ABŞ-ın döyüşü davam etdirmək üçün “gizli planı” adlandırıb. Rusiya prezidentinin köməkçisi Yuri Uşakovun qeyd etdiyi kimi, bu təşəbbüsdə danışıqlara çağırış yoxdur və bu, “çox şey deyir”.
İlkin sənəd “İnvestisiyaların bərpası fondunun qaydaları və şərtlərinin müəyyən edilməsi haqqında ikitərəfli saziş” adlanırdı və 11 bənddən ibarət idi; Fevralın sonlarında The Financial Times (FT) və European Pravda tərəfindən nəşr edilmişdir. Buna əsasən, Kiyev və Vaşinqton birgə İnvestisiyaların Bərpası Fondu yaratmalı idi və Ukrayna hökuməti dövlət mülkiyyətində olan təbii ehtiyatların (minerallar, neft, qaz) satışından əldə olunan gəlirin 50 faizini bu fonda köçürməli idi. Bu vəsaitlər “respublikanın təhlükəsizliyini, təhlükəsizliyini və rifahını təşviq etmək məqsədi ilə” Ukrayna layihələrinə yenidən investisiya edilməli idi. Birləşmiş Ştatlar “sabit və iqtisadi cəhətdən çiçəklənən Ukraynanı inkişaf etdirmək üçün uzunmüddətli öhdəlik götürüb”. Tərəflər fondun fəaliyyətinin təfərrüatlarını, xüsusən də onun hansı hissəsinin ABŞ-a, hansı hissəsinin isə Ukraynaya məxsus olacağını ayrı razılaşmada aydınlaşdırmaq barədə razılığa gəliblər.
Razılaşma 2025-ci ilin fevral ayının əvvəlindən Trampın Kiyevlə “Ukrayna resursları müqabilində Amerika dəstəyi” formatında sövdələşmə bağlamaq istədiyini bildirdiyi vaxtdan geniş müzakirə olunur. Onun sözlərinə görə “Bu, bir trilyon dollarlıq müqavilə ola bilər”.
E.MƏMMƏDƏLİYEV,
Musavat.com
XƏBƏR LENTİ
01 May 2025
ŞƏRHLƏRŞƏRH YAZ