Onlayn ictimai-siyasi qəzet
Tramp dağıdıcı qlobal savaş elan edib: Dünya bitməyən dəhşətli müharibəyə və xaosa məhkum olacaq
ABŞ-ın zorakılığa əsaslanan və böyük ölçüdə beynəlxalq hüquq normalarına zidd olan prioritet strateji hədəfləri, ilk növbədə mövcud dünya düzəninin tamamilə dağıdılmasına yol aça biləcək çox təhlükəli faktordur... Mövcud dünya düzənini əvəzləyəcək yeni siyasi-hüquqi sistem hələlik təsəvvürlərdən uzaq olduğundan, Tramp administrasiyasının “xaosun dəhşətli diktaturası”nı yaratmağa çalışdığı ehtimal olunur...
Dünyada siyasi-hüquqi sistem formal məzmun almağa başlayıb. Belə ki, ikinci dünya müharibəsindən sonra formalaşdırılmış bu sistem artıq əvvəlki təsir gücünü sürətlə itirməkdədir. Ona görə də, yaxın gələcəkdə qlobal problemlərin həllində beynəlxalq hüquq üzərindən ədalətin axtarılması ciddi şəkildə çətinləşmiş olacaq. Xüsusilə də, “güclünün ədaləti” termini bütün dünya üçün daha aktual ola biləcək faktorların sırasına daxildir. Çünki qlobal siyasi-hüquqi sistemin tamamilə çökməsindıən sonra daha güclü dövlətlər zəif ölkələrə öz maraqlarını diqtə edərkən, elə bir ciddi beynəlxalq əngəlləyici mexanizmlə qarşılaşmayacaqlar. Və dünya üçün ən böyük təhlükə də məhz bu hesab olunur.
Onu da qeyd etmək lazımdır ki, mövcud təhlükəli situasiyanın əsas müəllifi məhz Ağ Ev sahibi Donald Tramp və onun administrasiyasıdır. Çünki məhz Tramp administrasiyasının hakimiyyətə gəlişindən sonra ABŞ açıq-aşkar qlobal siyasi-hüquqi sistemin dağıdılmasına yönəlik addımlar atmağa başladı. Hazırda Ağ Evin ABŞ üçün müəyyən etdiyi demək olar ki, bütün prioritet strateji hədəflər mövcud dünya düzəninin tamamilə çökməsinə yol aça bilər. Və bu reallığı çoxsaylı örnəklərlə təsəvvür etmək mümkündür.
Məsələ ondadır ki, Tramp administrasiyasının Ukrayna ilə bağlı planları baş tutarsa, bu, yaxın gələcəkdə bəzi dünya dövlətlərinin sıradan çıxarılmasında neqativ örnək rolunu oynaya bilər. Belə ki, hazırda Ağ Evi Ukraynanın dövlət kimi mövcudluğu qətiyyən düşündürmür. Prezident Donald Tramp nəyin bahasına olursa-olsun, Ukraynanın dövlət gəlirlərinə, infrastrukturuna və xüsusilə də, zəngin təbii sərvətlərinə ABŞ-ın nəzarətini təmin etməyə can atır. Və bu, birmənalı şəkildə ABŞ-ın “müasir müstəmləkəçilik modeli” kimi də dəyərləndirilə bilər.
Ancaq Ağ Evin hədəfləri yalnız Ukraynanın ABŞ-ın müstəmləkəsinə çevrilməsinə yönəlik cəhdlərlə məhdudlaşmır. Belə ki, Tramp administrasiyası açıq şəkildə Kanadanı ABŞ-ın 51-ci ştatı olmasında israrlıdır. Ağ Ev hazırda rəsmi Ottavanı Kanadaya ABŞ büdcəsindən hər il ayrılan maliyyə yardımlarını kəsməklə hədələyir. Ən əsasısa, bunun baş verməməsi üçün Kanadaya ABŞ-ın tərkibinə daxil olmağa çağırır. Və bu, bir ölkəninin ABŞ-ın daxilində əridilməsi cəhdi olmaqla yanaşı, həm də dünyanın siyasi-hüquqi idarəçilik sistemini dağılmasına səbəb olacaq hədəfdir.
Çünki Kanada həm də NATO ölkəsidir. Əgər, bu ölkə ABŞ-ın tərkibinə daxil olmağa məcbur edilərsə, Ağ Evin zorakılığı NATO-nun parçalanması üçün münbit şərait yarada bilər. İlk növbədə ABŞ-ın NATO ilə onsuz da qəliz olan münasibətlərinin qarşıdurma mərhələsinə keçə biləcəyi istisna deyil. Çünki NATO Kanadanı müdafiə etməyə borcludur. Halbuki, digər NATO ölkələri Kanada ucbatından ABŞ ilə hərbi-siyasi toqquşmaya həvəs göstərmiyə bilərlər. Bu haldasa, hazırda ABŞ-ın da sıralarını tərk edə biləcəyi ilə bağlı mesajlar verdiyi NATO ümumiyyətlə, öz əhəmiyyətini itirərək, tamamilə parçalana bilər.
Digər tərəfdən, Ağ Ev Qrelandiyanın da ABŞ-ın tərkibinə daxil olmasını tələb edir. Bu tələbsə, iki nüfuzlu beynəlxalq qurumu eyni vaxtda ABŞ-la qarşıdurma vəziyyətinə sala bilər. Çünki hazırda Qrelandiyanın hüquqi sahibi sayılan Danimarka həm NATO-nun, həm də Avropa Birliyinin üzvüdür. Yəni, Ağ Ev NATO ilə yanaşı, Avropa Birliyi ilə də qarşıdurma mühiti yaradır. Halbuki, Tramp administrasiyası Avropa Birliyi ilə onsuz da ayrıca haqq-hesab çəkmək niyyətində olduğunu qətiyyən gizlətmir. Və bu, o deməkdir ki, Tramp administrasiyasının bütün xarici ticarət vektorlarını ABŞ-a doğru çevirməsini tələb etdiyi Avropa Birliyi də tədricən Ağ Evə qarşı düşərgədə yerləşmək məcburiyyətində qala bilər.
Bütün bunlar azmış kimi, Tramp administrasiyası Meksika və Panama kimi ölkələri də ABŞ-ın əsas hədəfləri sırasına yerləşdirib. Buna paralel olaraq, ABŞ İranla müharibə etmək niyyətini də qabarıq şəkildə biruzə verir. Hər halda, Ağ Ev rəsmi Tehranı İranın nüvə proqramından imtina, yaxud savaş variantları arasından birini seçmək məcburiyyətində buraxır. Əgər, rəsmi Tehran nüvə proqramında israrlı olarsa, ABŞ İranı sarsıdıcı hərbi zərbə ilə hədələyir. Və belə bir savaşın Yaxın Şərq də daxil olmaqla, İranla qonşu olan bütün regionlara dağıdıcı təsir göstərə biləcəyi də qətiyyən istisna deyil.
Təbii ki, ABŞ-ın zorakılığa əsaslanan və böyük ölçüdə beynəlxalq hüquq normalarına zidd olan prioritet strateji hədəfləri ilk növbədə mövcud dünya düzəninin tamamilə dağıdılmasına yol aça biləcək çox təhlükəli faktordur. Xüsusilə də, nəzərə almaq lazımdır ki, indiki dünya düzəninin necə bir siyasi-hüquqi sistemlə əvəzlənəcəyi barədə ümumiyyətlə, elə bir ciddi təsəvvürlər yoxdur. Ona görə də, hesab olunur ki, Tramp administrasiyası hazırda dünyanın dəhşətli qlobal xaosa doğru sürükləyir. Üstəlik, yeni dünya düzəninin formalaşdırılması prosesi uzanarsa, dünya onilliklər boyu dağıdıcı xaosun diktaturasına məhkum qala bilər. Və bu, o deməkdir ki, Tramp administrasiyası əslində, bütün dünyaya dolayısı ilə savaş elan edib.
Elçin XALİDBƏYLİ,
Siyasi ekspert,
“Yeni Müsavat” Media Qrupu
ƏLAQƏLİ XƏBƏRLƏR
XƏBƏR LENTİ
04 Aprel 2025
ŞƏRHLƏRŞƏRH YAZ