Onlayn ictimai-siyasi qəzet
Baydenin oğlunu əfv qərarı əxlaqdan kənar hüquqa söykənir - İLGİNC MÜSAHİBƏ
ABŞ prezidenti Co Baydenin oğlunu əfv etməsi ilə bağlı müzakirələr davam edir.
"Konstitusiya" Araşdırmalar Fondunun prezidenti Əliməmməd Nuriyev bu xüsusda Musavat.com-un suallarını cavablandırıb.
Deyib ki, əfv qərarı hüquqi cəhətdən tamamilə qanunidir, çünki prezidentin belə səlahiyyəti var:
"Amma məsələ hüquqi əsaslarla məhdudlaşmır. Bu qərar hüquq fəlsəfəsi baxımından hüququn ədalət və bərabərlik prinsipləri ilə necə əlaqələndiyini sual altına qoyur. İnsanlar bu qərarı mənəvi və etik perspektivlərdən də dəyərləndirirlər. Qərarın qəbul olunma səbəbləri şəffaf deyilsə, bu, cəmiyyətin hüquq sisteminə olan inamını zəiflədə bilər".
Müsahibəni təqdim edirik:
- Əfv hüququnun mahiyyətindən danışsaq, bu qərar əfv hüququnun fəlsəfəsinə uyğun gəlirmi?
- Əfv hüququ, əslində, hüququn humanist tərəfini göstərir. Mənə əvvəllər bir hüquq professoru belə demişdi: "Əfv qanunun sərtliyini yumşaldan bir aktdır, amma o, yalnız vicdanla yönləndirilməlidir". Bu qərar, əgər şəxsi maraqlara əsaslanırsa, hüququn mahiyyətinə uyğun deyil. Cəmiyyət bunu ədalətin bərpası kimi deyil, favoritizm kimi qəbul edə bilər.
Məsələn, əfv edilən şəxs sıravi bir vətəndaş olsaydı, bu qərar eyni şəkildə qəbul edilərdimi? İctimaiyyət belə bir sual verdikdə, bu, artıq hüquqi deyil, mənəvi məsələdir.
- Bu qərar qanun qarşısında bərabərlik prinsipinə necə təsir edir? Real həyatda bunun hansı nəticələri ola bilər?
- Qanun qarşısında bərabərlik hüququn təməl prinsipidir. Baydenin oğlunu əfv etməsi bu prinsipin pozulması kimi görünə bilər. Bir hadisə yadıma düşür: bir gənc adam sadə bir vergi pozuntusuna görə illərlə həbsdə qalmışdı, amma onun heç bir imtiyazlı əlaqəsi yox idi. Hanter Baydenin əfvi belə real həyatda baş verən hallarla müqayisə edildikdə, cəmiyyət haqlı olaraq bunu qanunun yalnız güclülərə və imtiyazlılara xidmət etməsi kimi görür.
Con Roulsun "Ədalət nəzəriyyəsi"ndə dediyi kimi, bərabərlik şərtləri hər kəs üçün eyni tətbiq edilmədikdə, qanunlar artıq ədalət təmin etmir.
- Bu qərarın hüquq fəlsəfəsinə təsirlərini necə dəyərləndirirsiniz? Kantın "hüquqi əxlaq" anlayışından istifadə etməklə bu məsələyə yanaşsaq, nə deyə bilərsiniz?
- Kantın "hüquqi əxlaq" anlayışına görə, hüquq yalnız qanunların tətbiqi deyil, həm də əxlaqla yönləndirilməlidir. Bu qərar, məncə, Kantın fəlsəfəsinə ziddir, çünki hüquq bəzən şəxsi maraqlara üstünlük verməklə ədaləti gözdən salır.
Amma bu məsələni tam mənimsəmək üçün bir başqa baxış nöqtəsini də qeyd etməliyik: əgər əfv qərarı siyasi mülahizələrdən çox, həqiqətən ədalətə xidmət üçün verilibsə, bəlkə də bu qərarı müsbət mənada görmək mümkündür. Amma əfv qərarının şəffaflığı olmadığı üçün bu sual açıq qalır.
- Cəmiyyətin bu qərarla bağlı reaksiyalarını necə görürsünüz? İnsanlar bunu qəbul edirmi?
- İctimaiyyətin reaksiyası bu məsələdə çox əhəmiyyətlidir. Mən sosial mediada çox maraqlı bir şərh oxudum: "Əgər hüquq yalnız imtiyazlı insanlar üçün işləyirsə, o, artıq hüquq deyil". Cəmiyyət belə düşünürsə, bu, artıq ciddi bir problemdir. Hüquq sisteminə olan inamın zəifləməsi demokratik idarəetmə üçün böyük təhlükədir.
Eyni zamanda, cəmiyyət əfv hüququnu dövlət başçısının vicdanı kimi görmək istəyir. Bu qərar vicdanla ədalət arasındakı tarazlığın pozulması kimi qəbul edilərsə, hüququn aliliyi ilə bağlı daha böyük suallar ortaya çıxacaq.
- Gələcəkdə bu cür halların qarşısını almaq üçün hansı tədbirlər görülə bilər?
- Məncə, əfv səlahiyyətlərinin tətbiqi ilə bağlı daha ciddi qaydalar və şəffaflıq mexanizmləri yaradılmalıdır. Məsələn, prezidentin ailə üzvlərinə və ya yaxınlarına əfv tətbiq etməsi zamanı müstəqil bir komissiyanın rəyi alınmalıdır. Bu, qərarın obyektivliyini təmin edərdi.
Eyni zamanda, əfv qərarlarının ictimai maraqlara uyğun olub-olmadığını təsdiqləmək üçün daha çox müzakirə və ictimai nəzarət tələb olunur. Hüquq yalnız qanunları deyil, cəmiyyətin gözləntilərini də əks etdirməlidir.
- Sonda bu məsələ ilə bağlı nə demək istəyirsiniz? Hüquq, əfv və ədalət barədə hansı dərslər çıxara bilərik?
- Bu məsələ bir daha göstərir ki, hüquq təkcə yazılı qaydalar deyil. Hüquq insanın vicdanına və cəmiyyətin mənəvi dəyərlərinə söykənməlidir. Baydenin qərarı bizə hüququn nə qədər həssas bir mexanizm olduğunu xatırladır. Əfv hüququ yalnız qanunun sərtliyini yumşaltmaq üçün deyil, həm də ədalət və bərabərliyi təmin etmək üçün istifadə edilməlidir.
Son olaraq, bu hadisə hüququn təməl məqsədini bir daha gündəmə gətirir: Hüquq yalnız güclülərin aləti deyil, hər kəsin ədalətə çatmasını təmin edən bir vasitə olmalıdır. Bu balansı qorumaq cəmiyyətin hüquq sisteminə olan inamını davam etdirmək üçün həyati əhəmiyyət daşıyır.
E.MƏMMƏDƏLİYEV,
Musavat.com
ƏLAQƏLİ XƏBƏRLƏR
XƏBƏR LENTİ
04 Dekabr 2024
ŞƏRHLƏRŞƏRH YAZ