Onlayn ictimai-siyasi qəzet
Trampın hegemonluq planları "Çin səddi"nə tuş gəlib: Ağ Ev indi Pekinə ərəb dünyasından hücum edir
ABŞ hazırda Çinlə maliyyə-iqtisadi alətlər üzərindən qarşıdurmanı dərinləşdirmək niyyətindən tədricən imtina etməyə meylli görünür... Prezident Donald Tramp ABŞ-a trilyonluq iqtisadi sazişlər qazandıran Körfəz səfəri sayəsində Çinlə "ticarət müharibəsi"ni ərəb dünyasına keçirir...
ABŞ-da Tramp adminstrasiyası hakimiyyətə gəldikdən sonra Ağ Evin xarici siyasət kursu təməldən dəyişməyə başlayıb. Belə ki, hazırda ABŞ-ın onilliklər boyu can atdığı geostrateji hədəflər artıq Ağ Ev üçün qlobal prioritetlər sırasına daxil deyil. Əksinə, Ağ Ev vaxtilə ABŞ-ın təhlükəsizlik maraqlarına təhdid hesab etdiyi faktorları prioritet hədəflərin sırasına yerləşdirib. Və bu baxımdan, ABŞ-ın həm müttəfiqləri, həm də düşmənləri formal xarakter daşıyır.
Onu da qeyd etmək lazımdır ki, Tramp adminstrasiyası ABŞ-ın qlobal düşmənləri arasında ilk üçlüyə daxil olan Rusiya ilə daha fərqli münasibətlər qurmaq cəhdləriylə diqqəti çəkir. Halbuki, Kremldə Rusiyanın ABŞ-la Tramp adminstrasiyasının yaxınlaşma ssenariləri ilə daha strateji tərəfdaşlıq qura biləcəyinə qətiyyən inanmırlar. Ona görə də, Kreml Tramp adminstrasiyası ilə müəyyən normallaşma prosesində maraqlı olsa da, bu əməkdaşlığın Rusiyanın "qırmızı cizgilər"indən kənara çıxmasını istəmir. Və hazırda Tramp adminstrasiyasının buraxdığı geopolitik boşluqlardan faydalanmağa daha çox üstünlük verir.
Təbii ki, Ağ Evin Rusiya da daxil olmaqla, ABŞ-ın ənənəvi qlobal rəqiblərinə münasibətdə fərqli siyasi kursa keçməsi mövcud dünya düzəninin təməl prinsiplərinə sarsıdıcı zərbələr vurur. Eyni zamanda, ABŞ-ın ənənəvi strateji müttəfiqlərinin və tərəfdarlarının təhlükəsizlik maraqlarını təhdid edir. Ona görə də, hazırda Avropa Birliyi, NATO və bəzi nüfuzlu Qərb dövlətləri ilə ABŞ arasında kəskin ziddiyyətlər ön plana keçməyə başlayıb. Və hətta bu ziddiyyətlər onilliklər boyu müttəfiqliyin təməlini təşkil edən "tərəfdaşlıq körpüləri"nin uçurulmasına səbəb olmaqdadır.
Məsələ ondadır ki, Tramp adminstrasiyasının geopolitik prioritetləri hərbi-siyasi faktorlara bağlı deyil. Əksinə, Ağ Ev hazırda ABŞ-ın qlobal hegemonluğunu daha çox maliyyə-iqtisadi faktorlar üzərindən təmin etməyə çalışır. Tramp adminstrasiyası hesab edir ki, yalnız maliyyə-iqtisadi faktorlar ilə gücləndirilmiş qlobal hegemonluq toxunulmaz qala bilər. Və ona görə də, bütün dünya iqtisadiyyatı məhz Ağ Evdən idarə olunmalıdır, qlobal maliyyə kanalları da birbaşa ABŞ-a istiqamət almalıdır.
Maraqlıdır ki, Tramp adminstrasiyasının yaxın perspektiv üçün əsas prioritet təşkil edən qlobal mənfəət hədəfləri dəqiqləşdirilib. Belə ki, zəngin təbii və kənd təsərrüfatı resurslarına malik Kanada ABŞ-ın tərkibinə daxil olmalıdır. Qrenlandiya, Panama boğazı və s. ABŞ-ın nəzarətinə keçməlidir. Avropa Birliyinin yeganə iqtisadi-ticari partnyoru ABŞ olmalıdır. Rusiyanın Qərb şirkətlərindən boşalmış iqtisadi istehsal məkanı ABŞ korporasiyaları ilə doldurulmalıdır.
Digər tərəfdən, Tramp adminstrasiyası zəngin "maliyyə qaynağı" sayılan ərəb dünyasına da böyük maraq göstərir. Ağ Evdə ərəb dövlətlərinin maliyyə resurslarının ABŞ-a axınının təmin edilməsinin mümkün planları qurulur. Prezident Donald Trampın Körfəz ölkələrinə son səfər turnesində bu planın reallaşdırılmasına başlanıldı. Səudiyyə Ərəbistanı iki trilyon dollar həcmində iqtisadi-ticari sazişlər imzalandı. Ağ Ev sahibi "növbəti dayanacaq"da - Qətərdə də iki yüz milyardlıq sazişə imza artırdı. Və bu prosesin digər ərəb dövlətləri üzərindən də davam etdiriləcəyinin açıq mesajları verilir.
Ancaq Tramp adminstrasiyasının qlobal maliyyə-iqtisadi hegemonluq prioritetləri qarşısında ciddi və nəhəng rəqib də mövcuddur. Belə ki, Ağ Ev hələlik Çinlə iqtisadi-ticari sahədə rəqabət aparmaqda, daha doğrusu, rəsmi Pekini küncə sıxışdırmaqda çətinlik çəkir. Hətta Tramp adminstrasiyası Çinlə prinsipial olaraq, necə davranmalı olduğunu dəqiqləşdirə bilməyib. Çünki Çin hazırda ABŞ-da və Ağ Evin hədəfində olan regionlarda əsas investorlar sırasına daxildir. Və iki ölkə arasında dərin iqtisadi-ticari bağlar mövcuddur.
Təbii ki, Tramp adminstrasiyası "Çin səddi"ni ümid bəslədiyi kimi asan aşıla bilməyəcəyini artıq anlamağa başlayıb. Ona görə də, Çinə qarşı gömrük rüsumlarının artırılmasına ABŞ-ın aldığı cavab reaksiyası Ağ Evi geri çəkilmək məcburiyyətində buraxdı. Üstəlik, Ağ Evin dünya ölkələrinə qarşı gömrük artırma siyasəti məhz Çinin maraqlarına uyğun proseslərə səbəb oldu. Və nəticədə Avropa Birliyi də daxil olmaqla, ABŞ-ın iqtisadi-ticari təzyiqlərinə məruz qalan dövlətlər alternativ olaraq, Çinlə tərəfdaşlığa yönəldilər.
Ona görə də, Ağ Ev hazırda rəsmi Pekinlə maliyyə-iqtisadi alətlər üzərindən qarşıdurmanı dərinləşdirmək niyyətindən tədricən imtina etməyə meylli görünür. Hətta prezident Donald Tramp Çinlə bəzi məsələlərlə bağlı anlaşmanın mümkün ola biləcəyini də qabartmağa üstünlük verir. Ağ Ev sahibi xarici siyasət və iqtisadiyyat məsələləri ilə bağlı müzakirələr üçün Pekinə səfər etməyə hazır olduğunu bəyan edib. Onun fikrincə, əgər, Çin lideri Si Thsinpinlə danışıqlar aparsa, iki ölkə arasında mövcud olan bir çox ziddiyyət səbəbini nizamlamaq mümkün ola bilər. Və o, Çinlə normal münasibətlərin ABŞ üçün əhəmiyyətli olduğunu da etiraf edib.
Ağ Ev sahibi ikinci prezidentlik müddəti dövründə dəfələrlə Çin lideri ilə dialoqa cəhd göstərdiyini də bildirib. Prezident Donald Tramp hesab edir ki, "ticarət müharibəsi"ndə müvəqqəti "atəşkəs" razılaşması fonunda ABŞ və Çin liderlərinin telefon danışığı da mümkün ola bilər. Çünki iki ölkə arasında qüvvədə olan 90 günlük razılaşma çərçivəsində Ağ Ev Çin məhsullarına tətbiq etdiyi tarifləri 145 faizdən faizə endirib. Rəsmi Pekin isə buna cavab olaraq, ABŞ mallarına qoyduğu rüsumları 10 faiz həddinə salıb.
Digər tərəfdən, prezident Donald Tramp ABŞ-a nəhəng iqtisadi-ticari sazişlər qazandıran Səudiyyə Ərəbistanı, Qətər və BƏƏ-yə etdiyi səfərləri Çinin bu regiona təsir imkanlarına qarşı önəmli addım kimi dəyərləndirib. Onun fikrincə, səfər etdiyi dövlətlər məhz Çinə doğru istiqamət almışdı, ancaq bu səfərdən sonra belə bir ehtimal artıq qalmayacaq. Ağ Ev sahibi ərəb dövlətlərinin ABŞ-ın təsir dairəsində qalmasının vacib olduğuna əmindir. Bütün bunlar onu göstərir ki, ABŞ hazırda keçilməsi çox çətin olan "Çin səddi"nə tuş gəlib. Və Tramp adminstrasiyası hazırda bu səddin açılması üçün ən optimal yolların axtarılması ilə məşğuldur.
Elçin XALİDBƏYLİ,
Siyasi ekspert,
"Yeni Müsavat" Media Qrupu
ƏLAQƏLİ XƏBƏRLƏR
XƏBƏR LENTİ
18 May 2025
ŞƏRHLƏRŞƏRH YAZ