Onlayn ictimai-siyasi qəzet
Süni intellekt və biz: yarışaqmı, savaşaqmı - Professor Saleh Məmmədovun yazısı
Süni intellektin (AI) sürətli inkişafı onun insan intellektini ötüb keçərək ciddi zərər verə biləcəyinə dair narahatlıqlar yaratmışdır. Bununla belə, tarix göstərir ki, insanlıq həmişə texnoloji inqilablardan ehtiyat edib və onların mümkün mənfi nəticələrindən qorxub.
Bu esse sübut etməyi məqsəd qoyur ki, AI, əvvəlki texnoloji inkişaflar kimi, nəticədə cəmiyyətə fayda verəcək və narahatlıq üçün əsas olmamalıdır. Belə narahatçılıq əsasən müsəlmanlar və süni intellektin mahiyyətini, necə proqramlaşdırıldığını başa düşməyən şəxslər arasında daha çox yayılmışdır.
Tarixi qorxular və texnoloji inqilablar
Tarix boyu hər böyük texnoloji inqilab qorxu və şübhə ilə qarşılanmışdır. Elektrikin ilk dəfə 19-cu əsrin sonlarında kəşf edilərək istismar edilməsi zamanı insanlar onun potensial təhlükələrindən, məsələn, elektrik şoku və yanğınlardan qorxurdular. Bununla belə, elektrik müasir həyatın ayrılmaz hissəsinə çevrilmiş, evləri, sənayeləri və yenilikləri gücləndirmişdir. Birinci sənaye inqilabının əsas amili buxar mühərriki çıxanda eyni hadisələr baş vermişdir.
20-ci əsrin ortalarında nüvə texnologiyasının inkişafı da geniş yayılmış qorxu yaratdı. Nüvə silahlarının dağıdıcı gücü İkinci Dünya Müharibəsi zamanı Xirosima və Naqasakidəki bombalama hadisələrində aydın oldu. Bu qorxulara baxmayaraq, nüvə texnologiyası da əhəmiyyətli faydalar gətirdi, məsələn, tibbi müalicələrdə, enerji istehsalında və elmi tədqiqatlarda irəliləyişlər oldu, amma dünya dağılmadı.
20-ci əsrin sonlarında kompüter texnologiyası və internetin yayılması iş yerlərinin dəyişdirilməsi, gizliliyin pozulması və potensial sui-istifadə haqqında narahatlıqları artırdı. Buna baxmayaraq, kompüterlər və internet rabitə, təhsil, ticarət və əyləncəni inqilab etmiş və gündəlik həyatımızda əvəzolunmaz alətlərə çevrilmişdir.
Süni intellekt: yeni sərhəd
Sİ texnoloji inkişafın ən son sərhədini təmsil edir və sənayeləri dəyişdirmək, məhsuldarlığı artırmaq və həyat keyfiyyətini yaxşılaşdırmaq potensialına malikdir. AI-nin insan intellektini ötüb keçərək zərər verə biləcəyinə dair narahatlıqlar başa düşüləndir, lakin bu qorxuların tarixi kontekstini dərk etmək vacibdir.
Sİ artıq müxtəlif sahələrdə əhəmiyyətli faydalar gətirir. Səhiyyədə AI ilə təmin edilmiş diaqnostik vasitələr və fərdiləşdirilmiş müalicə planları xəstə nəticələrini yaxşılaşdırır, süni göz artıq bu günlük sabahlıqdır. Nəqliyyatda, sürücüsüz avtomobillər qəzaların azalmasına və mobilliyin artmasına vəd verir. Biznesdə, AI idarə olunan analitiklər və avtomatlaşdırma məhsuldarlığı artırır və məlumatlarla idarə olunan qərar qəbul etməyə imkan verir.
Narahatlıqları əhatə etmək və imkanları qəbul etmək
AI-nin inkişafının cəmiyyət dəyərləri ilə uyğunlaşmasını və potensial risklərin qarşısının alınmasını təmin etmək üçün etik qaydalar və tənzimləyici çərçivələr yaratmaq vacibdir. Siyasətçilər, tədqiqatçılar və ictimaiyyət arasında şəffaf və əhatəli müzakirələr narahatlıqları həll etməyə və AI-nin məsuliyyətli inkişafını formalaşdırmağa kömək edə bilər.
Ölkəmizdə "ölü qalan" bu sahənin inkişafı üzrə ciddi proqram hazırlayıb geniş fəaliyyətə başlamaq lazımdı. Bu sahənin inkişafı üzrə Azərbaycan dünya ölkələri üzrə sonuncu beşlikdədir.
Bundan əlavə, AI-nin imkanları və məhdudiyyətləri haqqında ictimai anlayışı və məlumatlılığı artırmaq qorxuları azaltmağa və məlumatlı qərar qəbul etməyə təşviq edə bilər. AI-ni müsbət dəyişiklik üçün bir vasitə kimi qəbul edərək, cəmiyyət qlobal problemləri, məsələn, iqlim dəyişikliyi, səhiyyə bərabərsizliyi və iqtisadi bərabərsizlik kimi məsələləri həll etmək potensialını istifadə edə bilər.
NƏTİCƏ
Tarix göstərir ki, texnoloji inqilablar tez-tez qorxu və narahatlıq yaradır, lakin onlar həm də transformativ faydalar gətirir. Elektrik, nüvə texnologiyası və kompüterlər həyatımızı yaxşılaşdırdığı kimi, AI də irəliləyiş və yenilikləri təşviq etmək potensialına malikdir. Narahatlıqları əhatə edərək və məsuliyyətli inkişafı təşviq edərək, AI-nin insan qabiliyyətlərini artıran və cəmiyyəti yaxşılaşdıran bir güc kimi xidmət etməsini təmin edə bilərik.
Prof. Saleh Məmmədov
XƏBƏR LENTİ
25 Yanvar 2025
00:33 Rusiya miqrantlara qarşı ŞANTAJ siyasətində DALANA DİRƏNƏCƏK - Üzeyir Cəfərovdan UNİKAL TƏHLİL
24 Yanvar 2025
ŞƏRHLƏRŞƏRH YAZ