Onlayn ictimai-siyasi qəzet
Krit uğrunda kritik mübarizə - İngilislər nasistlərlə birgə kommunistlərə qarşı döyüşüb
8 may 1945-ci ildə nasist Almaniyası təslim olduqdan sonra çoxdan gözlənilən sülh Avropaya gəlib. Amma silah səsləri hər yerdə kəsilməyib. 3-cü Reyxin ayrı-ayrı alayları və diviziyaları mübarizəni davam etdirib. Məsələn, Qərbi Çexoslovakiyada faşistlərin müqaviməti qələbədən cəmi dörd gün sonra, Latviya və Yuqoslaviyada isə mayın 15-də qırılıb. Lakin Krit adasında sülh yalnız iyunun 26-da gəlib və orada ingilislər alman faşistləri ilə ittifaqda olan Yunanıstan Milli Azadlıq Ordusunun (ELAS) briqadalarına qarşı daha 1,5 ay döyüşüblər.
1941-ci ilin aprelində nasistlər Yunanıstanı ələ keçiriblər. Plana görə, bu ölkəni italyanlar işğal etməli imişlər, lakin yunanlardan güclü müqavimət görərək bunu bacarmayıblar. Nəticədə Hitler işə qarışıb və Sovet İttifaqına hücumu may ayından yayın əvvəlinə təxirə salmalı olub. 1941-ci ilin dekabrında yunan kommunistləri Aqrar və Sosialist partiyaları ilə birlikdə ELAS ordusunu yaradıblar.
1944-cü ilin oktyabrına qədər onların sırasında 119 000 nəfər (10 diviziya) olub və Elladanın 33 bölgəsindən 31-nə tamamilə nəzarət ediblər. İngilislər çox gözəl başa düşüblər ki, ELAS məhv edilməsə, Yunanıstan faşistlərdən azad edildikdən sonra kommunist ölkəsinə çevriləcək. Beləliklə, 1944-cü ilin yayında anqlosakslar Lissabonda nasistlərlə görüşüblər. Əldə edilən şifahi razılaşmaya əsasən almanlar Yunanıstanı tərk edəcək, əvəzində isə ingilis donanması, o cümlədən sualtı qayıqları Egey və Aralıq dənizlərində alman gəmilərini batırmayacaq.
Hər iki tərəf öz öhdəliklərini yerinə yetirib. SSRİ qəzəblə etiraz etsa də, ingilislər yenə də öz qoşunlarını Balkan yarımadasına göndəriblər. Bundan sonra Yunanıstanın Papandreu hökuməti Londondan qayıdıb və ELAS diviziyalarının tərksilah edilməsini tələb edib. Kommunistlər bundan imtina ediblər və 500 000 Afina sakini hökumətin tələblərinə etiraz etməyə çıxıb.
Nəticədə nümayişçilər atəşə tutulub. Uinston Çörçill öz kitabında bu haqda yazıb: “Bazar günü, dekabrın 3-də qadağan olunmuş nümayişdə iştirak edən kommunist tərəfdarları ilə polis arasında toqquşma baş verib və vətəndaş müharibəsi başlayıb”.
Xalq hökumətin nümayişdə gülləbaran etməsinə qarşı çıxıb və ölkədə vətəndaş müharibəsi başlayıb və onun nəticəsi göz qabağında olub: ELAS-ın 10 bölməsi Papandreunun polisinə qarşı. Sonra vəziyyəti stabilləşdirmək üçün ingilislər ölkəyə müdaxilə edib. Amerikanın nəqliyyat təyyarələri ilə İtaliyadan Yunanıstana 90 minlik ordu köçürülüb.
Döyüşlər 1944-cü il dekabrın 3-dən 1945-ci il yanvarın 11-dək davam edib və bəzən əlbəyaxa toqquşmalara da keçib. Lakin aviasiya, artilleriya və tanklar öz vəzifəsini yerinə yetirib. İngilislər Afinanı və başqa şəhərləri amansızcasına bombalayıblar. Minlərlə dinc sakin həlak olub. Partizanların belə hərbi gücü olmadığı üçün atəşkəs sazişi bağlanıb və sonra ELAS rəhbərliyi tərksilah olmaq qərarına gəlib. SSRİ də hadisələrə qarışmayıb. Çünki müttəfiqlərlə müqavilələrə əsasən Yunanıstan ingilislərin nəzarətinə keçməli olub. Hətta sovet qəzetləri bu barədə heç nə yazmayıb.
II dünya müharibəsi bitdikdən sonra Kritdə ən azı 2,5 min Vermaxt əsgər və zabiti, həmçinin tanklar, silahlar və minaatanlardan ibarət böyük bir qarnizon qalıb. Radioda 3-cü reyxin təslim olduğunu eşidənlərin bir çoxu taleyə boyun əyib və şəxsi silahlarını arsenallara təhvil veriblər. Faşistlər təslim olmağa hazırlaşıblar və mayın 11-də Britaniya ordusunun 28-ci piyada briqadası Retimnon şəhəri yaxınlığındakı Kritə enib.
Briqada komandiri general Preston almanlara əhəmiyyət verməyib. Onu ancaq adanın 3/4-nə nəzarət edən yunan partizanları maraqlandırıb. Preston ELAS komandanlığına silahlarını təhvil verməyi əmr edib, lakin rədd cavabı alıb. Bundan dərhal sonra anqlosakslar partizanlara hücum ediblər, lakin əksi baş verib. Nəticədə yunanlar ingilisləri sahilə sıxışdıraraq onları mühasirəyə salıblar. Sonra ingilislər faşistlərdən təcili yardım istəyiblər və onlar şimal ölkəsinin hərbçilərinə kömək etməkdən məmnun olublar.
Almanlar anqlosaksların onlarla birlikdə qırmızı ordu hissələrinə hücum etmək üçün gizli planlarından xəbərdar olublar. Bu, 1944 və 1945-ci illərdə Almaniyada geniş müzakirə olunub. Bu arada 212-ci T-IV tank batalyonu ELAS bölmələrinə hücum edib və şiddətli döyüşlər başlayıb. İngilislər üçün əlavə qüvvələr gəlib, lakin burada da nasistləri tərksilah etməyiblər. Üstəlik, onlara yemək verilib və almanlar anglosakson ordusunun tərkibində yunan partizanlarına qarşı döyüşməyə davam ediblər.
Yeni müttəfiqlər yaxşı anlaşıb və bir-birlərinə hörmət ediblər. General Prestonun avtomobili adanın ətrafında hərəkət edərkən iki alman T-IV tankı tərəfindən qorunduğu üçün işlər absurd həddə çatıb. Döyüşlər 1,5 ay fasiləsiz davam edib. Yalnız iyunun 26-da, partizanlar məğlub olduqda və onların qalıqları dağlara çəkildikdə, ingilislər nasistlərin təslim olmasını qəbul ediblər. Uzun illər bu məlumat anqlosaksonlar tərəfindən diqqətlə gizlədilib. Yalnız Kritdəki qocalar bunu xatırlayıblar. 2000-ci ildə alman tarixçisi Peter Şenkin araşdırması sayəsində həqiqət üzə çıxıb.
İlkin Nəcəf, xüsusi olaraq Musavat.com üçün
ƏLAQƏLİ XƏBƏRLƏR
XƏBƏR LENTİ
25 Iyul 2025
ŞƏRHLƏRŞƏRH YAZ