Onlayn ictimai-siyasi qəzet
Böyük rus şovinizmi: Millətçiliyin imperiya silahına çevrilməsi, bu günə ciddi TƏHLÜKƏ
Rusiyada millətçilik və etnik şovinizm son onilliklərdə sadəcə bir ideologiya olmaqdan çıxıb, dövlət siyasətinə, hərbi strategiyaya və ictimai şüura sirayət edən təhlükəli silaha çevrilib. "Böyük rus şovinizmi" adlandırılan bu ideya ilk baxışda sıradan sağçı dünyagörüşü təsiri bağışlaya bilər. Lakin bu gün o, həm daxildə etnik gərginliyi artırır, həm də xaricdə Rusiya Federasiyasının ekspansionist hərəkətlərinə ideoloji əsas verir.
Tarixi ideologiyadan imperiya iddialarına
Rus millətçiliyinin tarixi kökləri XIX əsrin əvvəllərinə gedib çıxır. Bu dövrdə rus fəlsəfəsində və publisistik fikrində "xüsusi missiyalı xalq" anlayışı formalaşır. Filosof Pyotr Çadayev rus xalqını qərb sivilizasiyasının tamamlayıcısı yox, ona qarşı alternativ kimi təqdim edirdi. Konstantin Leontyev və İvan İlyin isə rus mədəniyyətini "mistik, ortodoksal və müqəddəs imperiya təməli" kimi xarakterizə edirdilər. Onların fikrincə, ruslar digər xalqlardan fərqli olaraq dövlətə tabe olmaq və onu müqəddəsləşdirmək qabiliyyəti ilə seçilirdilər. Bu baxış sonradan "Böyük rus şovinizmi"nin əsas ideoloji dayağına çevrildi.
Sovet dövründə bu şovinizm rəsmi şəkildə inkar edilsə də, əslində, SSRİ-nin daxili siyasəti rus mərkəzçiliyi üzərində qurulmuşdu. Rus dili "bütün sovet xalqlarının dostluğu üçün vasitə", rus mədəniyyəti isə "ideoloji nüvəyə" çevrilmişdi. SSRİ dağıldıqdan sonra isə bu üstünlük kompleksi yeni formada – postsovet məkanına yönəlmiş imperiya iddiaları şəklində yenidən doğuldu.
Müasir rus şovinistləri Ermənistan, Qazaxıstan, Moldova, Ukrayna və Gürcüstana qarşı torpaq iddialarını açıq şəkildə irəli sürür, bu ölkələrin müstəqilliyini "tarixi yanlışlıq" kimi təqdim edirlər. Bu iddialar postsovet ölkələrini qeyri-bərabər beynəlxalq subyekt kimi qiymətləndirir, həmin torpaqların Rusiyanın "hədiyyəsi" olduğunu iddia edir. Beləliklə, “Böyük rus şovinizmi” yalnız irqçi yanaşma deyil, eyni zamanda geniş müstəmləkəçi ritorikanı da ehtiva edir.
Bununla yanaşı, rus şovinistlərinin böyük hissəsi ənənəvi dəyərlərə, pravoslav kilsəyə və konservativ cəmiyyət quruluşuna yaxın qüvvələrdə cəmləşir. Bu da onlara sosial dayaqlar verir və cəmiyyətin müəyyən təbəqələrində rezonans doğurur.
Neonasist hərəkatlar, "Rus yürüşləri" və yeni nəsil şovinistlər
1990-cı illərdə Rusiyada dövlətin zəifləməsi fonunda radikal sağçı hərəkatlar baş qaldırdı. "Rusiya Milli Birliyi", "Ağ Güc", "Slavyan Birliyi" kimi neofaşist təşkilatlar quruldu, skinhed mədəniyyəti populyarlaşdı. Bu qruplar miqrantlara, qeyri-slavyan xalqlara qarşı zorakılıq aksiyalarını genişləndirdi.
2005-ci ildən başlayaraq hər il noyabrın 4-də keçirilən "Rus yürüşləri" millətçi hərəkatları birləşdirən əsas siyasi tədbirə çevrildi. 2006-cı ildə "Sağ yürüş" İctimai Şurasına Dövlət Dumasının deputatları – o cümlədən Dmitri Rqozin – yazıçılar və akademiklər də daxil idi. 2013-cü ildə ən kütləvi "Rus yürüşü" keçirildi. Burada irqçi, miqrantlara qarşı şüarlar səslənir, "Ruslara – ruslar üçün Moskva!", "282-ci maddəni ləğv et", "Ruslar irəli!", "Qafqazı doydurmaq kifayətdir!" kimi çağırışlar eşidilirdi. Yürüş iştirakçıları “ziqa” jesti edir, svastika simvollarından istifadə edirdilər.
Millətçi aksiyalar zamanı miqrantların, eləcə də solçu fəalların döyülməsi, hətta öldürülməsi hallarına rast gəlinirdi. Bu, həmin hərəkatların sadəcə ideoloji deyil, həm də əsl zorakılıq mexanizmləri kimi fəaliyyət göstərdiyini sübut edir.
Milli-bolşevik Partiyası (NBP) da bu qruplar arasında xüsusi yer tutur. 1993-cü ildə yazıçı Eduard Limonov, filosof Aleksandr Duqin və "Vətəndaş Müdafiəsi" qrupunun lideri Yegor Letov tərəfindən təsis edilmiş NBP, postsovet məkanında "rus müqaviməti" hərəkatı kimi çıxış etmişdi.
2001-ci ildə Limonov və tərəfdarları Qazaxıstanda separatçı fəaliyyətinə görə həbs ediliblər. 2010-cu ildə isə NBP qadağan edildi, lakin Limonov "Digər Rusiya" hərəkatını yaradaraq siyasi fəaliyyətə davam etdi.
2013-cü ildə Ukraynadakı "Avromaydan" hadisələrindən sonra Limonovun hərəkatı prorusiya mövqeyini müdafiə etdi və Donbasa könüllü döyüşçülərin – "İnterbrigadalar"ın – göndərilməsinə təşkilatçılıq etdi. 2020-ci ildə isə bu hərəkatın adı "E.V. Limonovun digər Rusiyası" kimi dəyişdirildi və hələ də fəaliyyət göstərir.
Roman Yunemanın rəhbərlik etdiyi "Cəmiyyət. Gələcək" millətçi hərəkatı sağçı gündəliyi təbliğ edir. Bu hərəkat da sosial mediada geniş təsirə malikdir.
Kremlin siyasəti və yeni sosial şəbəkə strategiyası
Millətçi layihələri və sağçı ideologiyanın təbliğində "Çarqrad" telekanalının sahibi Konstantin Malofeyev xüsusi rol oynayır. O, həm də "ənənəvi idman növlərinin" inkişafı ilə məşğul olan "İki başlı qartal" təşkilatını və tələbə birliyi "Akademiklər Birliyi"ni maliyyələşdirir. Malofeyevin donbasdakı "Rus Baharı" separatçı hərəkatının sponsoru olması da bu istiqamətdəki dövlət-millətçi əməkdaşlığının bariz nümunəsidir.
Müharibədən sonra "Şimal İnsanı" və "Rus Cəmiyyəti" kimi təşkilatlar sosial şəbəkələrdə aktiv fəaliyyət göstərir. Bu birliklər hər bölgədə səhifələr və çatlar yaradır, yüz minlərlə izləyici toplayıb. "Rus Cəmiyyəti" özünü "bütün rus insanları" üçün çoxşaxəli yardım platforması kimi təqdim edir. Onların çatlarında "rus taksi", "rus milisiyası" kimi bölmələr fəaliyyət göstərir ki, bu da miqrantların polisə yardım edərək reydlərdə tutulmasına kömək edir. KİV-lərdə bu cür təşkilatların miqrantlara qarşı qəddar rəftar hallarının qeydə alındığı bildirilir.
Əvvəllər Kremlin sağçı radikal hərəkatları qadağan etdiyi, "Sputnik və Pogrom" kimi müstəqil sağçı KİV-ləri blokladığı, əvəzində isə loyal gənclik təşkilatı "НАШИ"i yaratdığı məlumdur. Lakin son illərdə hakimiyyət milliçilərlə fəal əməkdaşlıq edir, xüsusən hüquq-mühafizə orqanları və xüsusi xidmətlər bu əlaqələri genişləndirir.
Bu paradoksal siyasət "idarə olunan millətçilik" kimi xarakterizə olunur: radikal sağçıları kənarlaşdırıb qadağan etməklə yanaşı, onları dövlət məqsədləri üçün istifadə etmək. Bu yanaşma həm daxildə cəmiyyəti qorxutmaq, həm də xaricdə təzyiq aləti yaratmaq üçün vacib sayılır.
İdeologiyadan strateji silaha
Rusiyada millətçilik və şovinizm artıq sadəcə ictimai ideya deyil, Kremlin siyasi, hərbi və sosial strategiyasının ayrılmaz hissəsinə çevrilib. Bu ideologiya postsovet regionunda etnik gərginliyi artırır, münaqişələri dərinləşdirir və yeni müharibələrin mənbəyinə çevrilir. Rusiyanın millətçi siyasətinin təkcə daxili sabitliyə deyil, həm də beynəlxalq sülhə və təhlükəsizliyə təhdid olduğu göz qabağındadır.
Əli Rais,
Musavat.com
Əli Rais 
XƏBƏR LENTİ
01 Iyul 2025
ŞƏRHLƏRŞƏRH YAZ