1940-cı ilin yayından sonra Moskva ilə Berlin arasındakı münasibətlər tündləşməyə başlayıb. Kreml Almaniya qoşunlarının Fransadan şərqə, Rusiya sərhədinə köçürülməsi ilə bağlı narahatlıqlarını açıq şəkildə ifadə etməsə də, ciddi formada bu məsələni müzakirə edib. Eyni zamanda nasistlər SSRİ-nin Avropa sərhədləri boyunca hərəkətlərinə də inamsızlıq və şübhə ilə baxıb. “Bolşevik fəaliyyəti” haqqında pıçıltılar, bəlkə də Hitlerin kəşfiyyatının bacarıqlı köməyi ilə bütün Avropaya yayılmağa başlayıb. Stalin dərhal bütün şübhələrə son qoymaq istəyib.

SSRİ nümayəndə heyəti Berlində

Noyabrın 9-da axşam bir sıra hökumət maşınları SSRİ nümayəndə heyətinin üzvlərini Belarusski dəmiryol stansiyasına çatdırıb. Xarici işlər xalq komissarı Vyaçeslav Molotovla səfər edənlər arasında qara metallurgiya xalq komissarı İvan Tevosyan, Molotovun müavini Vladimir Dekanozov və xarici ticarət xalq komissarının müavini Aleksey Krutikov, habelə texniki işçilər, katiblər, ekspertlər və tərcüməçilər olub. Noyabrın 12-də səhər saat 11-də xüsusi qatar Almaniya paytaxtının Anhalter stansiyasına gəlib.
Demək olar ki, bütün nasist rəhbərliyi platformada dayanıb. Qonaqları salamlayan xarici işlər naziri İoahim fon Ribbentrop fürer və şəxsən öz adından sovet nümayəndə heyətinin üzvlərini salamlayıb. Fəxri qarovul dəstəsi çiskinli yağışa baxmayaraq, vağzal meydanından keçib, dövlət himnləri səslənməyə başlayıb.

Mərasimdən sonra ev sahibləri və qonaqlar qara “Mercedes”lərə əyləşiblər. Kortej Vyaçeslav Molotovu və onun köməkçilərini danışıqlar qrupunun rəsmi iqamətgahı olan Belvyu qalasına çatdırıb. Qonaqlar ikinci mərtəbəyə yerləşdirilərək restorana aparılıb. Daha sonra dəbdəbəli limuzinlər Şarlotenburq küçəsinə çıxıb, Brandenburq darvazasını keçib və Vilhelmştrasse ilə inanılmaz sürətlə hərəkət ediblər.

Molotovun Hitelərlə görüşü

Rəsmi qarşılanmadan sonra SSRİ rəsmiləri Hitlerin qəbuluna gedib. Otağa tərcüməçilər Pol Şmidt və Almaniyanın Moskvadakı səfirliyinin əməkdaşı Qustav Gilger gəlib. Hamı masanın ətrafında, Molotov divanda, Hitlerin özü də rəngli parça ilə örtülmüş stulda əyləşib. Fürer bildirib ki, Almaniya imperiyası bu gün bütün Qərbi Avropaya nəzarət edir və italyanlarla birlikdə Afrikada ingilislərə qarşı uğurlu əməliyyatlar aparır. Onun sözlərinə görə, Almaniya, İtaliya və Yaponiyanın qələbəsi əvvəlcədən gözlənilən nəticədir.
“Müharibədən sonrakı dünya nizamı haqqında ciddi düşünməyin vaxtıdır. Necə olur ki, İngiltərə və bəzi bədbəxt adalar planetin yarısının sahibidirlər və bütün dünyanı ələ keçirmək istəyirlər. Bu yolverilməzdir! Bu ədalətli deyil!. İsti dənizlərə çıxışınız olmalıdır. İran, Hindistan - bu sizin perspektivinizdir!”.

Kremlin səlahiyyətli nümayəndəsi fürerin təxminən bir saat davam edən çıxışını dinlədikdən sonra qeyd edib ki, görüşdə daha konkret və aktual məsələlərə diqqət yetirilməlidir. Rusiya hökuməti, məsələn, Moskva ilə lazımi məsləhətləşmələr aparılmadan, alman bölmələrinin SSRİ ilə həmsərhəd olan ölkələrə - Rumıniya və Finlandiyaya tələsik daxil edilməsindən çox narahatdır. Hitler sovet emissarına baxaraq deyib: “Niyə belə xırda şeylərə toxunaq? Rumıniyada, alman təlimatçıları marşal Antoneskunun xahişi ilə yerli orduya hərbi bacarıqlar öyrədirlər. Vermaxtın isə ümumiyyətlə Suomidə qalmaq fikri yoxdur. Finlandiya ərazisi qoşunların Norveçə köçürülməsi üçün sadəcə əlverişli platformadır”.

Moltovun cavabı konkret olub: “Biz bununla razılaşa bilmərik. Alman birlikləri cənubi Finlandiyada möhkəm məskunlaşır və heç bir yerə köçmür. Rumıniyada hərbi xəttdə də açıq-aşkar həddən artıq üstünlük var”. Hitler kresloda arxaya söykənərək bir çox xəbərlərdən məlumatsız olduğunu açıqlayıb: “Etiraf edim ki, belə əhəmiyyətsiz şeylərdən tam məlumatlı deyiləm. Mən bunu başa düşmürəm və hər şeyi qaydasına salacağam! Amma qayıdaq əsas məqama: nəzarətsiz Britaniya mirasının bölünməsinə. İngiltərə məhvə məhkumdur və onun amerikalı himayədarları uzun müddət yeni Avropanın işlərinə qarışa bilməyəcəklər. Dünya bölünüb: Almaniya və İtaliya Avropa və Afrikaya, Yaponiya Şərqi Asiyaya hakim olacaq. Berlin Sovet İttifaqına Hind okeanının buzsuz limanlarına gedən marşrutu tövsiyə edir”.
Artıq iki saat yarım davam edən söhbət get-gedə karla lal arasında söhbətə çevrilib. Sonda gözlənilən hava hücumundan şikayətlənən fürer sabah görüşməyi təklif edib.

Bombalanan ikinci görüş

Ertəsi gün, noyabrın 13-də fürerlə ikinci görüş baş tutub. Rusiya nümayəndə heyəti Kremldən şifrəli teleqram alıb, orada gecə ərzində danışıqlar haqqında ətraflı məruzə ilə tanış olan Stalin onlardan öldürülməmiş ayının dərisini parçalamaq uğrunda çəkişmələrə qarışmamağı, əksinə, sərhədlərin təhlükəsizliyi ilə bağlı suallara aydın cavab axtarmağı tələb edib.

Təlimatlar düz üç saata yaxın davam edən söhbətin gedişatına da təsir edib. Molotov yenidən deyib: “Almanlar niyə şimal paytaxtımız Leninqradın bilavasitə yaxınlığında silahlarını tıqqıldadırlar?”. Hitler yenidən qoşunların Norveçə köçürülməsinə toxunub, sonra dolayısı ilə Sovet İttifaqını Finlandiyaya növbəti hücum hazırlamaqda günahlandırıb. Otağın sahibi özünün bir az da uzağa getdiyini hiss edərək dialoqu adi məcraya yönəltməyə başlayıb: “Britaniya imperiyasının 600 milyondan çox sakinini idarə etmək üçün ağdərililərin yükünü öz üzərinə götürmüş 40 milyon ingilisin həyasızlığından təəssüflənirəm”.
Molotov guya vəziyyəti başa düşərək başını tərpədib. Çünki o, bütün bunları ötən gün artıq eşitmişdi, indi isə dəqiq izahat alınmayan Finlandiya məsələsinə əlavə olaraq, reyxin Rumıniya, Bolqarıstan və Türkiyə ilə bağlı planlarını bilmək istəyib. O, qeyd edib ki, Almaniya-İtaliyanın Buxarestlə bağlı mövqeyi sovet maraqlarına qarşı yönəlib. “Belə vədlər ləğv edilməlidir” sözündən sonra Hitler qışqırıb: “Bu mümkün deyil!”.

Molotov sadəcə “yaxşı” deyib və sözünə belə davam edib: “Ancaq cənub-qərb sərhədlərində sülhdən narahat olan Sovet İttifaqı Bolqarıstana Berlin və Romanın Rumıniyaya verdiyi kimi təminat versə, Almaniya necə reaksiya verəcək?”.

Buna dözə bilməyən kansler qumbara kimi partlayıb: “Amma marşal Antoneskunun Almaniyadan xahiş etdiyi kimi çar Boris də Moskvadan zəmanət istəyib? Bundan başqa, mən Balkanlarda öz maraqları olan duçe (Mussolini) ilə məsləhətləşməliyəm. Ümumiyyətlə, Rumıniya mübahisə predmeti deyil. Əgər 3-cü reyx Rusiya ilə hər hansı bir münaqişə üçün səbəb axtarsaydı, planetin hər yerindən tapa bilərdi!”

Molotov etiraz edərək vurğulayıb: “Öz vətəndaşlarının və dost qonşu ölkələrin rifahı üçün narahat olmaq hər bir dövlətin borcudur. Rusiya çoxəsrlik sıx əlaqələri olan Bolqarıstanın müstəqilliyinin qoruyub saxlamasını və təhlükəli vəziyyətlərə düşməməsini istəyir. Digər tərəfdən Almaniya niyə sənaye avadanlığının müqavilə üzrə tədarükünü mütəmadi olaraq yerinə yetirmir? Axı Sovet İttifaqı bütün iqtisadi öhdəliklərini vicdanla yerinə yetirir, eyni zamanda gözlənilən ixrac mallarının çatışmazlığı səbəbindən istehsal çətinlikləri yaşayır”.

Fürer söhbəti çox uzatmadan açıq şəkildə deyib: “Reyx düşmən İngiltərə ilə ölümünə vuruşur və Çörçill üzərində tam qələbə üçün bütün resursları səfərbər etmək lazımdır”. Birdən hava hücumu xəbərdarlığı səslənib. İngilis pilotları Almaniyanın paytaxtı üzərində uçaraq şəhərin müxtəlif yerlərinə bombalar atıblar. Yeraltı bunkerə enmək lazım olub. Molotov barmaqlarını stola vuraraq “İngiltərə əzildisə, onda biz niyə burada sığınacaqda oturmuşuq? Kimin bombaları o qədər yaxına düşür ki, partlayışları yerin altında belə eşidilir?” - deyə, o bildirib. Ofisiant qəhvə gətirib və fincanlara süzüb. Xalq komissarı alman nazirdən Vermaxtın Finlandiya və Rumıniyada yerləşdirilməsinin məqsədlərinə aydınlıq gətirməyi xahiş edib. İoahim fon Ribbentrop əsəbi şəkildə qeyd edib ki, belə “əhəmiyyətsiz xırdalıqlar” adi diplomatik kanallarla müzakirə oluna bilər.

Noyabrın 14-də səhər saatlarında nümayəndə heyəti Berlindən yola düşüb, yüksək rütbəli rəsmilərdən yalnız İoahim fon Ribbentrop qatarın yanında dayanıb. Lakin SSRİ tərəfindən gedənlərin sayı bir nəfər artıb. Yeni gələn Sovet İttifaqının Almaniyadakı səfiri Aleksey Şkvartsev SSRİ rəsmilərinə qoşulub. Onun işləməsi və Almaniyanın dövlət quruluşu haqqında biliyi Molotovu heyran edib. Nazir səfiri yanına çağıraraq deyib: “Sən burada bir dəqiqə də qalmayacaqsan, mənimlə gəl, bura da qayıtmayacaqsan”.

Hitler və nazirdən konkret cavab almayan Molotov Moskvaya dönüb. Qısa arayışından sonra məlum olub ki, Almaniya SSRİ-nin ingilislərə qarşı döyüşməsini istəyir. Plana əsasən SSRİ zəifləyəcək və nasistlər Moskvanı rahat ələ keçirəcək. Vyaçeslav Molotovun 1970-ci illərdə həmin söhbəti xatırlayaraq bildirib ki, fürer SSRİ-ni macəraya sürükləmək istəyib: “Biz orada, cənubda ilişib qalanda onun işi asanlaşacaqdı. Orada İngiltərə bizimlə döyüşməyə başlayanda ondan asılı olacaqdıq”.

Nazirin qayıdışından 8 ay sonra 1941-ci il iyunun 22-də Almaniya SSRİ-yə hücum edib. Dörd il davam edən müharibə nəticəsində çox ciddi geosiyasi və ictimai dəyişikliklər baş verib. Avropada və Asiyada bir sıra müstəqil dövlətlər yaradılıb, sərhədlər yenidən qurulub, Mərkəzi və Cənub-Şərqi Avropanın bir çox ölkələri faşizmdən azad olduqdan sonra SSRİ-nin təsiri altına düşərək sovet modelli siyasi inkişaf yolunu götürüblər, Asiyada, Afrikada və Latın Amerikası ölkələrində milli-azadlıq hərəkatı güclənib.

İlkin Nəcəf, xüsusi olaraq Musavat.com üçün