Onlayn ictimai-siyasi qəzet
ABŞ Rusiya və Çini birləşdirir: Trampdan ümudi kəsilən Kreml yenə Pekinə sığınır
Vaxtilə rəsmi Pekin Kremldən uzaq dururdu, Rusiya isə Çini müdafiə etməyəcəyi barədə ABŞ qarşısında öhdəlik götürmüşdü... Ancaq indi Tramp-Putin sövdələşməsi pozulub, Ağ Ev Rusiyaya qarşı təzyiqləri sərtləşdirir, Çin isə ticarət müharibəsindən narahatdır, ona görə də, Kreml rəsmi Pekinlə ABŞ-a qarşı ortaq müqavimət planları qurmağa məcbur qalıb...
ABŞ-ın Ukrayna savaşının dayandırılması prosesində vasitəçilikdən çəkilməsi qlobal məkanda strateji tərəfdaşlıq münasibətlərinə fərqli görüntülər verməyə başlayıb. Belə ki, Tramp-Putin sövdələşməsinin pozulması həm ABŞ-ın, həm də Rusiyanın yeni geopolitik manevrlərə məcbur qalmasına səbəb olub. Hazırda Ağ Ev rəsmi Ankara ilə siyasi-diplomatik təmasları intensivləşdirərək, ABŞ-Türkiyə ittifaqının qurulmasına çalışır. Və bunu Rusiya üçün real strateji təhlükə hesab edən Kreml isə ABŞ-la ticarət savaşına məcbur qalmış Çin ilə yaxınlaşmağa cəhd göstərir.
Onu da qeyd etmək lazımdır ki, Rusiya və Çin son onilliklərdə beynəlxalq sistemdə mühüm rol oynayan iki paralel güc mərkəzi olaraq, əməkdaşlıq və rəqabətin mürəkkəb dinamikası ilə xarakterizə olunan münasibətlər qurublar. Bu münasibətlər qarşılıqlı maraqlara əsaslansa da, bir sıra geosiyasi və geostrateji ziddiyyətləri də ehtiva edir. Qlobal güc balansının dəyişdiyi, ABŞ-ın dominant mövqeyinin tənqid olunduğu və yeni çoxqütblü dünya düzəninin formalaşdığı bir dövrdə, Rusiya və Çin arasında olan münasibətlər həm regional, həm də qlobal səviyyədə böyük əhəmiyyət kəsb edir.
Məsələ ondadır ki, bu iki nəhəng dövlət ortaq geopolitik və geostrateji maraqlara malikdirlər. Belə ki, hər iki ölkə Qərbin, xüsusilə də ABŞ-ın hegemon mövqeyinə qarşı çıxırlar və bunu öz milli təhlükəsizliklərinə real təhdid kimi görürlər. Və bu, onları beynəlxalq təşkilatlarda - BMT, BRICS, Şanxay Əməkdaşlıq Təşkilatı və s. çərçivəsində koordinasiyalı hərəkət etməyə vadar edir.
Digər tərəfdən, Rusiya və Çin unipolyar dünya nizamına alternativ olaraq, çoxqütblü sistemin tərəfdarıdırlar. Rusiya, enerji ehtiyatlarını Çinə ixrac etməklə, böyük maliyyə gəlirləri əldə edir, Çin isə öz enerji təhlükəsizliyini təmin edir. “Sibirin Gücü” qaz kəməri də məhz bu əməkdaşlığın simvoludur. Eyni zamanda, Çin Rusiyaya texnologiya və investisiya sahəsində də dəstək verir.
Təbii ki, ortak hərbi təlimlər, silah ticarəti və müdafiə sahəsindəki əməkdaşlıq da Rusiya və Çin arasında strateji yaxınlaşmanın göstəricisidir. Bu əməkdaşlıq ABŞ-ın Asiya-Sakit okean və Avropa regionlarındakı dominantlığını balanslaşdırmaq məqsədi daşıyır. Çin "Bir Kəmər, Bir Yol" təşəbbüsü ilə regionda iqtisadi mövqeyini möhkəmləndirir, Rusiya isə təhlükəsizlik baxımından fəaldır. Və tərəflər bir-birinin təsir dairəsinə həssas yanaşmağa çalışırlar.
Ancaq bütün bunlara baxmayaraq, Rusiya və Çin arasında mövcud və potensial geostrateji ziddiyyət nöqtələri də inkaredilməz reallıqdır. Hər iki ölkə Mərkəzi Asiyaya nəzarət uğrunda mübarizə aparır. Çin iqtisadi baxımdan, daha fəal olsa da, Rusiya buranı tarixən öz “arxa bağçası” kimi görür. Və tərəflər ziddiyyətləri hələlik açıq qarşıdurmaya çevirməsələr də, hər halda, rəqabət tendensiyası müşahidə olunur.
Digər tərəfdən, Sibir və Uzaq Şərqdə, xüsusilə də, iki ölkə arasında sərhədyanı rus bölgələrində Çin investisiyalarının və əhalisinin artması Rusiya daxilində ciddi narahatlıqlar doğurur. Çinlilərin bu bölgələrdə aktivliyi Rusiyada "yumşaq istila" təhlükəsi ilə bağlı xof yaradır. Çinlə iqtisadi əməkdaşlığın artması Rusiya üçün gəlirli olsa da, bu, Kremlin rəsmi Pekindən asılı vəziyyətə düşmə ehtimalını da gücləndirir. Xüsusilə də Qərbin sanksiyaları fonunda Rusiya alternativ bazar kimi Çinə yönəldikcə bu balans pozulur.
Nəhayət, Çin qlobal məkanda avanqard mövqeyə iqtisadi gücü, Rusiya isə hərbi-siyasi təsiri ilə nail olmağa cəhd göstərir. Bu fərqli strateji yanaşmalar vaxtaşırı iki arasında maraq toqquşmalarına da yol açır. Və hər iki ölkə mövcud siyasi sistemi dağılmaqda olan qlobal məkanda üzləşdikləri problemlər ucbatından əməkdaşlıqla rəqabət arasında tarazlıq yaratmağa məcburdurlar.
Ona görə də, Rusiya və Çin arasındakı münasibətlər praqmatik yanaşmaya əsaslansa da, bu tərəfdaşlıq məcburi ittifaq xarakteri daşıyır. Yəni, Rusiya və Çini hansısa dəyərlər deyil, məhz maraqlar eyni düşərgədə saxlayır. Qısamüddətli dövr üçün bu əməkdaşlıq güclənə də bilər, ancaq uzunmüddətli perspektivdə iqtisadi və geosiyasi balansdakı dəyişikliklərin ziddiyyətləri daha da dərinləşdirə biləcəyi istisna deyil.
Bu baxımdan, Rusiya-Çin münasibətlərini ən yaxşı halda, “məhdud strateji tərəfdaşlıq” kimi xarakterizə etmək mümkündür. Çünki burada həm əməkdaşlıq, həm də rəqabət istiqamətləri mövcuddur və hər iki ölkə bu tarazlığı qorumağa məcburdur. Rusiya və Çin son dövrlərdə bir-birinə münasibətdə davranışları da bunu təsdiqləyir. Belə ki, Ukrayna savaşının Rusiya üçün "bataqlıq" xarakteri daşıdığı mərhələdə rəsmi Pekin Kremldən məsafə saxlamağa üstünlük verirdi. Və prezident Vladimir Putin Çin lideri Si Tsinpin ilə hətta telefonla belə, danışmağa nail ola bilmirdi.
Eyni zamanda, Çini Rusiya üçün gələcək təhlükə hesab edən Kreml ABŞ-la sövdələşmələrində rəsmi Pekinin sıxışdırılmasına müsbət yanaşdığını gizlətməmişdi. Hətta Tramp-Putin sövdələşməsində Rusiyanın Çini ABŞ-la qarşıdurmada müdafiə etməyəcəyi barədə öhdəlik götürdüyü barədə də məlumatlar mövcuddur. Və Rusiya Çinlə fərqli qlobal düşərgələrdə yer ala bilərdi.
Ancaq indi həmin sövdələşmələr artıq pozulub, ABŞ Rusiyaya qarşı təzyiqləri sərtləşdirməyə başlayıb. Eyni zamanda, ABŞ və Çin arasında ticarət müharibəsi rəsmi Pekini ciddi şəkildə narahat edir. Və bu səbəbdən də, hazırda hər iki dövlət ABŞ-a qarşı mübarizədə ortaq müqavimət planları qurmağa məcbur qalıblar.
Elçin XALİDBƏYLİ,
Siyasi ekspert,
"Yeni Müsavat" Media Qrupu
ƏLAQƏLİ XƏBƏRLƏR
XƏBƏR LENTİ
10 May 2025
09 May 2025
ŞƏRHLƏRŞƏRH YAZ