Onlayn ictimai-siyasi qəzet
ABŞ rəhbərliyinin GİZLİ YAZIŞMALARI sızdı - "avropalı havayıyeyənlər..." SENSASİYA
ABŞ hərbi və siyasi liderlərinin hərbi planları müzakirə etdiyi qrup söhbətindən sızma Vaşinqtonu şoka salıb. Demokratlar müdafiə nazirinin və prezidentin milli təhlükəsizlik üzrə müşavirinin istefasını tələb edirlər.
Musavat.com BBC-yə istinadən xəbər verir ki, yazışmalardan çıxarışlar həm də Tramp administrasiyasının Avropaya qarşı düşmənçiliyini və yardımına görə maddi təzminat gözlədiyini ortaya qoyur.
Trampın yaxın müşavirinin Rusiyanın təbliğat danışıq nöqtələrini təkrarladığı son müsahibəsi ilə birlikdə bu hadisə ABŞ və onun Avropalı müttəfiqləri arasında getdikcə artan fikir ayrılığını vurğulayır.
“Atlantic” jurnalının baş redaktorunun dərc etdiyi yazışmalar “Signal” messencerindəki qapalı qrupdan çıxarışlardır. O, Qırmızı dənizdə gəmiçiliyə hücumları beynəlxalq ticarətin geniş şəkildə pozulmasına səbəb olan Yəməndə husi üsyançılarına qarşı hava hücumları öncəsi səyləri əlaqələndirmək üçün yaradılıb. Qrupun tərkibinə müdafiə və xarici işlər nazirləri, prezident administrasiyasının rəhbəri və rəhbərinin müavini, vitse-prezident, Mərkəzi Kəşfiyyat İdarəsinin rəhbəri, milli kəşfiyyat direktoru və digər rəsmi şəxslər və müşavirlər daxil edilib.
Atlantic jurnalının baş redaktoru Cefri Qoldberq qrupa səhvən daxil edilib. Ağ Ev daha sonra bu yazışmaların həqiqiliyini təsdiqləyib.
BBC qeyd edir ki, husilərə qarşı əməliyyatın müzakirəsində ona qarşı əsas arqument Avropanın Amerikanın belə bir lütfünə layiq olmadığı fikri olub:
“Yaxın Şərqdə sabitliyin daha da pozulması, Tehranla münaqişənin kəskinləşməsi və ya müharibə aclıq nəticəsində yüz minlərlə insanın həlak olduğu Yəməndə potensial mülki itkilər kimi daha açıq risk faktorları deyil”.
Qeyd olunan müzakirə, Qırmızı dənizdə beynəlxalq gəmiçiliyə hücumların Avropanın problemi olduğu üçün Yəmənə zərbə vurmaq fikrini səhv adlandıran vitse-prezident J.D.Vensin mesajı ilə başlayıb. O yazıb ki, Süveyş kanalı Avropa ticarətinin 40 faizini, ABŞ ticarətinin isə cəmi 3 faizini təmin edir.
Müdafiə naziri Pet Heqset əməliyyatın zəruriliyi üçün arqumentləri sadalayıb, Vens isə "sadəcə olaraq, Avropanı yenidən xilas etmək istəmədiyi"ni bildirməklə onun arqumentləri ilə razılaşıb.
Müdafiə nazirinin Vensə cavabı Avropada böyük qəzəbə səbəb olub. O, Vensə "avropalıların havayıyeyənliyinizə qarşı ikrahınızı tamamilə bölüşürəm" yazaraq avropalıların davranışını "yazıq" adlandırıb.
Müzakirənin sonunda S. M. adlı istifadəçi (Prezident Administrasiyası rəhbərinin müavini Stiven Millerin baş hərfləri) Avropaya Amerika yardımının qiymətini izah etmək lazım olduğunu və göstərilən xidmətə görə maliyyə təzminatının ödənilməli olduğunu yazıb. Digər Tramp müşavirləri də zərbələrin əvəzini Avropanın ödəməli olacağı ilə razılaşıblar.
BBC müəllifləri qeyd edirlər ki, qrupdakı bu və digər yazılar Trampın komandasının Yəmənə aviazərbələrin Süveyş kanalı üzərindən naviqasiya azadlığını tez və daimi olaraq bərpa edə biləcəyinə və Avropanın bundan böyük fayda görəcəyinə əmin olduğunu deməyə əsas verir: “Lakin reallıqda ABŞ və müttəfiqlərinin husilərin hücumlarını dayandırmaq üçün əvvəlki cəhdləri məhdud uğur qazandırıb və Avropa son iki il ərzində alternativ yollara sərmayə qoyub”.
Bildirilir ki, sızdırılan bu yazışmalar Avropa paytaxtlarında şok yaradıb. Economist nəşri yazır ki, “bu cür şərhlər Avropada Amerikanın tezliklə Avropanın himayəçisi olmaqdan daha çox istismarçıya çevriləcəyi qorxusunu artırır”.
Almaniya Bundestaqının Xristian Demokrat Birliyinin (CDU) üzvü Kerstin Vierege Washington Post qəzetinə müsahibəsində bildirib ki, sızan yazışmalar ABŞ-ın artıq Avropanın etibarlı müttəfiqi olmadığını göstərir: "ABŞ-ın Avropa təhlükəsizliyinin qarantı kimi etibarlılığı haqqında mübahisə edərək daha çox vaxt itirməməliyik".
Londondan gələn reaksiya, həmişə olduğu kimi, bir doza ironiya ehtiva edirdi. Liberal-demokratların lideri Ed Deyvi bildirib ki, "Vens və onun dostlarının yazışmaları onların, dünyanın ən böyük ordusuun bacarmadığını ortaya qoyur. Bizim təhlükəsizlik orqanlarımız onlarla bölüşdüyümüz kəşfiyyat məlumatlarına görə narahat olmalıdırlar”.
Avropa liderləri hələlik açıqlanan yazışmalara münasibət bildirməyiblər. Lakin bundan əvvəlki müsahibə - ABŞ prezidentinin Yaxın Şərqdəki xüsusi nümayəndəsi təyin olunmuş Trampın əmlak bazarından köhnə dostu Stiv Vitkoffun Avropa haqqında söylədiyi fikirlər Avropa üçün çox ciddi siqnala çevrilib:
“Əgər dərc olunmuş yazışmalarda Trampın komandasındakı təcridçilər və aqressiv xarici siyasət tərəfdarları arasında ziddiyyətlər varsa, onların hamısı Avropaya düşmənçilikdə yekdildir. Yalnız motivlər və düşmənçilik dərəcəsi fərqlidir.
Məsələn, Trampın özü deyir ki, Avropa müdafiəsinə daha çox pul xərcləməli və Amerikaya daha az güvənməlidir, ABŞ-ın özü isə Aİ ölkələri ilə ticarət balansını yaxşılaşdırmalıdır ki, o, tarifləri tətbiq etməklə buna nail olur. Bazar ertəsi ABŞ prezidenti yaxın günlərdə avtomobil idxalına rüsumların tətbiq ediləcəyini və bu rüsumların digərləri ilə yanaşı, Avropa istehsalçılarını da vuracağını açıqladı.
Guardian-ın Vaşinqton müxbiri Endryu Rot qeyd edir ki, vitse-prezident Vensin mövqeyi təkcə ticarət balansı ilə məhdudlaşmır - onun Avropanı tənqid etməsi Avropa siyasətindəki sol-liberal meyilləri ideoloji bəyənməməyə əsaslanır. Fevral ayında Münhen Təhlükəsizlik Konfransında onun müttəfiqləri tənqid edən çıxışı Avropa elitasını şoka saldı və Aİ diplomatiya rəhbəri Kaja Kallas Vensi Avropa ilə mübahisə etmək cəhdində ittiham etdi”.
Financial Times-ın köşə yazarı Stiven Buş yazır ki, yazışmalarda Avropaya qarşı münasibət qitə ölkələrini öz xarici siyasətlərini yenidən düşünməyə və müdafiəsinə daha çox xərcləməyə sövq etməlidir.
Bununla belə, Britaniya məsələsində problem ondan ibarətdir ki, müdafiə xərclərini kökündən artırmağın yeganə yolu vergiləri artırmaqdır ki, Britaniya əhalisi buna son dərəcə mənfi baxır.
Britaniya tarixçisi Peter Frankopan qeyd edir ki, Trampın komandasının nəzərində avropalılar “bacarıqsız xəsislər və ağlayan uşaqlardır”: "Vaşinqtondakı yeni komandanın bizi bu baxımdan görməsinin bir çox izahları var, lakin bunun baş verməsi və avropalıların (o cümlədən Britaniya) bizim təklif etdiyimiz şeyi aydın şəkildə izah edə bilməməsi ciddi problemdir".
Polşalı tarixçilər Yaroslav Kuiş və Karolina Viqura New York Times üçün köşə yazısında yazırlar ki, Tramp administrasiyasının hərəkətləri və ritorikası “Qərbin” iki hissəyə parçalanmasına gətirib çıxardı:
“Bir tərəfdən Trampın özü və ona yaxın sağ populist liderlər; digər tərəfdən, hələ də liberal demokratiyaya, beynəlxalq müqavilələrə və xalqların öz müqəddəratını təyinetmə hüququna inananlar. Taleyini Amerika ilə bağlayan kiçik ölkələr geosiyasi tələyə düşdülər”.
Onlar Vaşinqtona güvənmək əvəzinə, Qərbin iki siyasi düşərgəyə parçalanması kontekstində liberal demokratiyaların ittifaqını təklif edirlər.
Fransız müdafiə eksperti Fransua Hesburq eyni qəzetə deyib ki, Amerika-Avropa münasibətləri sırf işgüzar olsaydı, avropalılar Ağ Evin tələblərini artan müdafiə xərcləri ilə təmin edə, Tramp bunu qələbə kimi təqdim edə bilərdi: “Lakin vitse-prezident Vensın ritorikası və xüsusən də sızdırılmış qrup söhbətindəki mesajları problemlərin daha dərin olduğunu göstərir: Avropa və ABŞ-ın indi fərqli dəyərləri var”.
Musavat.com
XƏBƏR LENTİ
29 Mart 2025
ŞƏRHLƏRŞƏRH YAZ