İdxalı artıran faktorlardan biri Dövlət Neft Fondunun qızıl alışlarıdır

2024-cü ilin yanvar-sentyabr aylarında Azərbaycanın xarici ticarət dövriyyəsinin həcmi  34 milyard  498 milyon 170.03 min dollar təşkil edib. Bunun 19 854 929.48 min dolları ixrac, 14 milyard 643.24 milyon dolları isə idxaldır. Dövlət Gömrük Komitəsinin statistikasına əsasən, “Yeni Müsavat”ın apardığı hesablamalar göstərir ki, ixracımız illik ifadədə 25 faiz azalıb, idxalımız isə 16 faiz artıb. Ümumilikdə ticarət dövriyyəsinin həcmində isə 11,7 faiz azalma var.

Doqquz ayın yekununda Azərbaycanın xarici ticarət dövriyyəsində 5 milyard 211.69 milyon dollarlıq müsbət saldo yaransa da, bu, ötən ilin eyni dövrünə nisbətən 2,7 dəfə  azdır.

Ayrıca götürdükdə, sentyabr ayında 2024-cü ildə ikinci dəfə xarici ticarətdə mənfi saldo qeydə alınıb. Belə ki, ötən ay xarici ticarət dövriyyəsi 3 milyard  502 milyon 170.07 min dollara bərabər olub. Bu zaman ixrac 1 623 153.27 min dollar, idxal isə 1 879 016.80 min dollar təşkil edib, nəticədə ticarət balansında 255 milyon 863.53 min dollar kəsir yaranıb. Xatırladaq ki, bu ilin mart ayında xarici ticarətimizdə 61 milyonb 341 min dollarlıq mənfi saldo qeydə alınmışdı.

Xarici ticarət dövriyyəsinin, eləcə də ixracın azalmasında əsas paya neft və təbii qaz ixracındakı azalma sahibdir. Belə ki, bu ilin 9 ayında Azərbaycandan xaricə 18,73 milyard kubmetr qaz satıb. Bu, 20,42 milyard kubmetr ixracın qeydə alındığı ötən ilin eyni dövründən 7,3 faiz, yaxud 1,69 milyard kubmetr azdır. Qaz ixracı ilə yanaşı, onun dəyərində də azalma var. Belə ki, ötən il qazın min kubmetrini 559 dollardan satmaqla 10,5 milyard dollar əldə etmişdiksə, bu il satış qiyməti 324 dollara qədər düşüb, əldə olunan gəlir isə 47 faiz azalmaqla 6,08 milyard dollar təşkil edib.

Təbii qazla yanaşı, bu il neft ixracında da azalma qeydə alınır. Belə ki, yanvar-sentyabrda neft ixracı 17 milyon 608 min 860,22 ton təşkil edib, ondan 11 milyard 8 milyon 329,94 min dollar daxil olub. Ötən ilin eyni dövründə neft ixracı 18 milyon 506 min ton, ondan daxil olan gəlir isə 11 milyard 234 milyon 779 min dollar təşkil etmişdi. Cari ildə neft qiymətlərinin yüksək olması onun ixrac həcmindəki azalmanı kompensasiya edib.

Neft-qaz ixracındakı azalma Azərbaycanın dövlət büdcəsinə bu sahədən daxilolmaların da azalmasına gətirib çıxarıb. Maliyyə Nazirliyinin açıqladığı məlumata görə, yanvar-sentyabrda dövlət büdcəsinin neft-qaz sektoru üzrə daxilolmaları 13 milyard 206,5 milyon manat təşkil edib ki, bunun da 9 milyard 585,7 milyon manatı bilavasitə Dövlət Neft Fondundan transfertdir. Neft-qaz sektorundan bu il vergi orqanlarının xətti ilə daxilolmalar 3 milyard 620,8 milyon manat təşkil edib ki, bu da ötən ilin eyni dövründəkindən (5 milyard 396,1 milyon manat) 1 milyard 775,3 milyon manat və ya 32,9 faiz azdır.

Doqquz aylıq xarici ticarətdə qeyri-neft-qaz sektorunda kənd təsərrüfatı məhsullarının ixracındakı vəziyyət diqqəti cəlb edir. Belə ki, gömrük statistikasından aydın olur ki, ötən müddətdə meyvə-tərəvəz idxalı artıb, ixracı azalıb: yanvar-sentyabr aylarında 195 milyon 802 min dollar dəyərində 256 min 644 ton meyvə-tərəvəz alınıb. Bu, ötən ilin eyni dövrü ilə müqayisədə müvafiq olaraq 27,8 faiz və 11,7 faiz çoxdur.

Bu dövrdə 458 milyon 798 min dollar dəyərində 439 min 161 ton meyvə-tərəvəz ixrac edilib. Bu isə illik müqayisədə müvafiq olaraq 2,5 faiz və 5,1 faiz azdır.

İxracında azalma olan məhsullardan biri fındıqdır. Yanvar-sentyabr aylarında Azərbaycandan 72 milyon 194 min dollar dəyərində 11 min 943 ton fındıq ixrac edilib. Bu, ötən ilin eyni dövrü ilə müqayisədə dəyər ifadəsində 8 milyon 47 min dollar və ya 10 faiz, həcm baxımından 4 min 247 ton, yaxud 26,2 faiz azalma deməkdir. Xatırladaq ki, 2023-cü ilin  9 ayında Azərbaycandan 80 milyon 842 min dollar dəyərində 16 min 190 ton fındıq ixrac olunmuşdu.

Azalma tendensiyası alma ixracında da qeydə alınıb. 2024-cü ilin yanvar-sentyabr aylarında Azərbaycandan 34 milyon 332 min dollar dəyərində 53 min 36 ton alma ixrac olunub. Bu, ötən ilin eyni dövrü ilə müqayisədə dəyər ifadəsində 106 min 440 dollar və ya 0,3 faiz, həcm baxımından 1 151 ton, yaxud 2,1 faiz azalmadır. 2023-cü ilin 9 ayında Azərbaycandan 34 milyon 438 min dollar dəyərində 54 min 187 ton alma ixrac olunmuşdu.

Bu il Azərbaycanın kartof ixracında da kəskin azalma var. Belə ki, yanvar-sentyabr aylarında Azərbaycandan 20 milyon 470 min dollar dəyərində 48 min 234 ton kartof ixrac olunub. Ötən ilin eyni dövründə bu ixrac 31 milyon 11 min dollar dəyərlə 71 min 70 ton təşkil etmişdi. Bu isə o deməkdir ki, kartof ixracı ötən ilin eyni dövrü ilə müqayisədə dəyər ifadəsində 10 milyon 540 min dollar və ya 34 faiz, həmc baxımından isə 22 min 836 ton, yaxud 32,1 faiz azalıb.

İxracında ən çox artım olan qeyri-neft məhsullarından biri pambıq mahlıcıdır. Belə ki, doqquz ayda Azərbaycan xarici bazara 100 485.55 tom mahlıc çıxarıb ki, bundan da 151 milyon 610.42 min dollar gəlir əldə edilib. Ötən ilin yanvar-sentyabrında pambıq mahlıcı ixracı 48 827.29 min ton təşkil edib, bundan ölkəyə 88 milyon 702.05 min dollar daxil olub. Bu isə o deməkdir ki, pambıq mahlıcı ixracı illik ifadədə həcm baxımından 2 dəfədən çox, dəyər baxımından isə 1,8 dəfə artıb. Bu artımla yanaşı, mahlıcın orta ixrac qiyməti 1 ton üçün 300 dollardan çox azalıb. Belə ki, ötən il mahlıcın 1 tonu 1816,6 dollara, bu il isə 1509 dollara ixrac edilib.

İxracında artım olan daha bir aqrar məhsul pomidordur. Yanvar-sentyabr aylarında Azərbaycandan 139 milyon 583 min dollar dəyərində 116 min 987 ton pomidor ixrac olunub. 2023-cü ilin 9 ayında isə Azərbaycandan 124 milyon 294 min dollar dəyərində 112 min 71 ton pomidor ixrac olunmuşdu. Beləliklə, pomidor ixracı ötən ilin eyni dövrü ilə müqayisədə dəyər ifadəsində 15 milyon 289 min dollar və ya 12,3 faiz, həcm baxımından 4 min 916 ton, yaxud  4,4 faiz artıb.

İxracı sıçrayışlı artım göstərən daha bir meyvə xurmadır. 2024-cü ilin yanvar-sentyabr aylarında xurma ixracı 29 milyon 146 min dollar dəyərlə 37 min 692 ton təşkil edib. 2023-cü ilin eyni dövründə Azərbaycandan xumra ixracının 16 milyon 620 min dollar dəyərlə 22 min 869 ton təşkil etdiyini nəzərə alsaq, bu sahədə dəyər ifadəsində 12 milyon 526 min dollar və ya 75,4 faiz, həcm baxımından isə 14 min 823 ton, yaxud 64,8 faiz artım olduğunu görərik.

Doqquz ayda Azərbaycanın çay ixracında da artım var. Yanvar-sentyabrda xaricə satılan çayın həcmi 541 ton, dəyəri isə 4 milyon 837 min dollar təşkil edib. Ötən ilin eyni dövründə çay ixracı 4 milyon 604 min doillar dəyərlə 505 ton təşkil etmişdi. Bu, o deməkdir ki, çay ixracı ötən ilin eyni dövrü ilə müqayisədə dəyər ifadəsində 233 min 110 dollar və ya 5,1 faiz, həcm baxımından isə 36 ton, yaxud 7,1 faiz artıb.

Xaricə satışı kəskin azalan aqrar məhsullardan biri nardır. 2024-cü ilin yanvar-sentyabr aylarında Azərbaycandan 55 milyon 696 min dollar dəyərində 6 min 268 ton nar ixrac edilib. 2023-cü ilin eyni dövründə Azərbaycandan 103 milyon 203 min dollar dəyərində 8 min 18 ton nar ixrac olunmuşdu. Bu isə o deməkdir ki, nar ixracı ötən ilin eyni dövrü ilə müqayisədə dəyər ifadəsində 47 milyon 506 min dollar və ya 46 faiz, həcm baxımından isə 1750 ton, yaxud  21,8 faiz azalıb.

Qeyd edək ki, bu il Azərbaycanda idxalı artıran faktorlardan biri Dövlət Neft Fondunun qızıl alışlarıdır. Belə ki, qurum bu ilin birinci yarısında 10 tondan çox qızıl alıb. Ümumilikdə, 9 ayda Azərbaycana 1 milyard 540 milyon dollar dəyərində 19 904 kq həcmində qızıl idxal edilib.

Bu artımla yanaşı, əhalinin əsas diqqət yetirdiyi avtomobil idxalının dəyəri də artıb. Yanvar-sentyabr ayları ərzində Azərbaycana ümumilikdə 1 milyard 268 milyon 435 min dollar dəyərində 66 285 ədəd avtomobil idxal olunub. 2023-cü ilin müvafiq dövründə Azərbaycana 1 milyard 207 milyon 206 min dollar dəyərində 72 883 ədəd avtomobil idxal edilmişdi. Bu isə o deməkdir ki, 2023-cü ilin yanvar-sentyabr ayları ilə müqayisədə ölkəyə idxal olunan avtomobillərin sayı 9 faiz və ya 6 598 ədəd azalıb, dəyəri isə 5.1 faiz və ya 62.2 milyon dollar artıb.

Dünya SAKİT,
“Yeni Müsavat”