Türkiyə ilə İsrail arasındakı münasibətlər son dərəcə gərgindir. Ancaq hələ ki bu gərginlik kontrol altındadır, nəzarətdən çıxmayıb. Çıxa bilərmi? Mümkündür və realdır.

Çıxsa nə olacaq? Türkiyə NATO-nun üzvüdür. ABŞ-ın kağız üzərində də olsa müttəfiqdir. ABŞ və NATO İsrail-Türkiyə müharibəsində kimin yanında olacaq? Mən əminəm ki, NATO bu müharibədən kənarda qalacaq. Halbuki Türkiyəni qorumaq NATO-nun üzərinə götürdüyü öhdəliyə daxildir. Ancaq bu öhdəlik İsrail məsələsində keçməyəcək. Və bütün dünya görəcək ki, NATO-nun kollektiv müdafiə ilə bağlı üzərinə götürdüyü öhdəlik boş bir şeydir. Bu məsələdə bir məqam da var. Son günlərdə bir çox NATO ölkəsi Fələstin dövlətini rəsmən tanıdı. Əgər bu tanıma olmasaydı əminliklə onu da deyə bilərdik ki, NATO öz üzvü olan Türkiyənin yox, məhz “əsas qeyri-NATO müttəfiqi olan” İsrailin yanında yer alacaqdı. Ancaq Böyük Britaniya və Fransa kimi köklü ölkələrin Fələstin dövlətini tanımaşından sonra NATO-nun Türkiyəyə qarşı çıxması böyük biabırçılıq olardı, daha çox “sivilizasiyaların savaşı” anlamına gələrdi...

ABŞ isə İsrailə dəstək verəcək. Bu dəstək hansı səviyyədə olacaq? Təbii ki, ABŞ pərdə arxasından var gücü ilə İsrailə hərbi yardım göstərəcək. Maddi və siyasi dəstəkdə də elə bir məhdudiyyət olmayacaq. Ümumiyyətlə, ABŞ İsraili niyə dəstəkləyir? Bu suala Qərb siyasətçiləri birmənalı cavab verir: Amerika xristian-yəhudi dəyərləri üzərində bərqərar olmuş ölkədir. Bu xristian söhbətində də bir incəlik var. Amerikada xristianların əksəriyyəti evanqelstdir, yəni protestantdir. Protestantlar isə Allahın “yəhudilərə (İsrail oğullarına) vəd etdiyi torpaqlar”ın yəhudilərə verilməsinin tərəfdarıdır. Onlar bunu Allahın hökmü kimi dəyərləndirirlər. O da təsadüfi deyil ki, Donald Tramp tez-tez özünü dünya xristianlarının müdafiəçisi qismində təqdim edir və inanclı xristianların dini hisslərinə istinadən siyasət yürüdür...

Türkiyə İran və ya Qətər deyil. Türkiyənin İslam Dünyasında xüsusi statusu var. İslam Dünyasında mövcud olmuş xəlifəlik institutu uzun müddət türklərin əlində olub. Ona görə də əksər müsəlman ölkəsi, xüsusən Pakistan, Azərbaycan və Qətər... Türkiyəyə mümkün olan və olmayan köməkliyi göstərəcək. Digər müsəlman ölkələri də gec-tez hərəkətə keçəcək. Niyə? Çünki xalq müsəlman ölkələrindəki avtoritar rejimləri buna vadar edəcək. Kimlərsə deyə bilər ki, yox, Amerika buna imkan verməz. Məncə, Amerika İslam Dünyasının ayağa qalxması qarşısında geri çəkilməli olacaq. Çünki İsrail-Türkiyə müharibəsi miqyası və təsir dairəsinin genişliyi ilə əvvəlki müharibələrdən fərqlənəcək.

Təbii ki, İsrail Türkiyə ilə müharibə apara bilməz. Heç İranla da apara bilməzdi? İsrailin üstünlüyü ondadır ki, o, İranın hava məkanını ələ keçirmişdi. Maneəsiz şəkildə, özü də Amerikanın dəstəyi ilə istədiyi yeri bombalayırdı. İsrail Türkiyənin hava məkanında belə bir şey edə bilərmi? Düşünmürəm. Ona görə də İsrailin Türkiyəyə qarşı müharibədə elə bir şansı yoxdur. Yəni İsrailin hava üstünlüyü Türkiyəyə nisbətdə yetərincə olmayacaq.

Türkiyə isə asanlıqla İsraili darmadağın edə bilər. Zatən Türkiyənin hərbi sənayedə son illərdə əldə etdiyi möhtəşəm nəticələr İsraili Türkiyəyə hücum etməkdən çəkindirir. Türklər buna caydırıcılıq deyirlər. Yoxsa yəhudi dövləti çoxdan İstanbulu və Ankaranı bombalamışdı. Ancaq bu, artıq mümkün deyil. Çünki İsraildə havaya qalxan təyyarəni Türkiyə anındaca görür. Aydındır ki, Türkiyəyə doğru hərəkət edən F-35-ləri vurmaq üçün qardaş ölkənin əlində kifayət qədər və fərqli təyinatlara sahib silahlar var. İsrail də bunu bilir. Ona görə İsrail Türkiyəyə hücum etməkdən çəkinir.

İsrail-İran müharibəsi zamanı İran yəhudi dövlətinə ballistik raket hücumları təşkil edib. Və bu hücumlar kifayət qədər dağıdıcı olub. Türkiyənin əlində isə İsraili susdurmaq üçün daha çox imkanlar var...

O da aydındır ki, İsrail ABŞ ilə birlikdə Türkiyənin başının qatmaq üçün Suriyada duruzlardan və PKK-ya bağlı qruplardan yararlanmaq üçün böyük işlər görür. Ancaq Suriyada Türkiyəyə bağlı silahlı qruplar daha çoxdur, bu müstəvidə İsrailin uğur qazanması ağlabatan deyil. Zatən PKK da başa düşür ki, oyun bitib. Geriyə dönüş PKK-ya yaxşı bir şey vəd etmir. Suriyanın yeni hökuməti də Türkiyəyə bağlıdır. Və bu hökumət Qərb ölkələri, o cümlədən ABŞ tərəfindən dəstəklənir.

Türkiyə yeni qurulan Dəməşq hökuməti ilə koordinasiyada Suriyanın Homs əyalətindəki potensial hərbi bazaları və Həma əyalətindəki əsas hava limanınında möhkəmlənməyi planlaşdırıb, İsrail isə həmin əraziləri bombalayıb.

Təl-Əviv belə davam edərsə, Ankara ilə Təl-Əviv arasında qarşıdurma qaçılmaz olacaq. Türkiyə cənub sərhədində qeyri-sabitliyə səbəb olacaq hərəkətlərə göz yuma bilməz.

Hazırda Yaxın Şərqdə hegemonluğa can atan İsraildə anti-Türkiyə kampaniyası gedir. Türkiyə İsrailin əsas düşməni kimi təqdim olunur. Halbuki bir vaxtlar Türkiyə ilə İsrail arasında son dərəcə sıx münasibətlər mövcud olub. Məsələn, PKK-nın qurucusu və lideri Apo kimi tanınan Abdullah Öcalanın 1999-cu ildə həbs olunmasında İsrailin böyük xidmətləri var.
İsrail Qətəri vurduqdan sonra aydın oldu ki, ABŞ-ın yaxın müttəfiqi olan Qətərə rəsmi Vaşinqton elə bir dəstək vermədi. Əksinə, müxtəlif bəhanələrlə İsraili müdafiə etdi. Nəticə o oldu ki, varlı Körfəz Ölkələri başa düşdü ki, onlar da İsrailin hücumuna məruz qalsalar eyni aqibətlə üzləşəcəklər. Ona görə də qısa müddət ərzində Səudiyyə Ərəbistanı Pakistanla hərbi müqavilə imzaladı. Misirlə Türkiyə arasında yaxınlaşma prosesi daha da sürətləndi. Çünki “Böyük İsrail” xəyalına düşən yəhudi dövləti Misiri də təhdid etməkdən çəkinmədi.

Xatırladım ki, “Böyük İsrail” dedikdə sionistlər Misir, Suriya, Livan, İordaniya, Türkiyə, İraq və Fələstin ərazilərini nəzərdə tuturlar. İsrailin Baş naziri Benyamin Netanyahu avqust ayında verdiyi müsahibədə açıq şəkildə deyir ki, Allah bu torpaqları bizə vəd edib və onun missiyası “Böyük İsrail” dövlətini yaratmaqdır.

Əlbəttə, İsraildə hər kəs belə düşünmür. Məsələn, 14 sentyabr 2008-ci ildə İsrailin baş naziri, əvvəllər Likud partiyasından olan Ehud Olmert "Böyük İsrail bitdi. Belə bir şey yoxdur. Kim belə danışırsa, özünü aldadır”, demişdi. Bu kontekstdə onu da demək olar ki, Benyamin Netanyahu özünü aldadır. “Böyük İsrail” düşüncəsi yəhudi dövlətinin gələcəyini təhlükə altına atır. Ən azı ortada Nikol Paşinyan nümunəsi var. Məhz o, erməniləri mifik Ermənistanla vidalaşmağa, real Ermənistana qucaq açmağa inandıra bildi.

Bir şeyi də deyim. Sirr deyil ki, Azərbaycanın İsrail ilə xüsusi münasibəti var. İlham Əliyev bu münasibətləri obrazlı şəkildə aysberqə bənzədib. Yəni görünməyən hissəsi görünən hissəsindən qat-qat böyükdür. Ancaq orası da var ki, Azərbaycan Fələstini müstəqil dövlət kimi 1992-ci ilin 15 aprelində tanıyıb. İki ölkə arasında uzun müddətdir ki, diplomatik münasibətlər mövcuddur. Azərbaycan Fələstini tanıyan 92-ci ölkədir. Müqayisə üçün deyim ki, İran Fələstini tanıyan 84-cü ölkədir. Və bu qərarını 1989-cu ilin 4 fevralında bəyan edib. Yeri gəlmişkən, Türkiyə İrandan da əvvəl Fələstini tanıyıb. Bu sırada Türkiyə 12-ci yerdə gəlir. 1988-ci ilin 15 noyabrında rəsmi Ankara belə bir qərara imza atıb.

Mövzudan bir az kənara çıxsaq da son olaraq onu da deyim ki, Azərbaycan bütün vasitələrlə İsrail-Türkiyə və İsrail-Suriya anlaşmasının əldə olunması üçün vasitəçilik edir. Rəsmi Bakı səylərini indi də davam etdirir. Müəyyən uğurlar da əldə olunub. Təəssüf ki, daha sonra tərəflər əldə olunmuş konsensusdan xeyli uzaqlaşıblar. Ancaq Azərbaycan təkidlə vasitəçilik missiyasını davam etdirməlidir. Yaxın Şərqi bürüyə biləcək müharibə təhlükəsindən xilas etmək üçün bu, son dərəcə böyük bir missiyadır. Azərbaycan münaqişədə olan bütün tərəflərlə xoş münasibətdə olduğuna görə bu missiyanın yerinə yetirilməsində böyük uğur qazana bilər. Bu isə Azərbaycanın beynəlxalq nüfuzunun yüksəlişinə ciddi təkan verərdi...

Elbəyi Həsənli,
Sürix