Onlayn ictimai-siyasi qəzet
Dünyada ölüm cəzası:edamların ŞOK statistikası və Trampın SƏRT QƏRARI
Məlum olduğu kimi Donald Tramp prezidentliyinin ilk saatlarında "Ölüm Cəzasının Bərpası və İctimai Təhlükəsizliyin Qorunması"na dair sərəncam imzalayaraq, ABŞ-da ölüm cəzasını yenidən müzakirə mövzusuna çevirdi. Bu sərəncam, ölüm hökmünün tətbiqini ölkədəki ən ağır cinayətlərə qarşı prioritet olaraq müəyyənləşdirir və cəmiyyətin təhlükəsizliyini artırmaq məqsədilə ciddi addımların atılacağını göstərir.
Trampın sərəncamına əsasən, hüquq-mühafizə orqanı əməkdaşlarını öldürənlər, terrorizm törədənlər və ya ölkəyə qanunsuz daxil olan əcnəbilərin törətdiyi ağır cinayətlər kimi hallarda ölüm hökmü tətbiq ediləcək. Prezident, ölüm cəzasının tətbiqinə qarşı çıxan siyasətçiləri və bəzi hakimləri tənqid edərək, onların şəxsi inanc və dəyərlərini qanunlardan üstün tutduqlarını iddia edir. O hesab edir ki, bu yanaşma ABŞ Konstitusiyasının ruhuna və qanunun aliliyinə ziddir.
Sərəncamda ABŞ Baş Prokuroruna xüsusi tapşırıqlar verilir. O, mövcud federal qanunlarda ölüm cəzasının tətbiqi tələb olunan hallarda, bu cəzanı mütləq şəkildə tələb etməlidir. Eyni zamanda, federal hökumət ölüm cəzasının həyata keçirilməsi üçün lazım olan dərmanların təmin edilməsində ştatlara dəstək göstərəcək.
Trampın bu qərarı əvvəlki Bayden administrasiyasının ölüm cəzasını məhdudlaşdırmaq və ya ləğv etmək istiqamətindəki siyasətini kökündən dəyişdirir. Bayden hökuməti insan haqlarına və ölüm cəzasına qarşı çıxan beynəlxalq təzyiqlərə cavab olaraq, bu cəzanın tətbiqindən uzaqlaşmağı əsas prioritetlərdən biri kimi müəyyən etmişdi. Tramp isə bu yanaşmanın ictimai təhlükəsizliyi zəiflətdiyini və ağır cinayətlərə qarşı kifayət qədər effektiv olmadığını iddia edir.
Qərarın tənqidləri və dəstəyi
Trampın ölüm cəzasının bərpası ilə bağlı sərəncamı ABŞ-da geniş müzakirələrə səbəb olub. İnsan haqları müdafiəçiləri bu qərarı tənqid edərək, ölüm cəzasının insan haqlarına zidd olduğunu və onun əxlaqi baxımdan qəbuledilməz olduğunu bildiriblər. Onlar həmçinin ölüm cəzasının tətbiqinin bəzən günahsız insanların həyatına son qoyduğunu və hüquq sisteminin yanlış qərarlarına yol aça biləcəyini vurğulayırlar.
Digər tərəfdən, Trampın qərarı hüquq-mühafizə orqanlarının və bəzi ictimaiyyət qruplarının dəstəyini qazanıb. Onlar hesab edirlər ki, ölüm cəzasının tətbiqi cinayətkarlar üçün güclü bir cəza aləti kimi xidmət edəcək və ağır cinayətlərin qarşısını almaqda daha təsirli olacaq.
Beləliklə, Trampın bu sərəncamı, ABŞ-da ölüm cəzası ilə bağlı mövcud vəziyyətin yenidən dəyərləndirilməsi üçün əsaslı dəyişikliklər gətirir. Federal hökumət tərəfindən dəstəklənən bu qərar, ölkənin hüquq sistemində və ictimai debatlarda əhəmiyyətli iz buraxacaq. Bununla belə, sərəncamın uzunmüddətli təsirləri və ictimaiyyətin reaksiyası hələ də müzakirə mövzusu olaraq qalır.
Hesab edilir ki, Trampın ölüm cəzasını bərpa etməsi ilə bağlı atdığı bu addım, yalnız hüquqi deyil, həm də mənəvi və sosial müstəvidə əks-sədalar doğurmağa davam edəcək.
Bəs ölüm hökmü hazırda hansı ölkələrdə və necə tətbiq edilir?
Dünya miqyasında ölüm hökmünün tətbiqi müzakirə mövzusu olaraq qalır. Hələ də bir çox ölkədə bu cəza həyata keçirilir, lakin bəzi ölkələrdə bunun tamamilə və ya qismən ləğvi üçün mühüm addımlar atılır.
Hazırda ölüm cəzasını davamlı tətbiq edən ölkələr arasında ABŞ, Çin, Cənubi Sudan, İraq, İran, Misir, Somali, Səudiyyə Ərəbistanı, Vyetnam və Yəmən kimi dövlətlər var. Çin edamların sayını gizli saxladığı üçün bu ölkədəki vəziyyət barədə dəqiq məlumat əldə etmək çətindir. Şimali Koreyada da ölüm hökmünün tətbiq olunduğu düşünülür, lakin müstəqil mənbələrdən bunu təsdiqləmək mümkün deyil.
Səudiyyə Ərəbistanı ölüm cəzasının ən sərt formada həyata keçirildiyi ölkələrdən biridir. Təkcə 2022-ci ildə bu ölkədə son 30 ilin ən çox edam cəzası tətbiq edilib. Edamlar arasında ənənəvi şəkildə baş kəsmə üsulu istifadə olunur ki, bu da Səudiyyə Ərəbistanını digər ölkələrdən fərqləndirir.
Lakin ümumilikdə, ölüm cəzasının tətbiq olunduğu ölkələrin sayı azalır. 1991-ci ildə ölüm hökmü cəmi 48 ölkədə ləğv edilmişdi. 2022-ci ilə gəldikdə isə, bu rəqəm 112-yə çatıb. Həmçinin, həmin il ərzində 6 ölkə ölüm cəzasını tamamilə və ya qismən ləğv edib.
Tam ləğv edən ölkələr:
Qazaxıstan, Papua Yeni Qvineya, Sierra Leone, Mərkəzi Afrika Respublikası.
Xatırladaq ki, Azərbaycanda ölüm hökmü 1998-ci il fevralın 10-da ləğv edilib. O vaxta qədər ölüm hökmünə məhkum edilmiş, lakin cəzaları icra olunmamış 128 nəfərə həyatları bağışlanıb. Buna qədər Azərbaycanda yalnız ağır, xüsusilə ağır cinayətlərdə məhkum olunan şəxslərə ölüm hökmü elan edilib.
Qismən ləğv edən ölkələr:
Ekvatorial Qvineya, Zambiya. Bu ölkələr ölüm hökmünü yalnız ən ağır cinayətlər üçün saxlamağı qərara alıblar.
Malayziya və Qana kimi ölkələr də bu istiqamətdə addımlar atıblar. Malayziya 2023-cü ilin aprelində, Qana isə 2023-cü ilin iyulunda ölüm hökmünün ləğvi üçün qanunlar qəbul edib. Bu addımlar dünya miqyasında insan haqları ilə bağlı müsbət irəliləyiş kimi qiymətləndirilir.
Tətbiq metodları və edam üsulları
Dünya üzrə ölüm cəzası tətbiq edilən üsullar müxtəlifdir. Səudiyyə Ərəbistanında insanların başlarının kəsilməsi ən çox tətbiq edilən üsuldur. Digər ölkələrdə isə: Asmaq (İran, İraq), güllələmək (Çin, Şimali Koreya, Vyetnam), zəhər vurmaq (ABŞ, bəzi Asiya ölkələri) kimi metodlardan istifadə edilir.
Dünya ictimaiyyəti, xüsusən də insan haqları təşkilatları ölüm cəzasına qarşı mübarizə aparmağa davam edir. Bu cəzanın tətbiqi bir çox hallarda beynəlxalq hüququn prinsiplərinə zidd hesab olunur, xüsusilə də hüquqi proseslərin qeyri-şəffaf olduğu ölkələrdə.
Xalidə Gəray
Musavat.com
XƏBƏR LENTİ
22 Yanvar 2025
ŞƏRHLƏRŞƏRH YAZ