Onlayn ictimai-siyasi qəzet
“Xalqın lal-kar düşmənləri” - Stalin 34 günahsız əlili niyə edam etdirib?
İosif Stalinin SSRİ-yə rəhbərlik etdiyi dövrdə repressiyalar “plan”a uyğun aparılıb. Hətta əlil insanlar da “casus” elan edilərək güllələnib. Leninqradda baş verən hadisə kimi. SSRİ Xalq Daxili İşlər Komissarlığının müstəntiqləri 34 əlili guya terror aktları törətmək istəyən 3-cü reyx qrupunun təşkilatçıları və üzvləri olmaqda ittiham edib. Onların çoxu güllələnib, bəziləri isə tikanlı məftillər arxasına göndərilib.
Ümumiyyətlə, SSRİ-də əlillər sözün əsl mənasında insan sayılmayıb və sistemin xalqa vəd etdiyi hər şey onlar üçün keçərli olmayıb. Təkcə 1933-cü ilin yazında Qərbi Sibirə 39 minə yaxın insan sürgün edilib. Onların arasında əhəmiyyətli sayda əlillər də olub. II dünya müharibəsi illərində isə 4 milyona yaxın sovet vətəndaşı xəsarət və xəstəlik səbəbindən tərxis olunub, onlardan 2,6 milyona yaxını müharibə əlili olub. Döyüşlərdə iştirak edən 450-500 minə yaxını insan isə əzalarını itirib.
Sovet dövləti əmək qabiliyyətini qismən itirmiş insanların reabilitasiyası və ictimailəşməsi ilə bağlı yalnız kağız üzərində işlər görüb. Reallıqda SSRİ-də əlillərin vəziyyəti ruhi xəstələrin və ya məhbusların vəziyyətindən az fərqlənib. Artıq 1950-ci illərdə hakimiyyət II dünya müharibəsində əlil olan şəxslərdən mədəni formada qurtulmağa başlayıb, onları ixtisaslaşmış sanatoriyalara aparıb. Onlardan ən məşhuru Valaam adasında yerləşib. Təbii ki, müharibədən sonra bir çox əlillərin heç bir qohumu sağ qalmamışdı və sanatoriyalar, ixtisaslaşdırılmış müəssisələr onların kömək ala biləcəyi yeganə yer olub.
Pula görə dostlarını satıb
Leninqrad işi ilə bağlı istintaq gözdən əlil və eşitmə qabiliyyəti olmayanların ictimai yerlərdə və vağzallarda açıqcalar satması ilə başlayıb. Milisə ərizəni Leninqradın karlar cəmiyyətinin rəhbəri, açıqca satan əllilərin dostu Erik Totmyanin yazıb. Ehtimal edilib ki, əlillər qazanclarını onunla bölüşməyiblər və buna görə də o, komissarlıqla əlaqə saxlamaq qərarına gəlib. Məktubunda o, fotoşəkillərin və açıqcaların əksinqilabi təbliğat olduğunu bildirib. İşin araşdırılması möhtəkirlik və sosialist dövlətindən əmlak oğurluğu ilə məşğul olan milis idarəsinə həvalə edilib.
Ayaqqabı fabrikində axtarış zamanı gözdən əlil olanların birinin əlində Hitleri əks etdirən beş fotoşəkil tapılıb. Halbuki həmin şəkilləri saxlanılan şəxs təsadüfən əldə edib. Sonradan məlum olub ki, Albert Blum Almaniyadan olan qonşusundan mütəmadi olaraq üzərində Hitlerin şəklinin olduğu siqaret qutusu alıb. Qutuların üzərindəki fotoları isə satmaq məqsədi ilə kəsib. Sorğuda o, füreri tanımasa da, verilən işgəncələrdən sonra hər şeyi “etiraf” edib.
Blum Smolnıda və Qırmızı meydanda “xalqın lideri”ni öldürmək və təxribat törətməyi planlaşdıran, karlar arasında terror qruplaşması təşkil edən gestapo casusu elan edilib. Leninqrad cəmiyyətindən onlarla əlil həbs olunub. Onlar xüsusi tərcüməçilər vasitəsilə dindirilib.
Gözdən əlil və eşitmə qabiliyyəti olmayanlar irəli sürülən saxta ittihamlar qarşısında aciz qalıblar. Komissarlığın əməkdaşları əlillərin ifadəsinə məhəl qoymayıblar və məhkəmədə cəza almaları üçün lazım olan sözləri protokola yazıblar. Nəticədə işgəncələr və sənədlərin saxtalaşdırılması yolu ilə Stalini öldürmək istəyən “terrorçu”lar müəyyən edilib. “Dəstə”nin digər üzvlərinə qarşı müxtəlif növ təxribatlarda və düşmən təbliğatı məqsədilə Hitlerin fotoşəkillərini yaymaqla bağlı ittihamı irəli sürülüb.
1939-cu ildə Totmyanin özü də də daxil olmaqla 34 nəfər güllələnib. Belə bir versiya da var ki, o, öz donosunu sonradan bu işi xüsusi olaraq icad edən komissarlığın əməkdaşlarının təzyiqi ilə yazıb. İyirmi nəfər əlil uzun müddətə düşərgələrə göndərilib.
Saxta işə görə cəzalandırılan müstəntiqlər
“Lal-kar” işi üzrə istintaqa rəhbərlik edən Yan Krauze sənədləri saxtalaşdırdığına, işində kobud fiziki güc və sui-istifadəyə görə bir il sonra ölüm cəzasına məhkum edilib. O, 1940-ci ildə fiziki qüsurlu insanların güllələndiyi yerdə öldürülüb.
Digər müstəntiq Leonid Zakovski 1938-ci ildə Leninqraddan Moskva Xalq Daxili İşlər Komissarlığına idarə rəisi vəzifəsinə təyinat alıb. Bu zaman Moskva həbsxanaları düşərgəyə köçürülməsini gözləyən çoxlu əlil məhbuslarla dolu olub. “Leninqradda biz onları sadəcə olaraq edam üçün qeydiyyata aldıq və belə də oldu. Niyə düşərgələrdə onlarla məşğul olursunuz?” – deyə Zakovski çaşqın halda işçilərindən soruşub. 1938-ci ilin fevralında Moskvadakı həbsxanalarda yeni məhbuslar üçün yerlərin olması üçün 170-ə yaxın gözdən əlil, vərəm və ürək xəstəsi Zakovskinin qərarı ilə edam edilib. Çox vaxt əlillər və ağır xəstələr reabilitasiya xərclərini ödəmək istəməyən rejim tərəfindən qətlə yetirilib. “Böyük terror”un komandirlərindən olan Leonid Zakovski də elə 1938-ci ildə güllələnib.
Bundan sonra sağ qalan əlillər düşərgələrdən evlərinə qaytarılıb. Edam edilənlər barədə bəraət qərarı yalnız on beş ildən sonra verilib. XXI əsrin əvvəllərində Levaşovskoye qəbiristanlığında günahları olmadan qətlə yetirilən 34 nəfərlə bağlı barelyef quraşdırılıb.
İlkin Nəcəf, xüsusi olaraq Musavat.com üçün
ƏLAQƏLİ XƏBƏRLƏR
XƏBƏR LENTİ
21 Mart 2025
20 Mart 2025
ŞƏRHLƏRŞƏRH YAZ