Onlayn ictimai-siyasi qəzet
Qardaş qazaxların faciəsi – Stalin qırıb azaltdığı xalqın sayına görə daha bir qrup qazaxı güllələdib
Bu gün - mayın 31-də Qazaxıstanda kütləvi siyasi repressiya və aclıq qurbanlarının xatirəsi yad edilir.
Hazırda dünyaya, əsasən də qonşu ölkələrə taxıl və digər ərzaq məmulatları satan Qazaxıstanın əhalisi 90 il öncə aclıqdan kütləvi şəkildə qırılıb.
Tarixi boyunca heç vaxt aclıq çəkməmiş, həmişə pis-yaxşı başını dolandırmış qazax xalqına bu faciəni rus-bolşevik işğalı və istilası “bəxş edib”.
1921-ci ildən 1954-cü ilə qədər Qazaxıstanda 100 minə yaxın insan siyasi maddələrlə məhkum edilib, onlardan 25 mini güllələnib.
Siyasi təqiblər sərt kollektivləşmə nəticəsində yaranan aclıqla paralel aparılıb. Nəticədə Ukraynada olduğu kimi, Qazaxıstanda da milyonlarla insan aclıqdan ölüb. Milyonlarla insan ölkəni tərk etmək məcburiyyətində qalıb. Sözün əsl mənasında qazaxlara qarşı aparılan bu siyasət genosidə bərabər bir şey olub.
1931–33-cü illərdə Qazaxıstanda baş verən aclıq (qazaxca - ашаршылқ) 1932–33-cü illərdə SSRİ-də tüğyan edən ümumittifaq aclığının tərkib hissəsi olub.
Bu, sovet rəhbərliyinin səriştəsizliyi, işbilməzliyi, iqtisadiyyatdan, kənd təsərrüfatından baş çıxarmaması üzündən baş verib. O zamanlar “qolçomaqların bir sinif kimi məhv edilməsi” siyasəti yeridilib. Fərdi təsərrüfatlar kollektiv təsərrüfatlara – kolxozlara çevrilib, ərzaq tədarükü planları artırılıb, nəticədə aqrar sahədə xaos yaranıb. Kənd əhalisinin taxılı, ərzağı əllərindən zorla alınaraq iri şəhərlərin əhalisinin təminatına yönəldilib, kənd əhalisi aclığa, ölümə məhkum edilib.
Qazaxıstanda bu qıtlığı adətən “Qoloşekin aclığı” da adlandırırlar.
Bu termin Ümumittifaq Kommunist Partiyasının məşhur xadimi Filipp Qoloşekinin soyadı ilə bağlıdır. O, 1925-ci ildə Qazaxıstan kompartiyasının birinci katibi təyin edilib. O zamanlar böyük əksəriyyəti yarıköçəri həyat tərzi keçirən qazaxların mal-qarası, əmlakları kütləvi şəkildə əllərindən alınıb və onlar milisin müşayiəti ilə “məskunlaşma məntəqələri”nə göndəriliblər. Kolxozların ehtiyacları üçün müsadirə edilən və bir yerə toplanan mal-qara sürülərini bəsləmək mümkün olmayıb və onlar kütləvi şəkildə kəsilib. 1933-cü ilə qədər 40 milyon baş mal-qaranın təxminən onda biri qalıb. Bu cür hərəkətlərdən qazaxlar ciddi ziyan çəkiblər, çünki mal-qara onların əsas və çox vaxt yeganə qida mənbəyi idi.
Daha sonra Qazaxıstanda 1928-ci ilin yazında və payızında total müsadirələr başlayıb. 11 260 təsərrüfatın əmlakı müsadirə edilib, onlardan 4,5 milyon baş iribuynuzlu mal-qara götürülüb. Əslində Qoloşekininin özünün etirafına görə, sovet hökumətinin müsadirə planları iki dəfə böyük olub. Bolşeviklər 15 milyon mal-qara müsadirə etmək istəyiblər. Yaradılan fermalarda mal-qaranın ümumi sayı ferma başına 115 başdan çox olmamalı imiş. Lakin sonra bu plan ləğv edilib və başqa standartlar müəyyənləşdirilib: köçəri təsərrüfatlara 400, yarıköçəri təsərrüfatlara 300 , oturaq təsərrüfatlara 150 baş mal-qara saxlamağa icazə verilib.
Mərkəzdən gələn direktivlər, təsərrüfatların işinə əsassız və savadsız müdaxilələr ona gətirib çıxarıb ki, Qazaxıstanda aclıq başlayıb. 1931-1933-cü illərdə 2,3 - 3,25 milyon nəfər insan aclıqdan ölüb. 1 milyona yaxın qazax Rusiya Federasiyasının Qazaxıstana bitişik rayonlarına, o cümlədən Qırğızıstana, Qaraqalpaqstana, Saratov, Stalinqrad və Orta Volqa bölgələrinə, Orenburq, Çelyabinsk, Omsk vilayətlərinə, habelə Qərbi Sibir bölgəsinə köç etmək məcburiyyətində qalıb. Qonşu müttəfiq respublikalara - Türkmənistan və Özbəkistana da köçənlər olub. Bunlardan başqa, qazaxların xeyli hissəsi SSRİ hüdudlarından kənara, Çin, Monqolustan, İran və Əfqanıstana köçüblər. Sonradan onların 400 mini yenidən Qazaxıstana qayıdıb.
Köçərilərin oturaq həyat tərzinə keçirilməsi üçün tətbiq edilən zorakı tədbirlər və ona müqavimət göstərilməsi nəticəsində qazax əhalisi böyük itkilərə məruz qalıb. Qida və sağ qalmağın yeganə mənbəyi olan mal-qaranın müsadirə olunmasına müqavimət göstərənlər sovet ordusunun bölmələri tərəfindən gülləboran və repressiya edilib. Bəzi aullar və tayfalar mal-qaranın xilası üçün köç etməyə başlayanda, onların üstünə “basmaçı dəstəsi” (bizdəki “qaçaqlar” kimi) adı qoyuılub və bu insanları həbs və məhv etmək üçün üstlərinə ordu birləşmələri göndərilib.
Əslində bunlar Çinin və RSFSR-in aclıq olmayan bölgələrinə köçməyə çalışan adi mülki insanlar olub. Sərhədçilər pulemyot atəşi ilə Çinə köçün qarşısını almağa çalışıblar. Buna baxmayaraq, yüz minlərlə qazax (bəzən bütöv kəndlər) Çinə keçə bilib.
1911-ci ildə ümumi əhalinin 82%-ni təşkil edən qazaxların sayı 6,5 milyon olduğu halda 1939-cu ildə Qazaxıstanda cəmi 2,3 milyon qazax qalıb.
1937-ci il siyahıyaalınmasından sonra Stalin Qazaxıstanda artım əvəzinə əhalinin azaldığını aşkar edib. Siyahıyaalma aparanların işinin nəticələrinə qəzəblənən Stalin siyahıyaalma məlumatlarını tərtib edənlərin hamısını “xalq düşməni” elan edib. Öz siyasəti nəticəsində azalan əhalinin siyahıya alınmasını pis-yaxşı, həqiqətə yaxın şəkildə sənədləşdirilən şəxslər - istisnasız olaraq bütün rayon rəhbərləri və rayonların mühasibat idarələrinin başçıları güllələnib. Guya ki, onlar əhalinin sayını bilərəkdən azaldıblar və bununla da SSRİ-nin düşmənlərinin əlinə oynayıblar.
Sovet dövlətinin Qazaxıstanın demoqrafik durumuna vurduğu zərbənin ağırlığını bilmək üçün bir faktı konstatsiya etmək kifayətdir: qazaxlar yalnız 1970-ci ildə artaraq 1926-cı ildəki əhali sayına çatıblar.
Ən acınacaqlısı odur ki, bu ölkə SSRİ-yə qoşulandan ta SSRİ dağılana qədər “yadelli kadrlar”ın “təcrübə” meydanı olub. Kreml bu ölkəyə rus, erməni, gürcü, belarus, ukraynalı və b. millətlərdən olan kadrları rəhbər təyin edib. Axırıncı dəfə bu siyasət 1986-cı ildə qazaxlara daha bir faciə yaşadıbı. Moskva Qazaxıstana Kolbin soyadlı rus kadrı Dinmühəmməd Kunayevin yerinə respublika başçısı təyin edəndə qazaxlar Almatıda ayağa qalxıblar, itki veriblər, amma Kremlin bu aşağılayıcı siyasətinə etirazlarını ortaya qoyublar.
Araz Altaylı, Musavat.com
ƏLAQƏLİ XƏBƏRLƏR
XƏBƏR LENTİ
01 Iyun 2025
ŞƏRHLƏRŞƏRH YAZ