Onlayn ictimai-siyasi qəzet
Nasistlərin gizli konsentrasiya düşərgəsi – oradan yalnız bir məhbus sağ-salamat qayıdıb
Bu konsentrasiya düşərgəsi özünəməxsus şəkildə unikaldır. Onun qaz kameraları, krematoriyaları, çoxlu sayda mühafizə qülləsi və ya mühafizəçisi olmayıb. Burada əsas nəzarətçi yeganə olub: sərt Arktika soyuğu. Minlərlə insandan yalnız bir neçəsi belə şəraitdə bu konsentrasiya düşərgəsinin bütün sınaqlarından sağ çıxa bilib. Lakin həmin şəxslər də evlərinə qayıda bilməyiblər.
Əslində, sovet kəşfiyyatı müharibənin lap əvvəlində almanların Norveçin Tromsö şəhəri yaxınlığında böyük hərbi əsir düşərgəsi qurmağa başladığını bilib. Ancaq vaxt keçib və bunun necə bir düşərgə olduğunu dəqiq öyrənmək mümkün olmayıb. Bu məlumat yalnız 1943-cü ildə tamamilə təsadüfən ortaya çıxıb. Məsələ burasındadır ki, almanlar tərəfindən çoxdan məhv edilmiş torpedo katerinin itkin düşmüş komandiri məhz 1943-cü ildə öz bölməsinə qayıda bilib. Yurçenko qayığı döyüşdə batdıqdan sonra adı çoxdan ölülər siyahısına salınıb. Lakin o, sağ qalmağı bacarsa da, əsir götürülüb və daha sonra Tromsö şəhəri yaxınlığındakı həmin düşərgəyə göndərilib.
Sərt şərtlərə baxmayaraq, Yurçenko Norveç kommunistlərinin köməyi ilə oradan qaçmağı bacarıb. Məhz həbs düşərgəsi haqqında bütün həqiqəti də Yurçenko söyləyib. Yurçenkonun əsgər yoldaşlarının sonradan xatırladığı kimi, onlar çox şey görüb və çox eşidiblər, lakin Tromsö konsentrasiya düşərgəsi Auşvits, Dahau və ya Buhenvaldla müqayisədə heç nə olub.
Konsentrasiya düşərgəsinin özəlliyi ondan ibarət olub ki, o, mahiyyətcə mövcud olmayıb; yalnız tikanlı məftillərlə hasarlanmış ərazi olub. Arktik küləklər və mənfi 40 dərəcəyə qədər temperatur əsl mühafizəçilər olub. Ərazidə mövcud olan binalarda ya mühafizəçilər yaşayıb, ya da onların köməkçiləri. Həbs düşərgəsinin qalan məhbusları daxma tikərək əlverişsiz hava şəraitindən xilas olmağa çalışıblar.
Həbs düşərgəsinin əsirlərinə tikinti üçün kürək verilməyib və onlar iti daşlardan, demək olar ki, hər kəsdə olan qaşıqlardan və ya kasalardan istifadə edərək işlər görüblər. Mamırdan dam, divar və hətta çarpayı kimi istifadə edilib. Bu həbs düşərgəsində soba və ya buna bənzər bir şey olmayıb. Çünki konsentrasiya düşərgəsinin mühafizəçiləri buna kifayət qədər ciddi nəzarət ediblər. Hansısa istilik qurğusu qurmaq istəyən məhbus dərhal daxma olmayan əraziyə köçürülüb. Amma bu, ən yaxşı ssenaridir, çünki ən pis halda sadəcə paltarını soyundurublar. Hətta sobanın yanında və ya isti yorğan altında sadəcə isinmək də qadağan edilib.
Digər çətinlik əsir və girovların qida məsələsi olub. Düşərgədə üç gün ərzində bir dəfə kartof qabığından hazırlanmış şorba verilib. Suya gəlincə, o, yalnız iki yerdə olub. Təəccüblüdür ki, bu həbs düşərgəsi 1945-ci ilin yazına qədər fəaliyyət göstərib.
Almaniyanın rəsmi kapitulyasiyasından sonra Böyük Britaniyada SSRİ-yə qarşı müharibəyə göndərilməli olan almanlardan ibarət “Nord” bölməsi yaradılıb. Eyni qayda Vermaxtın 6-cı dağ diviziyasının yerləşdiyi Tromsö şəhərinə də aid olub. Həbs düşərgəsini da eyni diviziyanın hərbçiləri qoruyub. Texniki cəhətdən ingilislər öz missiyalarını yerinə yetiriblər və əsirləri düşərgədən azad ediblər. Lakin onlar nasistləri tərksilah etməyiblər. Bundan əlavə, almanların şəhər və ətraf ərazilərdə sərbəst hərəkət etməsinə icazə verilib. Hətta Uinston Çörçill bununla bağlı daxili sərəncam imzalayıb.
Nəticə etibarilə ərazidə silahlı nasistlər tərəfindən mühasirəyə alınan, bundan sonra nə edəcəyini və ya hara gedəcəklərini bilməyən çoxlu sayda ac məhbuslar görünüb. Nasistlər hava və düşərgə şəraitinin yarımçıq qoyduqlarını sadəcə bitiriblər, ingilislər isə baş verənlərə göz yumublar.
1945-ci ilin mayında ingilislər SSRİ-yə faşistlərin zərərsizləşdirildiyini bildiriblər və bu həbs düşərgəsi haqqında bir kəlmə də olsun məlumat verməyiblər. Bir müddət sonra kəşfiyyat məlumatlarına əsasən, SSRİ-nin Şimal donanmasından xüsusi komissiya buraya gələrək Tromsö yaxınlığındakı düşərgənin yerini müəyyən edib. Məhz o zaman məlum olub ki, Almaniyanın təslim olduğu andan 1945-ci il mayın 21-dək silahla qalan almanlar Tromsö şəhərinin küçələrində təxminən iki min keçmiş konsentrasiya düşərgəsinin məhbusunu öldürüblər. Odur ki, əsir və girovlardan heç kim evə qayıtmayıb. Komissiyanın sənədləri dərhal məxfiləşdirilib və bu həbs düşərgəsi müharibə tarixinin ən məxfilərindən biri hesab olunub. Yalnız illər sonra məlum olub ki, müharibə zamanı Norveçdə təxminən iki yüz belə konsentrasiya düşərgəsi olub.
İlkin Nəcəf, xüsusi olaraq Musavat.com üçün
XƏBƏR LENTİ
22 Sentyabr 2025
ŞƏRHLƏRŞƏRH YAZ