Onlayn ictimai-siyasi qəzet
İrandan Azərbaycana yeni dəhliz təklifi
Köhnə layihə təzə adla?
İran TRACECA çərçivəsində İran-Azərbaycan-Gürcüstan tranzit dəhlizinin yaradılmasını təklif edir. “Yeni Müsavat” xəbər verir ki, bu barədə İran mətbuatına ölkənin yol və şəhərsalma nazirinin müşaviri Amin Tərfe bildirib. O qeyd edib ki, sözügedən təşəbbüs İranın yol və şəhərsalma naziri Fərzanə Sadiqin bu yaxınlarda Azərbaycana səfəri zamanı səsləndirilib və rəsmilər tərəfindən bəyənilib.
Xatırladaq ki, TRACECA beynəlxalq nəqliyyat dəhlizi Avropa-Qafqaz-Asiya dəhlizinin inkişafı üzrə beynəlxalq nəqliyyat haqqında Əsas Çoxtərəfli Sazişin 14 iştirakçı ölkəsinin - Azərbaycan, Ermənistan, Bolqarıstan, Gürcüstan, İran, Qazaxıstan, Qırğızıstan, Moldova, Rumıniya, Tacikistan, Türkmənistan, Türkiyə, Ukrayna və Özbəkistanın nəqliyyat sistemini əhatə edir.
İranın bu proqram çərçivəsində ayrıca Azərbaycan və Gürcüstanla nəqliyyat dəhlizi yaratmaq ideyası maraqlı görünür. Çünki üç ölkə İranın təşəbbüskarı olduğu mahiyyətcə eyni olan Fars körfəzi-Qara dəniz nəqliyyat dəhlizi layihəsində birgə fəaliyyətə dair müqavilə imzalayıblar. Bu layihəni 2016-cı ildə İran irəli sürüb, mahiyyəti Asiyadan yüklərin öz ərazisi ilə Ermənistan, Gürcüstan üzərindən Avropanın Qara dəniz sahillərinə çatdırmaqdan ibarətdir. 2021-ci ilədək İranın dəvətinə baxmayaraq, Azərbaycan Ermənistan amilinə görə layihəyə maraq göstərməyib.
Daha sonra İranla Azərbaycan arasında Araz çayı üzərindən yeni avtomobil körpüsünün tikintisinə dair müqavilə imzalanıb və 2023-cü ilin dekabrında körpünün rəsmi açılışı baş tutub. Rəsmi məlumata görə, hazırda dövlət sərhədindən buraxılış məntəqəsinin ikinci fazada genişləndirilməsi məqsədilə müvafiq işlər aparılır. Genişləndirilmə işlərindən sonra dövlət sərhədindən buraxılış məntəqəsi 7 gediş və 7 gəliş xətləri üzrə gündəlik olaraq 500 giriş və 500 çıxış olmaqla, ən azı 1000 yük nəqliyyat vasitəsini qəbul edə biləcək.
Regionda icra olunan demək olar ki, bütün beynəlxalq əhəmiyyətli layihələrdən kənarda qalan Ermənistan Fars körfəzi-Qara dəniz layihəsində iştirakda son dərəcə maraqlıdır. İrəvan dəfələrlə ən yüksək səviyyədə bu layihə üzrə sazişləri ratifikasiya etməyə hazır olduğunu elan edib. Lakin İranın təşəbbüskarı olduğu layihə hələ də danışıqlardan real mərhələyə keçməyib. Belə ki, layihə iştirakçısı olan ölkələrin nümayəndələrindən ibarət işçi qrupun sonuncu - altıncı iclası 2022-ci ilin aprelində Sofiyada keçirilib, orada ölkələr arasında imzalanacaq sazişin 6-cı dəfə işlənmiş “son” variantı razılaşdırılıb. İran, Bolqarıstan və Ermənistan nümayəndələrinin imzaladığı sazişin Azərbaycan, Yunanıstan və Gürcüstan tərəfindən də imzalanması üçün mayın sonuna qədər vaxt müəyyənləşdirilib. Lakin ötən müddət ərzində bu imzalanmaya dair hər hansı açıqlama qeydə alınmayıb.
Maraqlıdır ki, Ermənistan tərəfi dəhlizin bir qolunun Azərbaycan üzərindən keçməsi ilə razılaşmadığını dəfələrlə bəyan edib. İrəvan həm bu dəhliz, həm də qoşulmağa can atdığı Şimal-Cənub dəhlizi ilə yükdaşımaların müddətini azaltmaq üçün artıq 15 ildən yuxarıdır ki, ölkənin İran sərhədindən başlayaraq, Gürcüstan sərhədinə qədər beynəlxalq səviyyəli avtomobil yolunun tikintisinə start verib. Tikintinin çox mühüm hissəsi xarici maliyyə qurumlarından, xüsusilə də Avrasiya İqtisadi İttifaqının maliyyə qurumu olan Avrasiya İnvestisiya Bankından alınan kreditlər hesabına həyata keçirilir. Yalnız son 2 ildə magistralın tikintisi prosesində canlanma müşahidə olunmaqdadır. Yolun bir neçə hissəsinin tikintisi Avrasiya İnvestisiya Bankının krediti hesabına və İran şirkətləri tərəfindən icra olunur. İrəvanda aparılan hesablamalara əsasən, magistralın tikintisinin 2032-33-cü illərdə tam başa çatdırılması gözlənilir. Məlumdur ki, TRASEKA Avropa İttifaqı və ABŞ tərəfindən dəstəklənir. İranın təşəbbüskarı olduğu Fars körfəzi-Qara dəniz nəqliyyat dəhlizi layihəsinə münasibətdə belə dəstək yoxdur. Üstəlik, həm ABŞ, həm də Avropa İttifaqının İrana yönəlik iqtisadi sanksiyaları mövcuddur, Vaşinqton hətta onları getdikcə sərtləşdirir. Buna görə də Tehranın təşəbbüskarı olduğu layihənin reallaşması mümkün deyil. Bunu nəzərə alan İran eyni marşrut üzrə yükdaşımaların təşkilini nəzərdə tutan prosesi TRASEKA çətiri altına çəkmək istəyir. Bu, layihəni sanksiyalardan qoruya və eyni zamanda iştirakçı ölkələri fəallaşmağa stimullaşdıra bilər.
Əslində İranın yeni təşəbbüsü olmadan belə, üç ölkə Asiyadan Avropaya yükdaşımaların təşkilində əməkdaşlıq edir. Şimal-Cənub nəqliyyat dəhlizi çərçivəsində İran üzərindən ötürülən yüklər Azərbaycandan Rusiya və Gürcüstana nəql edilir. Həm Azərbaycan, həm də Gürcüstan Asiyadan Avropaya Aİ və ABŞ-ın dəstəyinə malik Transəxəzər Beynəlxalq Nəqliyyat Dəhlizi layihəsində uğurla əməkdaşlıq edirlər. Hər iki ölkənin nəqliyyat-logistika infrastrukturu sürətlə inkişaf etdirilir. Azərbaycan Xəzərin o tayından, eyni zamanda İrandan gələn yüklərin qəbulu və qısa müddətdə ötürülməsini təmin etmək üçün öz ərazisində infrastrukturun qurulmasına milyardlarla manat investisiya yatırır. Hazırda İran sərhədinə doğru uzanan Ələt-Osmanlı-Astara dəmiryol xəttinin əsaslı şəkildə yenidənqurulması işləri həyata keçirilir. Eyni zamanda Rusiya sərhədinə qədər olan dəmiryol infrastrukturunun müasirləşdirilməsi prosesi yekunlaşmaq üzrədir.
Bundan əlavə, Azərbaycan İrana və Rusiyaya avtomobil yollarının ötürücülük imkanlarının genişləndirilməsi işlərini başa çatdırmaqdadır. Gürcüstan istiqamətində işlər artıq yekunlaşdırılıb.
İranın isə görüləsi işləri kifayət qədər çoxdur. Tehran 2023-cü ildə bağlanmış müqavilə əsasında nəqliyyat dəhlizlərinin inkişafı üçün zəruri olan Rəşt-Astara dəmiryol xəttinin tikintisi üçün Rusiyadan 1,3 milyard avro kredit almalıdır. Lakin ötən müddət ərzində dəmiryol xəttinin keçdiyi ərazidə torpaq alınması işləri başa çatmadığına görə xəttin texniki-iqtisadi layihələndirilməsinə belə başlanmayıb. Bu səbəbdən Rusiya ilə yolun tikintisinə dair lazım olan sazişlərin imzalanması da baş tutmur.
Qeyd etdiyimiz kimi, Azərbaycan yalnız İran üzərindən deyil, Mərkəzi Asiya üzərindən də Avropaya və əksinə yükdaşımaların reallaşması üçün açar ölkədir. Rəsmi Bakı həm dəniz vasitəsilə (Ələt Beynəlxalq Dəniz Limanı), həm də İran üzərindən gələcək yüklərin qəbulu üçün infrastrukturun formalaşdırılmasını əsasən başa çatdırıb. Hazırda onun zəruri yerlərdə genişləndirilməsi üzərində işlər aparılır. Bu baxımdan, əgər İranın yeni dəhliz təşəbbüsü reallaşacaqsa, Azərbaycan onunla daşınacaq yükləri qəbul edib ötürməyə tam hazırdır.
Dünya SAKİT,
“Yeni Müsavat”
XƏBƏR LENTİ
08 May 2025
07 May 2025
ŞƏRHLƏRŞƏRH YAZ