Onlayn ictimai-siyasi qəzet
Vaşinqton Tehrandan nə istəyir?- Yaxın Şərqdə müharibənin kölgəsində böyük hesablaşma
Amerika Birləşmiş Ştatlarının İranla bağlı əsas məqsədi Tehranın nüvə silahı əldə etməsinin qarşısını almaq və bölgədəki güc balansını öz xeyrinə saxlamaqdır.
ABŞ üçün İranın nüvə proqramı təkcə regional təhlükə deyil, həm də İsrailin təhlükəsizliyi baxımından birbaşa təhdid hesab olunur. Məhz bu səbəbdən ABŞ illərdir İrana qarşı iqtisadi sanksiyalar, diplomatik təzyiqlər və hərbi hədələrlə onu dayandırmağa çalışır.
Son günlərdə İsrailin İrana qarşı başladığı hava hücumları və Donald Trampın İranın “qeyri-şərtsiz təslim olması” tələbi ilə çıxışı vəziyyəti daha da gərginləşdirib. İran rəhbərliyi isə cavabında bildirib ki, nə müharibə, nə də sülh onlara zorla qəbul etdirilə bilməz və ölkə heç vaxt təslim olmayacaq.
ABŞ hələlik bu münaqişəyə birbaşa daxil olmayıb. Lakin Pentaqon bölgəyə əlavə döyüş təyyarələri və aviasiya qüvvələri göndərib, İsrailə müdafiə dəstəyi verir. ABŞ-ın hərbi iştirakla bağlı verdiyi qərar hazırkı münaqişənin gedişinə və nəticələrinə birbaşa təsir edəcək.
İran tərəfi artıq BMT vasitəsilə ABŞ-a açıq şəkildə xəbərdarlıq edib ki, əgər Vaşinqton bu müharibəyə birbaşa qoşularsa, buna güclü cavab veriləcək. İranın BMT-dəki səfiri bəyan edib ki, ABŞ İsrailin hücumlarında artıq dolayı şəkildə iştirak edir və bu, Tehranda qəzəblə qarşılanır.
Hazırkı müharibənin sonu bir neçə ssenari ilə nəticələnə bilər. Ən təhlükəli variant ABŞ-ın da birbaşa iştirak etdiyi genişmiqyaslı regional müharibədir ki, bu halda nəinki İran və İsrail, eyni zamanda Livan, Suriya, Yəmən və İraq kimi ölkələr də münaqişəyə sürüklənə bilər. Belə vəziyyət dünya enerji bazarlarına da ciddi təsir göstərər, xüsusilə Hörmüz boğazının bağlanması təhlükəsi ilə.
Daha real görünən ssenari isə davamlı hava zərbələri, məhdud quru qarşıdurmaları və diplomatik cəhdlərlə davam edən uzunmüddətli qarşıdurmadır. Bu vəziyyət tərəflərdən heç birinin tam qələbə əldə etməsinə imkan vermir, lakin insan itkiləri və iqtisadi dağıntıların dərinləşməsi ilə müşayiət olunur.
Ən optimist ssenari İranın nüvə proqramı ilə bağlı güzəştə getməsi və Qərblə danışıqlara razılaşması ola bilər. Bu halda sanksiyalar qismən ləğv edilə, münaqişə diplomatik müstəviyə keçə bilər. Lakin bu, yalnız hər iki tərəfdə ciddi güzəştlər və siyasi iradə olduğu təqdirdə mümkündür.
Bu mərhələdə ABŞ həm diplomatik, həm hərbi yolla təzyiq strategiyasını bir arada saxlayır. Tramp administrasiyası İrana həm ultimatum verir, həm də onu danışıqlara cəlb etməyə çalışır. Bu isə göstərir ki, münaqişənin nəticəsi yalnız Tehranın deyil, həm də Vaşinqtonun qərarlarından asılı olacaq.
Bütün bunların fonunda demək olar ki, İran və ABŞ arasında yaranmış bu gərginlik təkcə iki ölkənin deyil, bütün Yaxın Şərq və dünya siyasətinin taleyinə təsir edə biləcək bir böhran halına çevrilib. Münaqişənin diplomatik yolla, yoxsa hərbi güclə nəticələnməsi, yaxın günlərdə veriləcək qərarlardan asılı olacaq.
Əli Rais,
Musavat.com
XƏBƏR LENTİ
18 Iyun 2025
ŞƏRHLƏRŞƏRH YAZ