Onlayn ictimai-siyasi qəzet
Tehranın Diplomatik Kəşfiyyatı
Rusdilli Minval.az saytının yazarı, tanınmış təhlilçi Nurani Qasımovanın yeni məqaləsini Azərbaycan dilində təqdim edirik:
Azərbaycan, Türkiyə və İran arasında diplomatik fəallıq rekordlar qırır. Hadisələrin xronologiyası özü hər şeyi deyir. 7 yanvar tarixində Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev yerli televiziya kanallarına verdiyi müsahibədə, İrandakı mövcud hakimiyyətin siyasətinə çox sərt şəkildə toxundu. Dövlət başçısı İran yük maşınlarının, əslində, Rusiya sülhməramlılarının olduğu dövrdə Xankəndiyə qaçaqmal çatdırmasından tutmuş, İran və Azərbaycanın sərhədində keçirilən aqressiv təlimlərə və mətbuatda yayılan təhqiramiz kampaniyalara qədər bir çox məsələləri xatırlatdı və qeyd etdi ki, bu təhqirlər əslində acizlikdən irəli gəlir.
Bundan əlavə, Əliyev Azərbaycanın İrandakı səfirliyinə edilən hücumun planlaşdırılmış terror aktı olduğunu bir daha vurğuladı və İranın keçmiş hakimiyyətini yalançılıqda ittiham etdi. O bildirdi ki, mərhum İran xarici işlər naziri Abdollahiyan şəxsən Azərbaycan Prezidentinə söz verərək Azərbaycanın diplomatik missiyasına hücum edən terrorçunun edam olunacağını demişdi. Lakin bu günə qədər ölüm hökmü icra edilməyib, əksinə, iş yenidən araşdırmaya göndərilib. Molla rejiminin bir nümayəndəsinin son bəyanatlarına gəldikdə isə, Azərbaycanda, ilk növbədə, üzr gözlənilir. İkinci olaraq isə həmin mollanın vəzifədən azad edilməsi tələb edilir.
Əslində, İlham Əliyev İranda son prezident seçkilərində hakimiyyətə gələn və prezident postunu tutan Məsud Pəzəşkiyandan Azərbaycanın gözləntilərini aydın şəkildə ifadə etdi. Bu sərt bəyanatlardan bir gün sonra İranın Ali Milli Təhlükəsizlik Şurasının katibi Əli Əkbər Əhmədian Azərbaycana səfər etdi. İranlı qonağın Azərbaycan Prezidenti ilə görüşü barədə rəsmi açıqlama diplomatik və xoş niyyət tonunda idi. Aydındır ki, görüşün bir çox detalları qapalı qapılar arxasında qaldı.
İranda iki hakimiyyət şaquli sistemi mövcuddur. Biri - dövlət idarəetməsinin adi mülki strukturu, başında prezident, yəni Pəzəşkiyan dayanır. Eyni zamanda İranda ölkənin “ruhani lideri” – Ayətullah Əli Xamenei də mövcuddur. Əli Xamenei təkcə bu cür vilayət mollalarını deyil, həm də “İslam İnqilabı Keşikçiləri Korpusu”nu (alternativ ordu və xüsusi xidmət orqanları) idarə edir və Ali Milli Təhlükəsizlik Şurası da bu şaquli hakimiyyətə meyllidir. Nəticədə, İranın ruhani liderinin real hakimiyyəti və səlahiyyətləri prezidentinkindən qat-qat çoxdur.
Belə bir şəraitdə, İlham Əliyevin Əhmədianın səfərindən əvvəl verdiyi sərt bəyanatlar düşünülmüş sərt diplomatiyadır. Azərbaycan Bakının Tehrandan nə gözlədiyini açıq şəkildə bildirdi – gizli deyil, ictimai şəkildə. İran beləliklə seçim qarşısında qaldı: ya “yumşaq ultimatum”u yerinə yetirəcək, ya da Azərbaycanın hörmətli və dostluq münasibətləri qurmaq istəyinin Tehranın prioritetlərində olmadığını açıq şəkildə göstərəcək. İrandan Azərbaycana təzyiq cəhdlərinin əvvəllər uğursuz olduğunu nəzərə alsaq, İran hakimiyyəti indi ciddi düşünməlidir.
Nəhayət, Bakı Ankara ilə sıx əməkdaşlıq edir. Əhmədianın Bakıda keçirdiyi görüşdən sonra, o, İrəvana yola düşəndə, Azərbaycan və Türkiyə prezidentləri Əliyev və Ərdoğan arasında telefon danışığı baş tutdu. Danışıq zamanı Türkiyə Prezidenti bildirdi ki, Türkiyə həmişə Azərbaycanın yanında olacaq. İran isə çox yaxşı xatırlayır ki, sərhəddə keçirilən təhdidedici təlimlərə cavab olaraq, Azərbaycan Türkiyə ilə birgə hərbi təlimlər keçirdi. Bundan əlavə, təcrübəli müşahidəçilər 2000-ci illərin əvvəllərində baş verən hadisələri də yada salırlar. O dövrdə Xəzər hələ sahilyanı ölkələr arasında tam bölünməmişdi, İran onun 50%-nə iddia edir, bunun sübutu kimi isə Azərbaycan gəmilərinə atəş açır və hərbi təyyarələrini Azərbaycan hava məkanına, Kürün mənsəbinə qədər göndərirdi. 2001-ci ildə isə Azərbaycanda Türkiyənin “Türk Ulduzları” pilotaj qrupunun nümunəvi çıxışları təşkil olundu. Bu, İranın təxribatçı fəaliyyətlərinin dayanması üçün kifayət etdi.
İndi isə Bakı-Ankara-Tehran üçbucağında diplomatik fəallıq Suriyada Bəşər Əsədin diktaturasının süqutundan sonra baş verən “geosiyasi afterşoklar” fonunda inkişaf edir.
İran üçün narahatlıq doğuran səbəblər az deyil. Birincisi, Tehran kifayət qədər güclü hərbi potensiala malik əsas müttəfiqini itirdi. İkincisi, güclü imic zərbəsi aldı. Üçüncüsü isə, Azərbaycan Suriyada Türkiyəni dəstəklədi ki, bu da görünür Tehran analitikləri üçün tamamilə gözlənilməz olub. Məhz bu səbəbdən Ayətullah Ameli Azərbaycanın ünvanına yeni təhqirlər yağdırdı. Bu şəraitdə Əhmədianın səfəri bir növ “diplomatik kəşfiyyat”ı xatırladır, yəni Azərbaycanın mövqeyini anlamağa və Bakı ilə münasibətləri necə qurmaq lazım olduğunu araşdırmağa cəhd edir. Prezident Əliyev bu kəşfiyyatın nəticələrini, əslində, Əhmədian Bakıya gəlməmişdən əvvəl ictimailəşdirdi. Tehran düşünmək üçün kifayət qədər məlumat aldı.
Bu fonda Əhmədianın səfəri ümid verir ki, Tehranda vəziyyəti “yoxlamaq” və yeni regional reallıqları nəzərə alaraq siyasəti dəqiqləşdirmək qərarına gəlinib. Lakin təəssüf ki, ümidlər hələ zəmanət deyil. Xüsusilə, İran tərəfindən son illər ərzində kifayət qədər ümidverici siqnallar olsa da, bu, Azərbaycanla həqiqətən hörmətli və dostluq münasibətlərinin qurulmasına gətirib çıxarmayıb. Əksinə, Azərbaycandan gələn xoş niyyətlər İranda tez-tez qorxu kimi qəbul edilib və açıq təzyiqlərə çevrilib. Bu dəfə nə baş verəcəyini yaxın gələcək göstərəcək. Lakin əgər Tehran əvvəlki siyasətinə qayıtmaq qərarına gəlsə, güc nisbəti artıq dəyişib. Və bu dəyişiklik İranın xeyrinə deyil.
Məqalənin orijinalı bu linkdə: https://minval.az/news/124441504
Nurani, Minval.az
Musavat.com
ƏLAQƏLİ XƏBƏRLƏR
XƏBƏR LENTİ
10 Yanvar 2025
09 Yanvar 2025
ŞƏRHLƏRŞƏRH YAZ