Onlayn ictimai-siyasi qəzet
“Taliban” Rusiyada daha terrorçu təşkilat deyil – Özbəkistan taliblərlə 25 milyard dollarlıq müqavilə imzalayıb
Rusiya Ali Məhkəməsi bu ölkədə terrorçu kimi tanınan və qadağan olunmuş, Əfqanıstanda hazırda hakimiyyətdə olan “Taliban” islamçı hərəkatının terror təşkilatları siyahısından çıxarılması ilə bağlı işlərə baxıb.
Musavat.com Rusiya mətbuatına istinadla xəbər verir ki, Rusiya Baş Prokurorluğu martın 31-də “Taliban”ın ölkədə fəaliyyət göstərməsinə icazə verilməsi ilə bağlı Ali Məhkəməyə vəsatət göndərib. Məhkəmə vəsatəti təmin edib. Artıq “Taliban” Rusiyada terrorçu və qadağan olunmuş təşkilatlar siyahısından çıxarılıb.
Bundan təxminən 1 il əvvəl, yəni 2024-cü ilin mayında Rusiya Xarici İşlər Nazirliyi və Ədliyyə Nazirliyi belə bir təkliflə Rusiya prezidentinə müraciət edib. 2024-cü ilə qədər Rusiyada təşkilatların terror təşkilatları siyahısından çıxarılmasına imkan verən hüquqi mexanizm yox idi. Bu, ötən il “Terrorçuluğa qarşı mübarizə haqqında” federal qanuna edilmiş dəyişikliklər” edilib. Dəyişikliklərə görə terrorçular siyahısında olan təşkilat “terrorizmin təbliğinə, bəraət qazandırmağa və dəstəkləməyə yönəlmiş fəaliyyətini dayandırarsa” və Cinayət Məcəlləsinin pozulmasına son qoyarsa, onun fəaliyyətinə qadağa məhkəmə qərarı ilə dayandırıla bilər.
Rusiya 2003-cü ildə 14 başqa hərəkatla birlikdə “Taliban”ı da terror təşkilatları siyahısına əlavə edib.
O zaman verilən Ali Məhkəmənin bu məsələ ilə bağlı qərarında deyilirdi ki, Rusiyada son illərdə “terrorçuluq fəaliyyəti həyata keçirmək və ya terrordan siyasi mübarizə forması kimi istifadə imkanını tanımaq məqsədilə yaradılmış təşkilatlar getdikcə fəallaşıb”; onların mərkəzləri xaricdə yerləşir və oradan gələn “emissarlar” dərin sui-qəsdçidirlər və qeyri-qanuni mövqedədirlər”; “Taliban”ın özü Çeçenistanda “qanunsuz silahlı qruplarla əlaqə saxlayan” və “fəaliyyətində terror üsullarından istifadə edən” “ekstremist islam hərəkatı” kimi müəyyən edilib. 2016-cı ildə Rusiya Əfqanıstan üzrə məsləhətləşmələrin Moskva Formatına (MF) təşəbbüs göstərib ki, bu da ölkədə milli barışığı təşviq etmək məqsədi daşıyırdı. Moskva regional oyunçuları (Hindistan, İran, Çin, Pakistan, Mərkəzi Asiya ölkələri və Əfqanıstanın rəsmi orqanları) və terrorçu kimi tanıdığı “Taliban”ı öz sıralarına cəlb edib. MF-nin ilk iclası 2017-ci ildə baş tutub. 2024-cü ilin oktyabrında altıncı və indiyə qədər sonuncu tədbirdə Rusiya, Hindistan, İran, Qazaxıstan, Qırğızıstan, Çin, Pakistan, Tacikistan və Özbəkistandan nümayəndələr iştirak ediblər. Rusiya Xarici İşlər Nazirliyi forumun əsas qonaq kimi Əfqanıstanın xarici işlər naziri və “Taliban” lideri Əmir Xan Mottakini göstərib.
2018-ci ildə Rusiyanın xarici işlər naziri Sergey Lavrov Rusiya hökumətinin niyə “Taliban”la əlaqə saxladığını belə izah edib:
"Onlar Əfqanıstan cəmiyyətinin bir hissəsidir. Biz bu əlaqələri ilk növbədə Əfqanıstandakı Rusiya vətəndaşlarının, Rusiya institutlarının təhlükəsizliyinin təmin edilməsi maraqlarına uyğun olaraq, həm də “Taliban”ı silahlı mübarizədən əl çəkməyə və hökumətlə ümummilli dialoqa getməyə təşviq etmək məqsədilə davam etdiririk".
2024-cü ildə Xarici İşlər Nazirliyi və Ədliyyə Nazirliyi “Taliban”ın Rusiyada fəaliyyət göstərməsinə icazə verməyi təklif etdikdən sonra Vladimir Putin Əfqanıstanın hazırkı hökuməti ilə əlaqələrin “bir şəkildə qurulmalı” olduğunu vurğuladı. "Bunlar ölkəyə nəzarət edən, ölkənin ərazisinə nəzarət edən insanlardır, bu gün Əfqanıstanda hakimiyyətdirlər. "Biz reallıqdan çıxış etməliyik və münasibətləri buna uyğun qurmalıyıq", -deyə Vladimir Putin jurnalistlərə bildirib.
Qeyd edib ki, Moskva bu mövzuda Mərkəzi Asiyadakı tərəfdaşları ilə (regionda Əfqanıstan, Türkmənistan, Özbəkistan və Tacikistanla həmsərhəd olan 5 ölkədən) məsləhətləşmələr aparır. Mərkəzi Asiya respublikaları “Taliban” rejimi ilə münasibətlərini tədricən yaxşılaşdırır. Onları terrorçular siyahısından çıxaran ilk ölkə 2024-cü ilin iyun ayına qədər bütün prosedurları tamamlayan Qazaxıstan olub Sentyabrda Qırğızıstan bunu edib. Aşqabad TAPI (Türkmənistan-Əfqanıstan-Pakistan-Hindistan) qaz kəməri layihəsi çərçivəsində Kabillə işi bərpa edib və Özbəkistan Kabillə yeni sazişlər bağlamağa başlayıb 2024-cü ilin avqustunda Özbəkistanın baş naziri Abdulla Aripovun Əfqanıstana səfəri zamanı tərəflər ümumi dəyəri 25 milyard dollar olan layihələrin icrasını nəzərdə tutan 35 sənəd imzalayıblar.
“Taliban”nın hakimiyyətə qayıdışından 1 il sonra Tacikistan prezidenti Emoməli Rəhmon bəyan edib ki, onlar dünya ictimaiyyətini və Əfqanıstan əhalisini “güclərinin legitimliyinə, ölkədəki vəziyyətə nəzarət etmək, vətəndaşlarının təhlükəsizliyini təmin etmək və yaranan sosial-iqtisadi problemləri həll etmək imkanlarına” inandırmayıblar. Hazırda Düşənbə Kabili sərt tənqid etmir, lakin onlar arasında əməkdaşlığın qurulması barədə məlumat yoxdur.
“Taliban” hökuməti niyə rəsmi olaraq tanınmamış qalır?
“Taliban” rejimi hələ də beynəlxalq ictimaiyyət tərəfindən rəsmən tanınmayıb. Bunun üçün hərəkat 2 şərtə cavab verməlidir: insan hüquqlarına, xüsusilə də qadınların hüquqlarına hörmət etməli; etnosiyasi inklüziv hökumət yaratmalıdır. “Taliban” bu şərtləri yerinə yetirməyib.
İnsan haqları üzrə BMT-nin Əfqanıstandakı insan haqları üzrə xüsusi məruzəçisi Riçard Bennet fevral ayında ölkədə vəziyyətin getdikcə pisləşdiyini bildirib. O, BMT İnsan Hüquqları Şurasının 58-ci sessiyasında deyib: “Talibanın repressiyalarının güclənməsi, qadınlara və qızlara qarşı ayrı-seçkiliyin artması, vətəndaş məkanının kiçilməsi, etik və dini normaların pozulması, cismani cəzaların və zorakılığın digər formalarının artması Əfqanıstanda vəziyyətin daha da pisləşdiyinə dair kəskin xəbərdarlıqdır”. BMT Baş katibinin Əfqanıstan üzrə xüsusi nümayəndəsi Roza Otunbayeva martın 10-da BMT Təhlükəsizlik Şurasının iclasında deyib: “3 il yarımlıq “Taliban” idarəçiliyindən sonra Əfqanıstan sakinləri silahlı münaqişənin olmaması, daha böyük sabitlik və nisbi hərəkət azadlığından xoşbəxtdirlər”.
İnklüziv hökumətlə də heç bir irəliləyiş yoxdur.
2024-cü ilin oktyabrında Rusiya prezidentinin Əfqanıstan üzrə xüsusi nümayəndəsi Zamir Kabulov “İzvestiya”ya deyib ki, orada belə bir hökumət hələ formalaşmayıb. Amma indi heç kim Talibanla vuruşmur - onlarla dialoq aparırlar. Kabillə beynəlxalq əməkdaşlığı “daha tutarlı, əlaqələndirilmiş və strukturlaşdırılmış” etmək və “Taliban”la bundan sonra necə ünsiyyət quracağına qərar vermək üçün BMT-nin baş katibi Antonio Quterreş müxtəlif ölkələrin Əfqanıstan üzrə xüsusi nümayəndələrinin Dohada görüşləri keçirir. Üstəlik, ilk iki görüşdə Taliban olmayıb.
Rusiya nümayəndələri qeyd ediblər ki, onlar bir sıra məsələlərdə (məsələn, qadınların hüquqları) Talibanın mövqeyini bölüşmürlər, lakin Moskva Əfqanıstanın daxili işlərinə qarışmayacaq. "Söhbətin əvvəlində demişdik ki, biz suveren hakimiyyət orqanları ilə işləyirik, o zaman biz də onların suveren hüquqlarını nəzərə almalıyıq. Ola bilər ki, onların da burada Rusiyada və başqa ölkələrdə işlərin necə qurulduğuna dair hər şey xoşuna gəlməyə bilər. Lakin onlar bizə dəyişiklik etməyi tələb etməyə və mühazirə oxumağa imkan vermirlər. Ona görə də daxili işlərə qarışmamaq prinsipini rəhbər tutaraq, bunu irəli sürmürük, amma bunu irəli sürmürük".
E.MƏMMƏDƏLİYEV,
Musavat.com
XƏBƏR LENTİ
19 Aprel 2025
ŞƏRHLƏRŞƏRH YAZ