Onlayn ictimai-siyasi qəzet
Azərbaycanda yığılan maşınların bazarı “ölüb”
Çin avtomobil istehsalçılarını dəvət edib birgə iş ortaya qoymaq fürsəti var - iqtisadçıdan təklif
2025-ci ilin yanvar-iyul aylarında Azərbaycanda 2292 ədəd və ya əvvəlki ilin müvafiq dövrü ilə müqayisədə 232 ədəd az (və ya 9,2% az) minik avtomobili istehsal olunub. Marja.az 2025-ci ilin yanvar-iyul ayında ölkənin iqtisadi və sosial inkişafının makroiqtisadi göstəricilərinə istinadən xəbər verir ki, traktorların istehsalı 12,2% azalaraq 309 dəfə, yük avtomobillərinin istehsalı 34,5% azalaraq 190 ədədə düşüb. Qeyd edək ki, Hacıqabul Sənaye Parkında və Neftçala Sənaye Məhəlləsində minik avtomobilləri istehsal olunur. Bu sənaye zonalarında “Chevrolet”, “İsuzu”, “VGV”, “UAZ”, “Lada”, “Khazar”, “JAC”, “Bestune” və s. markalı avtomobillər yığılır. Əslində bu, istehsal deyil, yığımdır. Çünki Azərbaycanda avtomobil istehsalı üçün detalların ən azı 25 faizi ölkədə istehsal olunmalıdır. Məhz onda avtomobil istehsalı sənayesinin yaradılması haqqında danışmaq mümkündür. Azərbaycanda isə tamamilə xaricdən gətirilmiş ehtiyat və müxtəlif hissələrinin yığılması prosesi baş verir. Azərbaycanda yığılan avtomobillərinin əsas müştərisi dövlət və hökumət orqanlarıdır. Ölkə ərazisində istehsal olunan minik avtomobillərinin satışı 2023-cü il mayın 1-dən 10 il müddətinə ƏDV-dən azad olunub.
Ümumiyyətlə, Azərbaycanda uzun illərdir avtomobil istehsalı ilə bağlı müzakirələr aparılır. Bir neçə müəssisə bu fəaliyyətlə məşğul olsa da, bəzi ekspertlər hələlik ciddi nəticə əldə edilmədiyini deyir. Ancaq istehsal edilən maşınların sayı artsa da, avtomobillərin keyfiyyətində ciddi problemlər olduğu deyilir. Hazırda dünyada Çin avtomobil istehsalı üzrə ilk sıradadır.
Çin avtomobil istehsalçılarını Azərbaycana dəvət edib indiki yığım zavodlarında birgə avtomobil istehsal etmək mümkündürmü? Ümumiyyətlə, bu sahədə vəziyyəti dəyişmək üçün hansı addımlar atılmalıdır?
İqtisadçı-ekspert Günay Hüseynova “Yeni Müsavat”a deyib ki, makroiqtisadi göstəricilər nəzərə alındıqda tələbatın düşməsi gözlənilən idi: “Azərbaycanda uzun illərdir fəaliyyətsiz qalan iri sənaye müəssisələri, xüsusilə avtomobil zavodları ölkənin iqtisadi potensialından istifadənin zəifliyini göstərən nümunələrdən biridir. Halbuki bu sahənin yenidən canlandırılması həm daxili bazarın tələbatını ödəmək, həm də ixrac imkanlarını genişləndirmək baxımından ciddi əhəmiyyət daşıya bilər.
Dünya təcrübəsi göstərir ki, avtomobil sənayesi yalnız istehsal sektoru deyil, bütövlükdə iqtisadiyyat üçün multiplikativ effektə malikdir. Bu sahə metallurgiya, plastik sənayesi, elektronika, kimya və logistikaya qədər onlarla əlavə sahəni inkişaf etdirir. Beləliklə, yeni istehsal müəssisəsinin işə salınması təkcə minlərlə iş yeri yaratmaqla kifayətlənmir, həm də digər sektorların dövriyyəsini artırır. Bu mənada Çin avtomobil istehsalçılarını Azərbaycana cəlb etmək strateji baxımdan məntiqli seçim ola bilər. Birincisi, Çin bu gün dünya avtomobil bazarında ən sürətlə böyüyən və geniş ixrac imkanlarına malik ölkədir. Çin şirkətləri Avropa bazarına çıxış yolları axtarır və Azərbaycan həm coğrafi mövqeyi, həm də regional nəqliyyat dəhlizlərinin kəsişməsində yerləşməsi ilə onlar üçün optimal platforma rolunu oynaya bilər. İkincisi, daxili bazar imkanları nəzərə alınmalıdır. Azərbaycanda hər il on minlərlə avtomobil idxal olunur. Yəni ölkədə kifayət qədər stabil tələb mövcuddur. Əgər yerli istehsal keyfiyyət və qiymət balansını tuta bilsə, daxili bazarın böyük hissəsini idxaldan yerli istehsala yönəltmək mümkündür. Bu isə valyuta vəsaitlərinin xaricə axınının qarşısını alar. Üçüncüsü, istehsalın lokalizasiyası dövlətin iqtisadi siyasəti baxımından önəmlidir. Avtomobil zavodlarının fəaliyyətə başlaması regionlarda məşğulluğu artırar, yeni texnologiyaların transferinə şərait yaradar və ölkənin sənaye diversifikasiyasına töhfə verər.
Bütün bunlarla yanaşı, risk faktorlarını da nəzərə almaq lazımdır. Əsas risklərdən biri odur ki, Çin şirkətləri bəzən yeni bazarlarda yalnız montaj xətləri qurmaqla kifayətlənir. Bu halda əlavə dəyər az olur. Ona görə də müqavilə və investisiya siyasəti elə hazırlanmalıdır ki, Azərbaycanda istehsal olunan avtomobillərin müəyyən hissəsi ixraca yönələ bilsin, texnoloji komponentlərin istehsalı isə mümkün qədər yerli bazaya transfer olunsun. Nəticə etibarilə, boş qalan zavodların Çindən investisiya cəlb olunmaqla dirçəldilməsi Azərbaycan üçün həm iqtisadi, həm də strateji üstünlüklər yarada bilər. Əsas məsələ bu imkanın dövlət və özəl sektor tərəfindən düzgün qiymətləndirilməsi və effektiv sənaye siyasətinin həyata keçirilməsidir".
İqtisadçı ekspert deyib ki, hazırda ölkədəki zavodların istehsal göstəriciləri əslində dövlət sifarişlərinin rəqəmləridir: “İnsanlar bu maşınları almaq istəmir. Keyfiyyəti zəif, qiyməti yüksək, yığılan modellər isə köhnədir. Belə olanda bazar təbii ki, "ölü" qalır. ƏDV-dən azadolma da çıxış yolu deyil. Çıxış yolu real istehsalın yaradılmasıdır. Bu gün Azərbaycanda yığılan avtomobillərə vətəndaşlar inanmır. Çünki servis şəbəkəsi zəifdir, ehtiyat hissələri tapılmır, ən əsası isə keyfiyyət zəmanəti yoxdur. İnsanlar köhnəlmiş modellərə niyə pul versinlər? Ona görə də bazarda hərəkət yoxdur".
İqtisadçı deyib ki, Azərbaycanda illərlə anons edilən avtomobil sənayesi hələ də kağız üzərindədir: “Əslində Azərbaycanda istehsal olunan maşın yoxdur. Sadəcə, yığılan modellər var. Onların da əsas müştərisi dövlətin özüdür. Azərbaycan avtomobil bazarı hazırda ölü vəziyyətdədir və dirçəlməsi üçün köklü dəyişikliklər lazımdır. Azərbaycanda bu zavodların "dirilməsi" üçün Çin avtomobil sənayesinin cəlb olunması çıxış yolu ola bilər. Çin şirkətləri artıq elektrik avtomobilləri (EV) və hibrid texnologiyasında dünyada ön sıralardadır. Azərbaycana gəlmələri yerli zavodlara müasir texnologiya gətirə bilər. Çin markaları Avropa və yapon avtomobillərinə nisbətən daha ucuzdur. Bu, Azərbaycanın yerli bazarında və qonşu ölkələrə ixracda rəqabət üstünlüyü yarada bilər. Çin şirkətlərinin iştirakı zavodlara yeni kapital qoyuluşu minlərlə yeni iş yeri deməkdir. Azərbaycan həm MDB, həm də Yaxın Şərq bazarlarına körpü ola bilər. Çin üçün bu çox sərfəlidir".
E.MƏMMƏDƏLİYEV,
“Yeni Müsavat”
XƏBƏR LENTİ
19 Avqust 2025
ŞƏRHLƏRŞƏRH YAZ