Onlayn ictimai-siyasi qəzet
ABŞ Qrenlandiyada yer altında şəhər tikib - 600 nüvə raketi yerləşdirmək istəyibmiş
II dünya müharibəsinin bitməsindən az sonra prezident Harri Trumen administrasiyası Danimarkaya 2,1 milyon kv.km-lik Arktika adasını Amerikaya təhvil vermək üçün 100 milyon dollar dəyərində qızıl (indiki dollarla hesablasaq, təxminən 1,7 milyard dollar) təklif edib. Danimarka hakimiyyəti bundan imtina edib, lakin 1951-ci ildə ABŞ hakimiyyəti ilə müdafiə müqaviləsi bağlayıblar, buna görə Qrenlandiyada Amerikanın “Pituffik” kosmik bazası tikilib.
Qitələrarası ballistik raketləri izləmək üçün sistemlə təchiz edilmiş baza hələ də fəaliyyət göstərir. O, Amerika ordusunun ən şimaldakı forpostudur. Lakin aparılan tədqiqatlar ABŞ-nin bu adada digər işlər gördüyünü ortaya çıxarıb.
Dünyanın ən böyük adası olan Qrenlandiyada yer təkinin öyrənilməsi gözlənilməz kəşfə səbəb olub. Yeni alətlər buzun altında soyuq müharibədən qalma Amerika hərbi bazasının qalıqlarını aşkarlayıb. Əslində, bu, nüvə silahlarının yerləşdirilməsinin planlaşdırıldığı tunellər şəbəkəsi olan kiçik bir gizli şəhərdir. Layihə 1960-cı illərin sonlarında dayandırılıb.
30 metr dərinlikdə “Əsrin düşərgəsi”
NASA-nın təyyarəsi Qrenlandiyanın şimalı üzərində uçaraq ərazinin radar skanını aparıb. Bu üsul alimlərə Arktika və Antarktidada buzun qalınlığını müəyyən etməyə kömək edir.
Mütəxəssislər ortaya çıxan görüntüləri araşdırdıqda məlum olub ki, buzların altında soyuq müharibə dövründə fəaiyyət göstərən şəhər olub. “Camp Century” (“Əsrin düşərgəsi”) adlanan bu hərbi baza amerikalılar tərəfindən 1959-cu ildə Qrenlandiya buzlağının səthi altında tunel açaraq tikilib.
Baza 1967-ci ildə tərk edilib və o vaxtdan bəri qar və buzla örtülüb. Onun strukturları indi buz təbəqəsinin altında 30 metrdən çox məsafədə gizlənib. NASA alimləri buzun altına girərək daha ətraflı şəkillər çəkə bilən yeni müasir cihazdan istifadə ediblər.
ABŞ düşərgədə 600 nüvə raketi yerləşdirmək istəyib
“Əsrin düşərgəsi” soyuq müharibənin qızğın vaxtlarında tikilib. Amerikalılar onunla möhtəşəm “Buz soxulcanı” layihəsinə başlamaq niyyətində olublar. Layihəyə əsasən ABŞ Qrenlandiyada ümumi uzunluğu 3-4 min km olan tunel sistemi qurmağı planlaşdırıb və orada Sovet İttifaqına qarşı yönəlmiş 600 qitələrarası nüvə raketi yerləşdirmək istəyib.
Raketlərin yerlərini daim dəyişmək üçün infrastruktur da nəzərdə tutulub. Plana əsasən raketlərin yerinin müəyyən edilməsinin qarşısını almaq üçün tunellərdə dəmiryolu salınıb. Bazanın tikintisinə 1959-cu ilin yayında başlanılıb. Tunel avadanlığı kimi qar təmizləyən İsveçrə maşınlarından istifadə olunub. Onlar Qrenlandiya buzlağında tunellər deyil, 9-10 metr dərinlikdə xəndəklər qazıbar. Tunelin yuxarıları isə dəmir tağlarla örtülüb.
1960-cı ilin oktyabrında düşərgənin tikintisi başa çatıb. Ümumilikdə, amerikalılar hər biri 3 km uzunluğunda 21 tunel tikiblər. Gizli bazada zəruri texniki vasitələrdən əlavə mağaza, teatr, kitabxana, camaşırxana, bərbər və hətta kilsə fəaliyyət göstərib. Buzaltı şəhərin ürəyi “PM-2A” nüvə qurğusu ilə təchiz edilmiş reaktor zalı olub.
Baza yaxşı düşünülsə də, ABŞ komandanlığı əsas şeyi gözdən qaçırıb - Qrenlandiya buzlağı. Müəyyən bir məqamda məlum olub ki, qar və buz kütlələri yerində dayanmayıb, onlar daim hərəkət edib və bu proses planlaşdırma mərhələsində gözləniləndən daha intensiv olub.
Tikinti başa çatdıqdan bir neçə il sonra infrastruktur korlanmağa başlayıb. Tunellərin ətrafındakı dayaqlar gücləndirilməli olsa da, bazanın saxlanması xərcləri artıb və sonda layihənin bağlanması barədə qərar qəbul edilib.
Amerikalılar heç vaxt raketləri bazaya gətirə bilməyiblər. Bununla belə, buzlaqın dərinliklərində 178 ton radioaktiv su, 200 min litrə yaxın dizel yanacağı və 24 milyon litr təmizlənməmiş tullantı suyu qoyublar. Rəsmilər onların hamısının Qrenlandiyanın buz təbəqəsi altında əbədi olaraq basdırılacağını düşünüblər. Ancaq təbiət başqa cür qərar verib.
Layihə artıq məxfilikdən çıxarıldıqdan sonra elm adamları belə qənaətə gəliblər ki, iqlim dəyişikliyi səbəbindən düşərgədə qalan bütün çirkləndiricilərin XXI əsrin sonunda əriyən buzlaqlara qarışma ehtimalı yükəkdir. Ağ Evin müdaxiləsindən sonra növbəti qiymətləndirmə daha yumşaq olub, onu həyata keçirən tədqiqatçılar riskin şişirdildiyini və çirklənmənin yaxınlıqdakı ekosistemlərə çatmayacağını söyləyib.
Bunun doğru olub-olmaması bəlli deyil. Amerika hakimiyyəti hələ də Danimarka ilə bu tullantıları kimin təmizləməsi barədə razılığa gələ bilməyiblər. Hər iki tərəf bunun üçün vəsait ayırmaqdan imtina edib. Bilinən odur ki, siyasi bəyanatların fonunda ekoloji problemləri kənara qoyan tərəflərin davası hazırda torpağı görünməyən buz üstündədir.
İlkin Nəcəf, xüsusi olaraq Musavat.com üçün
ƏLAQƏLİ XƏBƏRLƏR
XƏBƏR LENTİ
05 Aprel 2025
04 Aprel 2025
ŞƏRHLƏRŞƏRH YAZ