Onlayn ictimai-siyasi qəzet
Zəngəzurdan Araza axan zəhər: Azərbaycan səssiz fəlakətlə üz-üzə
Azərbaycanın cənub bölgəsində yaşayan yüz minlərlə insanın həyat mənbəyi sayılan Araz çayı artıq uzun illərdir Ermənistanın tullantılarla “qara suya” çevirdiyi transsərhəd bir faciəyə dönüb. Bu ekoloji təhlükənin miqyası yalnız bir ölkəni deyil, bütün regionu əhatə edir.
Ermənistan ərazisindən Araz çayına tökülən Vedi, Hrazdan və Arpa çayları vasitəsilə sənaye və məişət tullantılarının birbaşa çaya axıdılması artıq illərdir ekoloji müşahidəçiləri narahat edir. Xüsusilə Zəngəzur mis-molibden kombinatı kimi iri mədən komplekslərindən çıxan ağır metallar - arsen, civə, qurğuşun, kadmium və sink suyun tərkibini normadan dəfələrlə artıq çirkləndirir.
Azərbaycan Respublikasının Ekologiya və Təbii Sərvətlər Nazirliyinin 2024-cü ilin sonuna olan məlumatına əsasən, Araz çayının Ermənistanla sərhəddə yerləşən hissəsində suyun tərkibində arsenin miqdarı normadan 4 dəfə, qurğuşun isə 2.8 dəfə artıqdır.
Araz çayı Naxçıvan MR və Azərbaycanın cənub bölgələrində suvarma, içməli su və sənaye suyu kimi istifadə olunur. Lakin çirklənmiş su ilə suvarılan ərazilərdə torpağın keyfiyyəti aşağı düşüb, məhsuldarlıq azalıb. Yerli sakinlər arasında böyrək, qaraciyər və dəri xəstəliklərinin artması müşahidə olunur. Cəbrayıl, Zəngilan və Füzuli rayonlarında aparılmış rəsmi olmayan yerli müşahidələrə görə, 2015–2022-ci illər arasında xroniki xəstəliklərlə bağlı şikayətlər 37% artıb.
Mütəxəssislər bildirirlər ki, Ermənistan bu çirklənmə ilə 1992-ci il Helsinki Konvensiyasını, eyni zamanda BMT-nin Transsərhəd Suların Mühafizəsi prinsiplərini kobud şəkildə pozur. Həmin konvensiyaya görə, transsərhəd su mənbələrinin çirklənməsinin qarşısı alınmalı və su hövzələri üzərində ortaq məsuliyyət prinsipi tətbiq olunmalıdır.
Azərbaycan bu məsələnin beynəlxalq gündəmdə saxlanılması üçün dəfələrlə BMT-nin Ətraf Mühit Proqramına (UNEP), Avropa Şurasına və ATƏT-ə müraciət edib. Lakin indiyədək Ermənistan bu məsələyə dair nə effektiv cavab verib, nə də tullantı sistemində ciddi dəyişikliklərə başlayıb.
2023-cü ildən etibarən Dövlət Su Ehtiyatları Agentliyi Araz çayının çirklənmiş hissəsində mütəmadi monitorinqlər aparır. Həmçinin, Cəbrayıl və Zəngilan rayonlarında təmizləyici qurğuların tikintisi planlaşdırılır. 2025-ci ilin sonuna qədər bu zonada tullantıların neytrallaşdırılması üçün 3 əsas obyektin istifadəyə verilməsi nəzərdə tutulur.
İxtisaslaşmış ekoloqların fikrincə, Arazın xilas yolu yalnız texniki tədbirlərlə deyil, siyasi və hüquqi təzyiqlərlə mümkündür. Beynəlxalq ictimaiyyət Ermənistanın məsuliyyət daşıdığı bu çirklənmə ilə bağlı konkret sanksiyalar və ya diplomatik yollarla təzyiqlər etməlidir.
Azərbaycan isə bu çirklənmənin beynəlxalq hüquqa zidd olaraq regionun su təhlükəsizliyini pozduğunu əsas tutaraq regional ekoloji platformanın yaradılmasını təklif edir.
Araz çayı regionun mədəniyyəti, tarixi və kənd təsərrüfatı ilə birgə nəfəs alır. Onun zəhərlənməsi sadəcə ekologiyanın deyil, gələcək nəsillərin sağlamlıq haqqının pozulmasıdır. Bu məsələnin təcili şəkildə həll edilməsi regionun davamlı inkişafı üçün mütləqdir. Əks halda, Arazın sularında həyat yox, ölüm axacaq.
Şahanə Rəhimli
Musavat.com
XƏBƏR LENTİ
12 Aprel 2025
ŞƏRHLƏRŞƏRH YAZ