Onlayn ictimai-siyasi qəzet
Trampın “qlobal xaos” planı baş tutur: “Qoca qitə”nin bütün sərvəti ABŞ-a “axacaq”
Avropa Birliyi ölkələri hərbi xərcləri artırsalar da, qısa müddətdə yetərincə müasir hərbi texnika istehsal etmək imkanından uzaqdırlar, yəni, ABŞ istehsalı olan bahalı silahları almağa məcburdurlar... Ağ Ev sahibi Donald Trampın “qlobal xaos strategiyası”nın əsas hədəflərindən biri də elə məhz Avropa Birliyi məkanını ABŞ hərbi-sənaye kompleksi üçün “silah bazar”ına çevrilməyə məhkum buraxmaqdır...
ABŞ prezidenti Donald Tramp Ağ Evə qayıtdığı qısa müddət ərzində bütün dünyanın gələcək taleyini dəyişə biləcək qərarlar qəbul etməyə və indiyə qədər qeyri-real görünən radikal addımlar atmağa nail olub. İndi dünyada təhlükəsizlik təminatına sahib olan hər hansı dövlətin mövcidluğu barədə danışmaq belə, tamamilə yersiz görünür. Üstəlıik, Qərb ölkələrinin təkrarlamağa vərdiş etdikləri narrativlər və reallaşdırmağa çalışdıqları strateji hədəflər də indi artıq öz əhəmiyyətini itirmək üzrədir. Və bu, o deməkdir ki, müasir dünya artıq yeni, ancaq qeyri-müəyyən mərhələyə keçid etməyə hazırlaşır.
Onu da qeyd etmək lazımdır ki, mövcud qlobal situasiyada dünyanın siyasi-hüquqi sistemindən danışmaq da realist yanaşma təsiri bağışlamır. Çünki prezident Donald Tramp həmin sistemi artıq demək olar ki, dağıtmağa nail olub. Yəni, beynəlxalq siyasi-hüquqi sistem daha işləmir. Bu sistemin hansısa dövlətin və ya xalqın pozulan hüquqlarını qoruya biləcəyinə indi yalnız sadəlövhlər inana bilərlər. Və Ağ Ev sahibi ümumiyyətlə, ikinci dünya savaşının nəticələrini ifadə edən hər şeyi darmadağın etmək istiqamətində addımlar atır.
Məsələ ondadır ki, müasir dünyada əsas hüquqi tənzimləyici mexanizm rolunu oynayan BMT-nin də sonu çatmaqda olduğu müşahidə edilir. Ağ Ev ABŞ-ın BMT-dən çıxması ilə bağlı müzakirələri konkret addımların atılmasına qədər inkişaf etdirib. Yaxın vaxtlarda bu barədə rəsmi qərarın elan edilə biləcəyi qətiyyən istisna deyil. Əgər, bu, baş verərsə, ABŞ BMT-ni tərk edərsə, dünya siyasi-hüquqi sisteminin dağılma prosesi geriyədönməz xarakter alacaq.
Çünki ABŞ olmadan, BMT-də qəbul ediləcək qərarların icrası böyük suallar doğuracaq. Xüsusilə də, onilliklər boyu bütün dünyanın idarə olunmasında önəmli rol oynamış BMT-nin beş daimi üzvünün – ABŞ, Çin, Böyük Britaniya, Rusiya və Fransanın ədalətsiz ortaq hegemoniyası da sona çatmış olacaq. Və bu halda, Türkiyə prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğanın da dediyi kimi, məhz dünyanın beşdən böyük olduğunu göstərən yeni situasiya yaranmış olacaq.
Ancaq bu prosesin belə sürətlə, üstəlik, yeni sistem qurulmadan inkişaf etməsi də qlobal məkan üçün yeni təhlükə faktorları vəd edir. Hər halda, dünya ölkələrinin qarşısında bloklayıcı və beynəlxalq məsuliyyəti təmin edən əsas mexanizm qalmayacağından, güclü dövlətlərin zəif rəqiblərinə qarşı zorakılığı artmış olacaq. Dünya yeni silahlı münaqişələrlə müşayiət olunacaq qlobal xaosa maksimum səviyyədə yaxınlaşacaq. Və belə vəziyyət hərbi mexanizmlərin himanitar faktorları sıradan çıxara biləcəyi bir təhlükəli mərhələnin başlanma ehtimalını artırır.
Nəhayət, Ağ Ev sahibi Donald Trampın əsas hədəfləri sırasında NATO da var. ABŞ onilliklər boyu NATO-dan öz strateji hədəflərini reallaşdırmaq üçün hərbi-siyasi güc faktoru olaraq, istifadə edib. Bunun əvəzindəsə, üzv dövlətlərin təhlükəsizlik təminatı ən yüksək səviyyədə olub. İndi isə prezident Donald Tramp ABŞ-ın NATO-dan çıxarılması ilə bağlı prosesə siyasi cəhətdən start vermiş kimi görünür. Ağ Ev sahibi NATO-nun bundan sonra ABŞ büdcəsindən maliyyələşdirilməsinə son veriləcəyini bəyan edib. NATO üzvü olan Avropa Birliyi dövlətlərini isə buna hazır olmağa və öz hərbi təhlükəsizlik xərclərini vaxt itirmədən artırmağa çağırıb. Və ABŞ-ın hərbi siyasi dairələri, xüsusilə də, generalitetə aid yüksək rütbəli hərbçilər NATO-nun demontaj edilərək, ləğvinin qaçılmaz olduğunu vurğulayırlar.
Təbii ki, bütün bunlar ilk növbədə Avropa Birliyi ölkələrini ciddi təhdidlərlə üzləşdirə bilər. Belə ki, onilliklər boyu NATO-nun “təhlükəsizlik çətiri”nə vərdiş etmiş Avropa məkanı bu radikal qlobal dəyişikliklərə hazırlıqsız yaxalanıb. Bu məkana aid ölkələr öz maliyyə-iqtisadi potensialını əsasən, sosial sektora yönəldiblər, əhalinin rifah halını yüksəldiblər. Hərbi təhlükəsizliyə yönəlik xərclərə isə ehtiyac duymayıblar. Və indi Avropa Birliyi ölkələri dərhal hərbi xərcləri artırmaqla, sürətlə silahlanma məcburiyyəti qarşısında qalıblar.
Maraqlıdır ki, Avropa Komissiyasının rəhbəri Ursula fon der Lyayen də artıq bəyan edib ki, “qoca qitə” yenidən silahlanma dövrünə daxil olur. Onun dediyinə görə, bu istiqamətdə hazırlanmış hərbi layihə üzrə Avropa Birliyi ölkələrinə müdafiə investisiyaları üçün 150 milyard avro kredit verəcək. Ursula fon der Lyayen hesab edir ki, Avropa Birliyi təhlükəsizliyin təminatı üçün təxminən 800 milyard avrolıq müdafiə xərclərinə qadirdir.
İlkin qənaətlərə görə, əgər, Avropa ölkələri müdafiə xərclərini ÜDM-in orta hesabla 1,5 faizi qədər artırsalar, bu, dörd il ərzində 650 milyard avroya bərabər olacaq. Avropa Birliyi ölkələri birgə silah satın ala biləcəklər və bu, böyük sifarişlər hesabına qiymətlərin azalmasına imkan verəcək. Eyni zamanda, NATO üzrə müttəfiqlər ilə ortaq şəkildə Avropanın kollektiv təhlükəsizliyinin gücləndirilməsinə də cəhd göstəriləcək.
Ancaq “qoca qitə”nin siyasi liderləri Avropa əhalisinin olduqca çətin dövrlərlə üzləşməli olacaqlarını da etiraf edirlər. Çünki avropalı vergi ödəyiciləri silahlanmaya böyük məbləğlər yönəltmək məcburiyyətində qalacaqlar. Səhiyyə, təhsil sistemi, biznesin inkişafı və digər vacib sahələrə investisiya qoymaq əvəzinə, Avropa ölkələri bundan sonra hərbi xərclərin artırılmasına əlavə maliyyə qaynaqları axtarmalı olacaqlar. Bu, istənilən halda, Avropa əhalisinin rifahına yönəlik sosial-iqtisadi təşəbbüsləri arxa plana keçirəcək. Və Avropa ölkələri sosial təminatların artırılması əvəzinə, nəhəng məbləğləri silah-sursata xərcləməklə, əslində, "dibsiz bir quyu”ya atmalı olacaqlar.
Göründüyü kimi, ABŞ prezidenti Donald Tramp həm Avropa ölkələrinin təhlükəsizliyini, həm də avropalıların rifahını böyük risk altında buraxıb. Üstəlik, Avropa Birliyi ölkələri hərbi xərcləri artırsalar da, qısa müddətdə yetərincə silah-sursat və müasir hərbi texnika istehsal etmək imkanından uzaqdırlar. Ona görə də, Avropa Birliyi ölkələrinin hərbi xərclər üçün ayırdıqları maliyyə vəsaiti ilə məhz ABŞ istehsalı olan bahalı silahları almaq məcburiyyıətində qalacaqları qətiyyən şübhə doğurmur. Ağ Ev sahibi Donald Trampın “qlobal xaos strategiyası”nın əsas hədəflərindən biri də elə məhz Avropa məkanının ABŞ hərbi-sənaye kompleksi üçün məcburi “bazara” çevrilməsindən ibarətdir.
Elçin XALİDBƏYLİ,
Siyasi ekspert,
“Yeni Müsavat” Media Qrupu
XƏBƏR LENTİ
06 Mart 2025
05 Mart 2025
ŞƏRHLƏRŞƏRH YAZ