Onlayn ictimai-siyasi qəzet
“Laboratoriya testləri ailə planlaşdırılmasında həlledici rol oynayır”
- Doktor, laboratoriya testləri reproduktiv sağlamlıqda hansı rola malikdir?
- Laboratoriya şəraitində aparılan test (analizlər) reproduktiv sağlamlıqda mühüm rola malikdir. Bu testlərin diaqnoz, yoxlama və müəyyən vəziyyətlərdə aşkarlanma və qarşısını alma funksiyaları mövcuddur. Onlar bizə hormonal vəziyyət, infeksiyalar və hətta genetik risklər baradə obyektiv məlumat bazası təqdim edir.
Aparılan analizlərin növündən asılı olaraq onların hər biri fərdlərin istənilən həyat dövründə - yeniyətməlikdən başlayaraq, qadınlarda menopauza dövrünə qədər mühümdür.
- Qadınlar üçün ən çox hansı testlər təyin edilir?
- Laboratoriya testləri qadınların reproduktiv sağlamlığının monitorinqində və qorunmasında, hormonal balanssızlıqların, infeksiyaların, həmçinin hamiləlikdə dölün və qadının ümumi rifahının qorunmasına təsir edə biləcək əsas şərtlərin aşkar edilməsində vacib rol oynayır.
Ümumi testlərə yumurtalıq funksiyası və menstrual sağlamlığı qiymətləndirmək üçün Follikul Stimulaşdırıcı Hormon (FSH), Lüteinləşdirici Hormon (LH), estrogen və progesteron kimi hormon panelləri daxildir. Pap-smear (Pap-yaxma) və HPV skrininqi kimi testlər uşaqlıq boynu anomaliyalarının və xərçəng risklərinin erkən əlamətlərini müəyyən etməyə kömək edir. Bundan əlavə, cinsi yolla ötürülən infeksiyalar (CYBİ) testi fəsadların qarşısını almaq üçün vaxtında diaqnozun müəyyən olunması və müalicəni təmin edir. AMH (Anti-müllerian hormon) səviyyələri kimi digər ixtisaslaşdırılmış testlər, yumurtalıq ehtiyatını qiymətləndirə bilər, məhsuldarlığın planlaşdırılması ilə bağlı qərarları dəstəkləyir.
Eyni zamanda, ailə planlaşdırılmasında cütlüklərin hamiləlik planlaşdırılması prosesində genetik skrininqlər də icra edilir.
- Kişilərin reproduktiv sağlamlığı sahəsində hansı testlər mövcuddur?
- Ən geniş yayılan testlər arasında spermoqramma analizi var. Bu analiz spermlərin sayı, morfologiyası (quruluşu) və həcmi baradə məlumatların öyrənməsinə kömək edir. Hormonal səviyyələrin ölçülməsində isə testeron, folikul stimullaşdırıcı hormon, Lh səviyyələri yoxlanaraq, endokrin vəziyyət təhlil olunur. Bu təhlil çoxalma və cinsi funksionallıq baradə məlumat bazası təqdim edir.
- Hormonal səviyyələrin yoxlanılması üçün aparılan analizlərin nəticələri bizə hansı detalları açıqlayır?
- Laboratoriya testləri reproduktiv sağlamlıq və planlaşdırmanı anlamaq üçün vacib olan müxtəlif hormon səviyyələrini ölçə bilər. Əsas hormonlara yumurtalıq funksiyasını əks etdirən və menstrual dövrü tənzimləməyə kömək edən estrogen (estradiol) və yumurtlamanın baş verib-vermədiyini göstərən progesteron daxildir.
Follikul Stimulaşdırıcı və Lüteinləşdirici hormonlar də önəmlidir, çünki ovulyasiyanın başlamasında və yumurtalıq ehtiyatının qiymətləndirilməsində rol oynayırlar. Həm kişilərdə, həm də qadınlarda testosteron və prolaktin, məhsuldarlığa təsir edən hormonal balanssızlıqları diaqnoz etmək üçün ölçülə bilər. Bu test nəticələri həkimlərə polikistik yumurtalıq sindromu (PCOS) və ya erkən menopoz kimi problemləri diaqnoz etməyə, həmçinin uyğun müalicə və ya kontraseptiv üsullarla bağlı qərarlar veməyə kömək edir.
- Reproduktiv sağlamlığın ən önəmli istiqaməti olan ailə planlaşdırması sahəsində laboratoriya testlərinin rolu və əhəmiyyəti nədən ibarətdir?
- Laboratoriya testləri fərdlər üçün kontraseptiv üsulların təhlükəsizliyini və uyğunluğunu təmin etməklə ailə planlaşdırılmasında həlledici rol oynayır. Onlar kontraseptiv seçimlərə və ya hamiləliyin nəticələrinə təsir edə biləcək anemiya, yoluxucu və ya hormonal balanssızlıq kimi əsas sağlamlıq vəziyyətini müəyyənləşdirməyə kömək edir. Müəyyən kontraseptivlərə başlamazdan əvvəl qan təzyiqi skrini, hemoglobin səviyyələri və cinsi yolla ötürülən infeksiyaların (CYBİ) müayinəsi kimi testlər tövsiyə olunur. Sonsuzluq hallarında, müalicəni istiqamətləndirmək üçün laboratoriya testləri hormon səviyyələrini, yumurtalıq funksiyasını və sperma keyfiyyətini qiymətləndirir.
Ümumilikdə, bu testlər fərdiləşdirilmiş, sübuta əsaslanan qayğını dəstəkləyir, provayderlərə riskləri minimuma endirməyə və reproduktiv sağlamlıq nəticələrini yaxşılaşdırmağa kömək edir.
- Qadınlarda cinsi yolla keçən infeksiyalar və HPV üçün yoxlanışlar necə və hansı müddət aralığında icra edilməlidir?
- Diapazon individual olaraq dəyişir və risk amillərindən asılıdır. 21-29 yaş arası qadınlara, əgər əvvəlki nəticələr normal olarsa, ümumiyyətlə, hər 3 ildən bir Pap-yaxma müayinəsindən keçmələri tövsiyə olunur. 30-65 yaş arası qadınlar üçün skrininq seçimlərinə hər 3 ildən bir Pap-smear, hər 5 ildən bir tək HPV testi və ya hər 5 ildən bir həm Pap smear, həm də HPV ilə birgə test daxildir. 65 yaşdan sonra, qadının son 10 il ərzində ardıcıl olaraq normal nəticələri varsa və anamnezində ciddi uşaqlıq boynu dəyişiklikləri yoxdursa, müayinə dayandırıla bilər. Bu tövsiyələr fərdi risk faktorlarına və ya tibbi tarixə görə dəyişə bilər. Uşaqlıq boynu anomaliyalarının erkən aşkarlanması və uşaqlıq boynu xərçənginin qarşısının alınması üçün müntəzəm monitorinq vacibdir.
- Hamiləlik dövründə xüsusi olaraq hansı testlər icra edilir?
- Hamiləlik dövründə həm ananın, həm də inkişaf edən dölün sağlamlığını izləmək üçün bir neçə laboratoriya testi tövsiyə olunur. Tam Qan Sayımı (CBC) qırmızı və ağ qan hüceyrələrini, hemoglobin və trombositləri ölçməklə anemiya və infeksiyaları yoxlayır. Qan qrupu və Rh faktoru testi Rh uyğunsuzluğu riskini qiymətləndirmək üçün ananın qan qrupunu və Rh statusunu təyin edir. Sidik analizi sidik yollarının infeksiyalarını, protein və qlükoza səviyyələrini aşkar edir. Adətən 24 və 28 həftələr arasında olan qan qlükoza skrininqi hamiləlik (gestatasional) diabetini müəyyən edir. Məxmərək testi, hepatit B və C, sifilis (RPR və ya VDRL istifadə edərək) və HİV üçün skrininq infeksiyaların körpəyə keçməsinin qarşısını almaq üçün vacibdir. 35 və 37 həftələr arasında edilən B Qrupu Streptokok (GBS) testi yeni doğulmuş körpəyə zərər verə biləcək bakteriyaları yoxlayır.
Əlavə testlərə tiroid funksiyası testləri və xromosom vəziyyətləri üçün qeyri-invaziv prenatal test (NIPT) daxil ola bilər. Bu testlər hamiləliyin mümkün fəsadlarının erkən aşkarlanması və düzgün idarə olunmasını təmin edir.
- Ümumiyyətlə, genetik skrininqdən danışsaq, bu testlərin rolu və əhəmiyyəti nədir?
- Reproduktiv sağlamlığın idarə edilməsi məqsədilə laboratoriyalarda potensial riskləri müəyyən etmək və müalicəni istiqamətləndirmək üçün bir neçə genetik test aparıla bilər. Ən yayılan testlərdən biri daşıyıcı skrininqidir. Bu test hər bir fərdin irsi xəstəliyə səbəb olan gen daşıyıcısı olub-olmadığını müəyyən edir. Əgər valideynlərdən hər ikisi eyni irsi xəstəliyin gen daşıyıcı olarsa, doğulacaq körpədə eyni irsi patalogiyanın olma ehtimalı 25% olaraq qiymətləndirilir.
Digər genetik test olan karyotipləşdirmə struktur anormallıqları aşkar etmək üçün xromosomları təhlil edir. Bu da təkrarlanan düşük (uğursuz hamiləlik) və ya sonsuzluq hallarında əhəmiyyətli ola bilər.
Bundan əlavə, yumurta ehtiyatı, sonsuzluq riskinin qiymətləndirilməsi, kişilərdə isə aşağı sperma sayı hallarının genetik səbəblərini müəyyən etmək üçün testlər aparılır. Həmçinin, hamiləlik dövründə ağırlaşmalar ilə əlaqəli laxtalanma risklərini qiymətləndirmək üçün gen testləri mövcuddur.
XƏBƏR LENTİ
08 Iyul 2025
07 Iyul 2025
ŞƏRHLƏRŞƏRH YAZ