Onlayn ictimai-siyasi qəzet
Alzheimer xəstəliyinin bilinməyən tarixi – Solomon Karter Füllerin unudulmuş rolu
Alzheimer xəstəliyi dünyada getdikcə daha geniş yayılaraq 55 milyondan çox insanı ağuşuna alıb.
Alimlər və səhiyyə mütəxəssisləri xəstəliyin qarşısını almaq və müalicəsini tapmaq üçün illərdir araşdırmalar aparsalar da, bu sahədə tarixi araşdırmalara kifayət qədər diqqət yetirilmir. Xüsusilə, ABŞ-ın ilk qaradərili psixiatrı və nevroloqu olan Dr. Solomon Karter Füllerin bu sahədə oynadığı əhəmiyyətli rol uzun müddət gözardı edilib. Musavat.com xəbər verir ki, bu barədə CNN saytı məqalə dərc edib.
Alzheimer xəstəliyi və onun genişlənən təsiri
Alzheimer qocalıq dövründə yaddaş itkisi və idrak pozuntuları ilə xarakterizə olunan ciddi bir nevroloji xəstəlikdir. Hazırda dünyada 55 milyondan çox insan bu xəstəlikdən əziyyət çəkir və bu rəqəmin 2050-ci ilə qədər təxminən üç dəfə artacağı proqnozlaşdırılır. Xüsusilə yaşlı əhali arasında yayılan bu xəstəlik, qlobal səhiyyə sistemlərinə böyük yük yaradır.
Bununla belə, az adam bilir ki, Alzheimer xəstəliyinin tədqiqatında əhəmiyyətli rol oynayan alimlərdən biri Dr. Solomon Karter Füller olub.
Dr. Solomon Karter Füller – unudulmuş alim
Dr. Solomon Karter Füller, ABŞ-ın ilk qaradərili psixiatr və nevroloqu kimi tarixə düşüb. O, 1862-ci ildə Liberiyadan ABŞ-a köçən ailənin övladı olaraq dünyaya gəlib və tibb sahəsində mühüm uğurlar qazanıb. Füller, xüsusilə Alzheimer xəstəliyinin elmi əsaslarının qurulmasında və onun beyinə təsirlərinin araşdırılmasında böyük töhfələr verib.
Füller, Alman nevroloqu Alois Alzheimerin rəhbərliyi altında çalışıb və onun tapıntılarını daha da genişləndirib. Alois Alzheimer 1906-cı ildə ilk dəfə bu xəstəliyi təsvir etdikdə, Füller onun kəşflərinə əsaslanaraq Alzheimer xəstələrinin beyinlərində protein yığılmalarının (indiki tədqiqatlarda amiloid lövhəcikləri və tau düyünləri adlandırılır) əsas səbəblərdən biri olduğunu ortaya çıxarıb.
O, ABŞ-da bu xəstəliklə bağlı ilk tədqiqatlardan birini apararaq, beynin degenerativ dəyişikliklərinin yaddaş itkisi və idrak funksiyasının azalması ilə necə əlaqəli olduğunu sübut etməyə çalışıb.
Füllerin elmi irsi və tanınmaması
Buna baxmayaraq, Dr. Füllerin töhfələri uzun illər yetərincə dəyərləndirilməyib. Onun çalışmaları Alzheimer xəstəliyi üzrə aparılan müasir araşdırmaların əsasını qoysa da, adı uzun müddət bu sahənin aparıcı alimləri arasında xatırlanmayıb.
Təkcə tibbi araşdırmalarda deyil, həm də irqi ayrı-seçkilik səbəbindən o, yetərincə tanınmayıb. Ağdərili həmkarları onun işlərini ön plana çıxarmadığı üçün Füllerin kəşfləri elmi dairələrdə lazımi diqqət görməyib. Halbuki o, ABŞ-da Alzheimer xəstəliyinin ilk tədqiqatçılarından biri və psixiatrik nevrologiyanın inkişafına böyük töhfə vermiş bir alim idi.
Bu gün onun elmi irsi yenidən qiymətləndirilir və tibbi tarixin vacib bir hissəsi kimi tanınır. Alzheimer xəstəliyi ilə bağlı davam edən araşdırmalar Füllerin erkən tapıntılarına əsaslanır və onun töhfələri müasir elmi tədqiqatların əsas sütunlarından biri sayılır.
Alzheimer tədqiqatlarında yeni dövr və Dr. Füllerin mirası
Son illərdə Alzheimer xəstəliyinin səbəblərini və müalicə üsullarını araşdıran yeni texnologiyalar və dərmanlar inkişaf etdirilsə də, xəstəliyin tam müalicəsi hələ tapılmayıb. Lakin Dr. Solomon Karter Füllerin 100 il əvvəl irəli sürdüyü nəzəriyyələr bu gün də aktualdır və müasir tədqiqatlar onun tapıntıları üzərində qurulur.
Bu səbəbdən, onun adı Alzheimer xəstəliyinin tarixində layiqli yerini tutmalıdır. Elm və tibb tarixi yalnız məşhur simalardan ibarət deyil – onun formalaşmasında mühüm rol oynayan, lakin uzun illər tanınmayan alimlər də var. Dr. Solomon Karter Füller də belə şəxsiyyətlərdən biridir.
Bugünkü Alzheimer araşdırmaları onun elmi mirasının davamıdır və onun adı nəhayət ki, tibbin qızıl səhifələrinə yazılır.
Mənbə: https://edition.cnn.com/
Musavat.com
XƏBƏR LENTİ
28 Fevral 2025
ŞƏRHLƏRŞƏRH YAZ