Onlayn ictimai-siyasi qəzet
ABŞ-dən Türkiyəyə qarşı “U” dönüşü - şok təxribatın səbəbi
Konqresmenlərin mürtəce qanun layihəsi təsdiqlənərsə, Ankara ilə Vaşinqton arasında gərginlik yarana bilər
Bir qrup ABŞ qanunvericisi Nümayəndələr Palatasına Türkiyənin ABŞ Dövlət Departamentinin Avropa yurisdiksiyasından çıxarılaraq Yaxın Şərq ölkəsi kimi yenidən təsnifləşdirilməsini təklif edən, yəni qardaş ölkənin diplomatik statusunu dəyişəcək ikipartiyalı qanun layihəsi təqdim edib. İsrail mediasının yazdığına görə, təşəbbüs ölkənin adının Avropa və Avrasiya İşləri Bürosundan Yaxın Şərq İşləri Bürosuna keçirilməsini nəzərdə tutur.
Qanun layihəsinin müəlliflərinin qeyd etdiyi kimi, bu addım Ankara üçün Vaşinqtonun Türkiyənin Avropa prioritetlərindən uzaqlaşdığı və Yaxın Şərq dövlətləri ilə yaxınlaşdığını fiksə etməsi barədə siqnal olmalıdır. Qanun layihəsi Dövlət Departamentindən 90 gün ərzində Türkiyənin diplomatik statusunu nəzərdən keçirməli və onun son 5 ildəki xarici siyasətinin təhlilini Konqresə təqdim etməlidir. Təşəbbüs təsdiqlənərsə, Türkiyə rəsmi olaraq İran, Suriya və Liviya kimi ölkələrlə eyni kateqoriyaya daxil olacaq.
“Türkiyə yol ayrıcındadır, lakin Ərdoğan öz seçimini edib. Onun hökuməti HƏMAS silahlılarına sığınacaq, Putinin döyüş maşınına dəstək verir və Qərb müttəfiqinin imtiyazlarını tələb etməyə davam edərkən NATO birliyinə mane olur. Amerika diplomatiyasının Türkiyənin hələ də Avropanın bir hissəsi olduğunu iddia etməyi dayandırmağın vaxtı çatıb”. Bunu sənəd layihəsinin həmmüəllifi, Demokratlar Partiyasından konqresmen Brad Şnayder bildirib. İkinci həmmüəllif, respublikaçı Quş Bilirakis isə “Ərdoğanın dəfələrlə Amerikanın maraqlarına zidd hərəkətlər etdiyini və bunun regionda qeyri-sabitliyə səbəb olduğunu” deyərək onu dəstəkləyib. Konqresmenlərin bəyanatında deyilir: “ABŞ-ın rəsmi xarici siyasətinin bu düşmən rejimin davranışının reallıqlarını daha dəqiq əks etdirməsinin və Ərdoğanın cavab verməsinin vaxtı çatıb”.
Təşəbbüs niyə məhz indi ortaya çıxıb? Bu, Suriyadakı vəziyyətlə bağlıdırmı, yəni qardaş ölkəyə təzyiq niyyətimi daşıyır? Təşəbbüs nə dərəcədə Trampın iradəsini ifadə edir? Qanun layihəsi təsdiqlənərsə, Türkiyə-ABŞ münasibətlərində soyuqluq və ya gərginlik yarana bilərmi? Nəhayət, Azərbaycana mümkün yaxın-uzaq təsirləri ola bilərmi?
Fikrət Yusifov
Siyasi və iqtisadi məsələlər üzrə ekspert Fikrət Yusifov “Yeni Müsavat”a açıqlamasında Türkiyənin yürütdüyü siyasətin Qərbin maraqlarına uyğun gəlmədiyini qeyd etdi: “Türkiyəmiz gücləndikcə türkü sevməyən güclər bu yolda ona əlləri çatan bütün vasitələrdən istifadə etməklə əngəl törətməyə çalışırlar. Lakin Türkiyə qatarı artıq elə sürət yığıb ki, onu bu yolda dayandırmaq mümkün deyil. Avropa Birliyi də illərdir Türkiyənin getdikcə artan gücündən qorxub, onun birliyə qəbul edilməsinə min cür əngəl törətdi. Avroasiya məkanında ABŞ-da, Avropa Birliyi də Türkiyəyə möhtacdır. Bunu onlarla faktla sübut etmək mümkündür. Türkiyə Suriyadan gələn milyonlarla qaçqına sinə açıb uzun illər onların Avropaya axmasına yol vermədi. Türkiyə bu gün regionda terrorizmin köklərini real kəsə biləcək bir gücdür. Türkiyə bu yolda artıq Suriyadakı terror yuvasının məhv edilməsinə nail oldu. Ankara on illərdir Qərbin və Rusiyanın əlində alətə çevrilmiş kürd terrorizminin qarşısını almaq yolunda böyük uğura imza atdı. Türkiyə Cənubi Qafqazda erməni separatizminin kökünün kəsilməsində öz sözünü dedi. Bütün bunların nəticəsidir ki, ABŞ-da da, AB-də də Türkiyəyə qarşı yeni təxribatlar törətməklə onu tutduğu yoldan sapındırmağa çalışırlar. Türkiyə bütün tarixi boyu haqq davası edib. İnsanların haqqını qorumağa qalxıb və bununla da tolerant və multikultural bir dövlət imici damğasını vurub. Bu gün bu yolda iri addımlarla irəliləməyə qalxan Türkiyənin bu gedişləri Qərbin maraqlarına uyğun deyil. Qərb Yaxın Şərqdə qaynar ocaqlar olmadan "boğula bilər". Qərb bütün bu bölgələrdə öz maraqlarını saxlamağın yeganə yolunu bu torpaqlarda qaynar nöqtələrin olmasında görür. Rusiya da eynilə bu mövqedən çıxış edir. Bütün bunların fonunda bunlar Türkiyəni necə sevsinlər?"
F.Yusifov dedi ki, Türkiyəyə qarşı atılan hər bir addım onun geriləməsinə deyil, bir qədər də irəli getməsinə səbəb olacaq: “İnanmıram ki, Ağ Ev indi Türkiyə ilə münasibətləri gərginləşdirmək yolunu tutsun. Birləşmiş Ştatlara bu bölgədə Türkiyə indi daha çox lazımdır. Onun diplomatik statusunun dəyişdirilməsi söhbəti də cəfəngiyyatdır. Kağız üzərində bu status dəyişdirilsə belə, gerçəkdə heç nə dəyişməyəcək və bunun əvəzində Türkiyə əvvəlkindən daha inamla irəliləyəcək”.
“Bu gün öncəliklə onu qeyd etməliyik ki, bəhs edilən həmin qanun layihəsi ABŞ-ın dövlət mövqeyi deyil, bir demokrat və bir respublikaçı konqresmenin təşəbbüsüdur. Yəni indiki halda bunu Birləşmiş Ştatların rəsmi mövqeyi kimi qəbul etmək heç də düzgün olmazdı”.
Bunu isə deputat Vüqar İskəndərov dedi. Deputat əlavə etdi ki, bu sənəd qəbul olunsa belə, bunun Türkiyənin hazırkı mövqeyinə bu və ya digər şəkildə ciddi formada təsir edəcəyini düşünmür: “Çünki Türkiyəni hansı coğrafiyada təsəvvür etməsindən asılı olmayaraq qardaş ölkənin qlobal məkanda öz yeri və mühüm rolu var. Təsadüfi deyil ki, Ukrayna ilə bağlı son günlər cərəyan edən proseslər fonunda Avropa öz təhlükəsizliyinin təməlini məhz Türkiyə ilə daha da yaxınlaşmaqda görür. Yəni Türkiyə qlobal güc və önəmli ölkədir. Qardaş ölkə dünya arenasındakı proseslərdə aparıcı söz sahiblərindən biri olaraq qalır”. V.İskəndərov dedi ki, baş verənlərin Azərbaycana təsiri ilə bağlı da pessimist düşünmək lazım deyil: “Əvvəla, Türkiyə mühüm ölkədir. ABŞ belə bir müttəfiqi itirmək istəməz. Digər tərəfdən, cənab Prezident İlham Əliyevin bəyan etdiyi kimi, "Türkiyə haradadırsa, Azərbaycan da oradadır". Yəni nəyin necə olacağından asılı olmayaraq Türkiyə ilə Azərbaycan bundan sonra da birgə addımlayacaq".
Elxan Şahinoğlu
“Atlas” Araşdırmalar Mərkəzinin rəhbəri Elxan Şahinoğlu hesab edir ki, məntiqlə Tramp bu qanun təşəbbüsünün qarşını almalıdır: “ABŞ Konqresi "ənənəvi siyasəti"nə sadiq qalır. Türk dövlətlərinə qarşı düşmən mövqeyindən əl çəkmir. Burada yenə də erməni lobbisinin təsiri ola bilər. Ola bilsin ki, erməni lobbisi həm də Trampın nəbzini yoxlayır. Konqresmenlər vasitəsilə Türkiyənin rolunu azaltmaqla Trampın reaksiyasını yoxlamaq istəyirlər. Trampın hələ ki digər dövlətlərə olan münasibətindən fərqli olaraq Türkiyəyə qarşı mənfi siyasəti yoxdur. Ərdoğanı da özünün dostu adlandırır. Məntiqlə Tramp bu qanun təşəbbüsünün qarşını almalıdır. Amma o da mümkündür ki, Tramp konqresmenlərin bu təklifindən gələcəkdə qardaş ölkəyə qarşı təzyiq vasitəsi kimi də istifadə etsin. Çünki Türkiyə-ABŞ münasibətlərində müəyyən suallar hələ də gündəmdə qalır. Türkiyə Amerika qoşunlarının Suriyadan çıxarılmasını istəyir. Düzdür, Tramp müəyyən vədlər versə də, bu istiqamətdə addım da atmır. Görünür, Pentaqon generalları ilə məsləhətləşir. Konqresmenlər də həmçinin. Əgər Tramp onların qarşısını alsa, bu qanun layihəsi gündəmdən düşəcək. İndi Türkiyəyə qarşı niyə bu məsələni gündəmə gətirirlər? Açıq-aşkar Türkiyənin rolu durmadan artır. Türkiyə-Rusiya münasibətləri, Türkiyənin bölgədəki rolu, Türkiyənin Ukrayna ilə Rusiya arasındakı vasitəçilik təşəbbüsləri konqresmenlərin xoşuna gəlmir. Erməni lobbisi də Ankaraya qarşı yeni həmlələr həyata keçirməyə çalışır. Hətta belə bir qanun qəbul olunsa belə, bunun Türkiyəyə zərrə qədər də təsiri olmayacaq. Bunun Amerikaya təsiri olacaq ki, Türkiyə ilə münasibətlərini gərginləşdirməklə Avrasiya məkanına təsirini azaltmış olacaq".
Cavanşir ABBASLI,
“Yeni Müsavat”
XƏBƏR LENTİ
04 Aprel 2025
ŞƏRHLƏRŞƏRH YAZ