Onlayn ictimai-siyasi qəzet
Suriyaya sevinirik, bəs İran yıxılsa?
İranla nəinki miqyaslı müharibə, “xüsusi hərbi əməliyyatlar” belə, bizim region üçün fəlakətli hadisələrə səbəb ola bilər...
Donald Trampın Allah evinin təmirdən sonra açılışında iştirak etmək üçün getdiyi Fransada “dünya bir az dəli olub” deməsi baş verənlərə orjinal yanaşma idi, baxmayaraq ki, ABŞ prezidenti yanvarda görəvinə başlayandan sonra bunun tam əksi olacağını da gözləməyə dəyməz...
Tramp bəzi münaqişələrdə ABŞ-ın fəal iştirakına qarşıdır, bunu ötən prezidentlik müddətində şahidlik etdik. Onun Ukraynada 24 saata sülh yaradacağı vədi gerçəyi yansıltmırdı, buna özü də heç inanmırdı. Amma Tramp ABŞ-ın bu münaqişədə fəal iştirakdan çəkmək qərarında israrlı görünür. Bunun da əsas səbəbi özünün mümkün müharibə planıdır. Bunun üçün isə pula, silah-sursata, ən əsası NATO-nun dəstəyinə ciddi ehtiyacı olacaq. Söhbət əlbəttə ki, qonşu İrandan gedir...
İranda nəinki miqyaslı müharibə, “xüsusi hərbi əməliyyatlar” belə, bizim region üçün fəlakətli hadisələrə səbəb ola bilər. Yəni bu mövzuda emosiyasız yazmaq və düşünmək mümkün deyil. Amma reallıqlarda qaçmaq da olmaz. İndi Suriyadakı rejimin yıxılmasından sevinənlər çoxdur, bizə qonşu olmayan bir ölkədə baş verənləri maraqla izləyirik, amma İranla əlaqəli bu cür hadisələr bizim üçün çox fərqli nəticələr yarada bilər.
Trampı İranla düşmən edən şəxsi səbəblər də ola bilər, məsələn, ciddi olmasa da, bəlkə də nə vaxtsa iranlı soylu biznesmenlə şərikli iş görürüb, ona ya kələk gəliblər, ya ciddi ziyana düşüb. Kinli adamdır Tramp. Hər halda, bu adamın İrana qarşı xüsusi bir tavrı sezilir ki, bunun səbəbi bəlkə də mollakratiyanın ABŞ-a “1 nömrəli təhlükə” olması, atom bombası yaratmaq istəyi bəlkə də heç əsas sırada deyil. Tramp İsrailə çox yaxın siyasətçidir, ABŞ-ın “dərin dövləti”ndə yəqin ki, yəhudilər də əsas simalardır, bunlar Vaşinqtonun siyasətinə təsir edən amillərdir. Trampın isə İran siyasətində bir xüsusi ayrıcalıq var.
Ona görə Suriyadakı hadisələr Tramp üçün göydəndüşmə oldu. İrana bir addım daha yaxınlaşdı, Tehrana mümkün savaşda dəstək verə biləcək şiə lideri Bəşər Əsəd rejimi yıxıldı.
1979-cu ildə amerikapərəst Rza Pəhləvi rejiminin devrilməsindən sonra İrana qarşı sərt sanksiyalar tətbiq olundu. İranın ABŞ banklarındakı bütün əmanətləri dondurulub, Amerika şirkətlərinə iranlılarla iş görmək qadağan edilib, nefti dünya bazarında məhdud satışa çıxıra bilər. 44 ildən artıqdır ki, Amerika ən ağır sanksiyalar altında yaşayan İran rejimini yıxmağa çalışır. İndi Tramp İran rejiminin zəiflədən Suriya hadisələrini mütləq fürsət kimi dəyərləndirəcək.
İranın ali dini liderinin Suriya hadisələri haqda danışarkən ABŞ və İsraili günahlandırıb, amma daha maraqlı fikirlər də deyib. Xamanei Suriya rejiminin yıxılmasında bu ölkənin ordusunun zəiflik göstərdiyini, döyüşməyə motivasiyası qalmadıını deyib. Maraqlı qiymətləndirmədi. Bu o deməkdir ki, İran ordusuna güvənir və mümkün müharibə ssenarilərində Əsəd rejimi kimi qaçmayacaq.
Suriyadan çəkilmək İranın böyük bir əyalətini əldən verməsi ilə müqayisə də edilə bilər. Tehran rejimi İslam inqilabından sonra həm də ona görə ayaqda qala bilib ki, yaxınlaşan təhlükədən tez duyuq düşə bilir. İran ona qarşı olan təhlükənin böyüdüyünü görür və yaxın 4 ildə Trampla anlaşaçağına da ümidi yoxdur. Çünki Trampın birinci prezidentlik dövründə o, İranla altılıq ölkələrinin nüvə sazişindən imtina etdi, Tehrana yeni sanksiyalar tətbiq etdi. Onun rəhbərliyi altında ABŞ İran iqtisadiyyatını sarsıtmaq üçün maksimum təzyiq həyata keçirdi. Suriyada rejim dəyişikliyi ABŞ-ın İsrail və Körfəz ölkələri arasında daha sıx əməkdaşlığa səbəb ola bilər. Bu ölkələr ABŞ-ın İranı təcrid etmək təşəbbüslərinə dəstəyi artıra bilər.
Suriya rejimi yıxılandan sonra İranın indi bir yolu qalır. Mümküm qədər tez atom silahını yaratdığını elan etmək. Bu kifayət qədər riskli də görünür, amma Şimali Koreya nümunəsi göstərir ki, İran da bu yolla sığortalana bilər. İstənilən halda, Trampın 4 illik hakimiyyəti bizim region üçün asan olmayacaq. “Qonşun pisdir, köç qurtar” burada işləmir...
Nazim Sabiroğlu,
Musavat.com
XƏBƏR LENTİ
12 Dekabr 2024
11 Dekabr 2024
ŞƏRHLƏRŞƏRH YAZ