Onlayn ictimai-siyasi qəzet
İnsanlara hürriyət, millətlərə istiqlal!
Sirri 1945 ildən sonra açıldı: Bu insanlar kimdir? (ARAŞDIRMA)
İtalyan yazıçısı İtalo Kalvino deyir ki, insanın həyatı hadisələr toplusudur və son hadisə bütünün mənasını dəyişə bilər. Belə bir böyük hadisə eramızın 79-cu ilində baş verib...
Musavat.com qaynarinfo-ya istinadən xəbər verir ki, Vezuvi vulkanının püskürməsi ilə dağın ətəyində yerləşən Pompeyə göydən ponza daşları yağıb. Zəlzələlər yeri silkələyib. Binalar və damlar dağılıb. Kül, qaz və qayalardan ibarət maye maqma qısa müddətdə şəhəri yandırıb. Pompey 6 metr dərinlikdə kül və lava yığını ilə örtülüb.
Bu fəlakətdə həyatını itirən yüzlərlə insanın cəsədi ətrafa yığılmış dağıntı qalaqları arasında olduğu kimi qalıb. Aradan keçən əsrlər ərzində yumşaq toxumalar çürüdükcə, insan istehsalı heykəlləri xatırladan mükəmməl şəkildə qorunan içi boş qəliblər geridə qalıb.
1863-cü ildən başlayaraq arxeoloqlar bu qəlibləri gipslə doldurmağa və fəlakət zamanı qurbanların yaşadıqlarının surətini çıxarmağa başlayıblar. Bu prosesdə qurbanların iki qrupu xüsusilə seçilib.
Onlardan birində bir uşaq və iki böyük var. Böyüklərdən birinin qolundakı ornament diqqət çəkir. Bu adamın qucağında diz üstə uzanmış kimi görünən uşaq var. Qolundakı bilərziyə və uşağı tutma tərzinə görə belə hesab olunur ki, bunlar ana və körpə deyilə biləcək yaşdakı oğludur.
Digər tərəfdən, bir-birini sevgi ilə qucaqlayan iki bədəndən ibarət qrup iki gənc qız adlanır. Onların iki bacı və ya gənc ana və qızı olduğuna inanılır.
Fəlakət zamanı Pompey əhalisinin təxminən 20.000 nəfər olduğu təxmin edilir və bu insanların təxminən 10 faizi Vezuvi vulkanının püskürməsi nəticəsində həyatını itirib.
Pompey xarabalıqlarında ilk sistemli qazıntılar 1748-ci ildə başlayıb, lakin arxeoloq Cüzeppe Fiorellinin təyin olunduğu 1860-cı ilə qədər çox irəliləyiş əldə edilməyob. Bu günə qədər Fiorelli tərəfindən hazırlanmış gips texnikasından istifadə edilməklə 104 Vezuvi qurbanının gipsləri hazırlanıb.
Arxeoloqların bu qəliblərin yerləri və mövqeləri ilə bağlı şərhləri və proqnozları sonrakı illərdə ədəbiyyatdan tutmuş Hollivud kinosuna qədər bir çox dramatik əsərin mövzusu olub. Bununla belə, elm və texnologiyanın müasir inkişafı bu qruplar haqqında bütün proqnozları təkzib edib.
Cümə axşamı günü "Current Biology" elmi jurnalında dərc edilən araşdırmada qəliblərin içərisində qalan skelet qalıqları üzərində edilən DNT testləri bu insanların şəxsiyyətləri və aralarındakı əlaqələrlə bağlı fərziyyələrin heç birinin doğru olmadığını ortaya qoyub. Nəticələr mütəxəssisləri də təəccübləndirib.
104 nümunədən 14-nə fokuslanan araşdırma Harvard Universitetindən genetik Devid Reyx və Florensiya Universitetindən antropoloq David Karamelli də daxil olmaqla bir qrup alim tərəfindən aparılıb.
2015-ci ildə gipslər bərpa olunarkən sümük parçalarına çatmağı bacaran Karamelli əvvəlcə bu parçalardan DNT nümunələri əldə edə biləcəklərinə şübhə ilə yanaşıb. Bununla belə, səylər nəticə verib və anadan uşağa ötürülən genetik məlumat olan mitoxondrial DNT-nin deşifrə edilməsində uğur əldə edilib.
Buna görə, daha əvvəl ana və oğul olduğu düşünülən iki şəxsin biri yetkin, digərinin uşaq olmaqla iki kişi olduğu və aralarında heç bir bioloji bağ olmadığı müəyyən edilib. Başqa sözlə, dörd nəfərlik qrupun hamısı kişilərdən ibarət olub.
Daha da əhəmiyyətlisi, mövcud fikrin əksinə olaraq, bu dörd nəfərdən üçünün arasında heç bir qohumluq əlaqəsi tapılmaıyb, dördüncüsünün isə digərləri ilə heç olmasa ana tərəfdən qohum olmadığı müəyyən edilib.
Məlumatların təhlil edildiyi Harvard Universitetinin laboratoriyasında çalışan genetikçi Alissa Mittnik deyib: "Arxeoloqların bu 4 nəfərin "nüvə ailəsi" olduğuna dair proqnozlarını açıq şəkildə təkzib etdik. Bununla belə, əlbəttə ki, bu insanların kim olduğunu bilmirik və onların arasında necə bir əlaqənin olması barədə qəti bir şey deyə bilmərik. Ola bilsin ki, bu adamlar qulluqçu və ya qul olublar, ya da uşaqlar eyni evdə yaşayan qulluqçuların və ya qulların uşaqları olub".
Digər tərəfdən, genom sıralama tədqiqatları ilə ana-qız və ya qardaş olduğu düşünülən iki gənc qızdan ən azı birinin kişi olduğu təsdiqlənyib: "Burada deyə bilərik ki, onlardan biri genetik olaraq kişidir və aralarında analıq əlaqəsi yoxdur".
Bir-birini qucaqlayan insanlar haqqında danışan Mittnik deyib: "Roma İmperiyası dövründə övladlığa götürmə çox yayğın bir adət olduğundan, bu insanların bir-birlərini qardaş kimi görmələri mümkündür. Bir daha deyirəm, bu, şəkildəki ən aydın və ya ən dərin izahatın elmi məlumatlara uyğun gəlmədiyi bir haldır".
Sirlər villası kimi tanınan varlı ailənin otağında təkbaşına tapılan şəxsin kişi olduğu da təsdiqlənib.
Pompeylilər haqqında ən təəccüblü şeyin genetik müxtəliflik olduğunu vurğulayan Mittnik bunun Roma İmperiyasının kosmopolit quruluşunu əks etdirdiyini bildirib. Alim bu quruluşun köçlər, köləlik, fəthlər və ticarət kanalları ilə formalaşdığını vurğulayıb. Əslində, fəlakət zamanı Roma İmperatorluğunun ticarət yolları Şimali Afrikadan Asiyaya qədər geniş bir coğrafiyanı əhatə edib. İnsanlar Romaya bəzən öz seçimi ilə, bəzən də zorla köçürülüblər:
"Genom strukturlarını yarada bildiyimiz insanların bəzilərinin genetik irsi Şərqi Aralıq dənizi insanlarına bənzəyir. Bu insanların genomları Egey və ya Levant bölgəsindəki insanlarla uyğunlaşa bilər. Ona görə də bu rayonlardan yeni köçmüş insanlar və ya keçmişdə köçmüş insanların nəvələri ola bilər".
Əvvəllər də Romanın kosmopolit quruluşa malik olduğu məlum idi, lakin Pompeydə oxşar vəziyyətin yaranması tədqiqatçıların proqnozlarını təsdiqləyib. Vyana Universitetinin təkamülçü antropoloqu Ron Pinhasi deyib: "Nəticələr miqrasiyanın bütün imperiyada geniş vüsət aldığını və kosmopolit olduğunu təsdiqləyir".
Valensiya Universitetinin tədqiqatçısı Canni Qallello genetik miras məlumatları insanların qohum olmadığı faktı ilə birləşdirildikdə, qurbanların Roma İmperiyasının müxtəlif yerlərindən Pompeyə göndərilən qullar olma ehtimalının ortaya çıxdığını bildirib: "Yeni məlumatlara sahib olmaq hər zaman yaxşıdır. Bu şəkildə Pompey əhalisinin tarixi ilə bağlı bir daha yeni bir yol açıldı".
Devid Reyx isə bildirib ki, bu araşdırmanın ən mühüm nəticələrindən biri keçmişi xarici görünüşlərə əsaslanaraq yenidən qurmağın yanlış oldunu göstərməsidir: "Nəticələr keçmiş hadisələr haqqında nə qədər az məlumatlı olduğumuzu göstərir. Bu yeni elmi aləti götürüb istifadə etdikdə görürsən ki, fantastikadan nə qədər fərqli faktlar var. Nəticələr sizə göstərir ki, keçmiş kəşf edilməmiş bir dünyadır, həqiqətən yaddır və həqiqətən də fərqlidir. Bəzən gördüyünüzü düşündüyünüz şey əslində baş verənlər deyil".
Kopenhagen və Tor Verqata Universitetlərində çalışan genetik Qabriel Skorrano "The New York Times" və "The Washington Post" üçün iştirak etmədiyi araşdırmanı qiymətləndirib. Skorrano zərgərlik məmulatları taxmağın qadınlara xas bir davranış olduğunu və cinsiyyətlə bağlı ön mühakimələrin də şübhə altına alındığını vurğulayaraq "Bu tapıntılar bu məşhur ev haqqında bildiklərimizi tamamilə yenidən formalaşdırır" deyib.
Skorrano əlavə edib ki, genetik testlərlə əldə edilən tapıntılar Böyük Pompey Layihəsi çərçivəsində həyata keçirilən və 2017-ci ildə ictimaiyyətlə paylaşılan ilk analizlərin nəticələrini təsdiqləyir və gücləndirir. Böyük Pompey Layihəsi 8 illik proqram, tarixi məkanın ən çox təhlükə altında olan elementlərini təmir etmək və sabitləşdirmək məqsədi daşıyıb.
Bu təşəbbüs çərçivəsində Sidney Universitetindən arxeoloq Estell Lazer tərəfindən aparılan tibbi görüntüləmə tədqiqatları qəliblərlə bağlı bir çox şəhər əfsanəsinin yalan olduğunu ortaya çıxarıb. Məsələn, əlində bir çanta dolusu sədəqə olan dilənçi olduğu güman edilənin yeniyetmə olduğu üzə çıxıb.
Hamilə qadın olaraq bilinən modelə tətbiq edilən CT taramalarında bu şəxsin hamilə olmadığı və hətta qadın olmaya da biləcəyi təyin olunub. Mütəxəssislər qarın nahiyəsində şişkinliyin səbəbinin parça yığını ola biləcəyini irəli sürüb. Digər tərəfdən, bu taramalar Pompey qurbanlarının bəzilərinin ölüm səbəbinin boğulma deyil, baş yaraları ola biləcəyini də ortaya qoyub.
Estell Lazer yeni araşdırma ilə bağlı bu açıqlamaları verib: "Keçmiş araşdırmalar ikinci dərəcəli dəlillərə və səthi araşdırmalara əsaslanaraq, qurbanlar haqqında real həyat və ölümlərinə çox da bənzəməyən hekayələr hazırlayırdı. Elm qurbanların real həyatlarını ortaya çıxarmağa kömək edir. Bu, hekayələr danışarkən onlardan rekvizit kimi istifadə etməkdən daha çox şeydir Bu, daha hörmətli bir yanaşmadır".
XƏBƏR LENTİ
28 Noyabr 2024
27 Noyabr 2024
ŞƏRHLƏRŞƏRH YAZ