Onlayn ictimai-siyasi qəzet
Diqqət! İşbazlar bizi belə aldadır - oxunmayan QR kod və...
Sahibkarlar kassa qəbzi ilə hər cür kələyə əl atırlar; iqtisadçı bu halda əhalinin hansı addımlar atmalı olduğunu açıqladı
İş adamları kassa qəbzi ilə hər cür hiylələrə əl atırlar. Bu mövzunu Ayna.az günəmə gətirib. Belə ki, müştərilərə oxunmayan QR kodu olan qəbzlər verilir və bəzən onlar bank kartı ilə ödənişi qəbul etməkdən, ümumiyyətlə, imtina edirlər. Bundan başqa, nağdsız ödənişlər nağd şəkildə uçota alınır və nəticədə alıcı ilin əvvəlindən tələb olunduğu kimi 17,5% ƏDV deyil, ödədiyi dolayı verginin cəmi 5%-ni alır.
Mağaza müdirinə edilən şikayətlərin heç bir faydası yoxdur. Hətta vergi orqanlarına müraciət etməklə də problemi həll etmək mümkün deyil. Pərakəndə satış şəbəkələri boz, pozuq çap və oxunmayan QR kodu olan kassa qəbzləri ilə maxinasiya edirlər.
Müştərilərin fikrincə, bunu əsasən iri pərakəndə satış şəbəkələri edir, kiçik pərakəndə satış məntəqələri isə ümumiyyətlə, fiskal sənəd təqdim etməkdən imtina edir.
Bəzi yeniliklər də var: bu yaxınlarda qəbz oxutmaq istəyərkən müştərilər işləməyən server haqqında mesaj alıblar. Bu alıcıların alış məbləğində ödədiyi pulun bir hissəsini geri qaytara bilməməsi hüquqlarının kobud şəkildə pozulmasıdır. Belə hallarla qarşılaşan vətəndaşlara 195-ə - “Qaynar xətt”ə zəng edərək ticarət mərkəzlərindən şikayət etmək məsləhət görülür.
Qeyd edək ki, Azərbaycan Mərkəzi Bankının illik “Rəqəmsal Ödənişlər İcmalı”nda verilən məlumata əsasən, 2025-ci il yanvarın 1-nə dövriyyədə olan ödəniş kartlarının sayı 19,9 milyon ədəd təşkil edib, virtual kartlar istisna olmaqla ödəniş kartlarının 80 faizi təmassız ödənişləri dəstəkləyib.
Bildirilib ki, 2023-cü illə müqayisədə ödəniş kartlarının sayı 17,6 faiz, o cümlədən təmassız kartların sayı 23,5 faiz artıb. Emissiya edilən ödəniş kartlarının 89 faizini (17,6 milyon ədəd) debet kartlar, 11 faizini (2,3 milyon ədəd) isə kredit kartları təşkil edib. Eyni zamanda virtual kartların sayı 22,8 faiz artaraq 1,9 milyon ədədə çatıb.
Dövriyyədə olan ödəniş kartlarının 9 faizini məhz virtual kartlar təşkil edib. 2024-cü il ərzində ölkə daxilində ödəniş kartları ilə aparılmış əməliyyatların ümumi həcmi 2023-cü illə müqayisədə 39 faiz artaraq 122,9 milyard manat, o cümlədən nağdsız ödənişlərin həcmi 61 faiz artaraq 78,9 milyard manat olub.
Ölkədə ödəniş kartları ilə aparılan nağdsız ödənişlərin böyük hissəsi elektron ticarət əməliyyatlarının payına düşüb. 2024-cü il ərzində elektron ticarət əməliyyatlarının sayı 2023-cü illə müqayisədə 83 faiz artaraq 1,003.4 milyon ədəd, həcmi isə 70 faiz artaraq 66,5 milyard manat olub. Təsərrüfat subyektlərində 2024-cü il ərzində POS-terminallar vasitəsilə aparılan nağdsız əməliyyatların sayı 2023-cü il ilə müqayisədə 49,3 faiz artaraq 621,9 milyon ədəd, həcmi isə 25,4 faiz artaraq 12,3 milyard manat olub. O cümlədən 2024-cü il ərzində POS-terminallarla aparılan təmassız ödənişlərin sayı 2023-cü il ilə müqayisədə 49,6 faiz artaraq 599,8 milyon ədəd, həcmi isə 29,1 faiz artaraq 11,5 milyard manat olub.
Aparılan təhlillər nəticəsində məlum olub ki, təsərrüfat subyektlərində quraşdırılan POS-terminalların sayının 1 faiz artması token əməliyyatlarının həcminin 3,9 faiz artmasına təsir göstərir.
Rəşad Həsənov
İqtisadçı Rəşad Həsənov “Yeni Müsavat”a bildirdi ki, sadalanan hallarla əlaqədar olaraq qanunvericilik konkret çərçivələr müəyyən edib. İqtisadçının sözlərinə görə, bu çərçivələr əsasında fəaliyyət göstərməmək bütün biznes subyektləri üçün məsuliyyət yaradır: “Ödənişin qeyri-formal qəbul edilməsi, qəbzlərin standartlara uyğun tərtib edilməməsi, qəbzlərin müştəriyə təqdim edilməməsi, ödənişin kartla qəbul edilməsindən yayınmaq pərakəndə ticarət müəssisələri daxil olmaqla, hər kəs üçün məsuliyyət yaradır. Qanunvericilikdə bu məsuliyyətin çərçivələri, sanksiyaların məbləği aydın əks olunub. Buna baxmayaraq, bu günə qədər bu istiqamətdə atılmış addımlar müəyyən qədər fayda versə də, çatışmazlıqlar qalmaqdadır. Nəticədə müştərilərin hüquqları pozulur, onların mövcud mexanizmlərdən faydalanmaq imkanı məhdudlaşır. Bu da aidiyyəti orqanların nəzarət tədbirlərini artırması ilə bağlı çağırışlar formalaşdırır. Bununla yanaşı, düşünürəm ki, prosesi sadəcə nəzarəti gücləndirməklə tənzimləmək olmaz. Uzunmüddətli dövrdə Azərbaycanda ənənəvi iqtisadi fəaliyyət modeli daha çox qeyri-formal sahibkarlıq əsasında qurulub. Bu vərdişlərin dəyişdirilməsi, eyni zamanda transformasiya prosesində yaranmış xərclərin təsir effektlərinin zəiflədilməsi də hökumətin diqqətdə saxlamalı olduğu məqamlardan biridir. Prosesin özü təşviqedici olmalıdır. Yaranan əlavə xərclərin optimallaşdırılması, yaxud nağdsız ödəniş infrastrukturu ilə bağlı yeni həllərin geniş təbliğ edilməsi, xüsusilə ucqar ərazilərdə yeni həllərin, mobil həllərin tətbiqi imkanlarının geniş təbliği və tətbiqi istiqamətində addımların atmasına ehtiyac var. O cümlədən müştərilərin diqqətli olması vacibdir. Müştəriləri öz hüquqlarını tələb etməyə, sahibkarlar qarşısında mövqe qoymağa çağırırıq. Bu, eyni zamanda müvafiq ticarət münasibətinin hüquqi əsaslarını, o cümlədən gələcəkdə ortaya çıxan bütün həllər üçün əsaslar yaradır. Qəbzlər, yaxud alqı-satqının rəsmi formada həyata keçirilməsi istehlakçı hüquqlarının qorunması aspektindən də prosesin mühüm halqalarından biri sayılır. Hökumət müəyyən vərdişlərin inkişaf etməsi dövründə, növbəti 3-5 ildə insanların kütləvi şəkildə nağdsız ödənişə meyllənməsi, eyni zamanda sahibkarlıq subyektlərinin bu prosesdə müqavimətinin zəiflədilməsi məqsədilə əhatəli, təşviqedici, hamar keçidi təmin etməlidir”.
Nigar HƏSƏNLİ,
“Yeni Müsavat”
XƏBƏR LENTİ
18 Mart 2025
ŞƏRHLƏRŞƏRH YAZ