Bu əməliyyat tarix kitablarına daxil edilməyib və xüsusilə qəhrəmanlıq hesab edilmir, lakin II dünya müharibəsi zamanı Kremli və “Lenin” mavzoleyini faşistlərin hava hücumundan müdafiə etməyə kömək edən hiyləgər plan idi.

O dövrdə Almaniya aviasiyasının əsas hədəfi SSSR-nin ürəyi və idarəetmə mərkəzi - Kreml olub, lakin Moskvaya çatan faşist pilotları sadəcə olaraq, əsas məqsədləri olan hədəflərini aşkarlaya bilməyiblər.
1939-cu ildə Kremlin komendantı olan Nikolay Spiridonov II dünya müharibəsi başlayandan sonra ölkənin əsas binasını kamuflyaj etmək planını təklif etdi və bu barədə Sovet İttifaqı Kommunist Partiyası Mərkəzi Komitəsinə qeyd göndərib. O, hava hücumunda Kremlin bir nömrəli hədəf olacağına əmin olub.

Amma ölkə rəhbərliyi təşəbbüsü nəzərə almayıb və müharibə sərhədə çatanda Moskva təklifə baxış keçirib. Artıq 1941-ci ilin yanvarında hava hücumundan müdafiə sistemləri nəhayət Moskvaya gətirilib, bütün 54 mövqe, mümkün hava zərbələrini dəf etmək üçün Kremlin yaxınlığında yerləşdirilib. Almaniya artıq rəsmən SSRİ ilə müharibəyə başlayanda Spiridonov məktubunu yenidən göndərib, bu dəfə onun birbaşa Lavrenti Beriyaya çatdırılmasına təkid edib.

Məktubunda o, dərhal Kremli kamuflyaj etmək planının hazırlanmasının zəruriliyindən, onu havadan müəyyən etməyin son dərəcə çətin olacağı şəraitdən bəhs edir. Məktub Almaniyanın SSRİ-yə hücumundan sonra 4-cü gündə yazılıb. Müraciətə Boris İofanın memarlar qrupu ilə birlikdə hazırladığı eskizlər də əlavə edilib.

Moskvanın mərkəzində 30 hektar ərazi necə gizlədilib?

Eskizə əsasən iki istiqamətdə hərəkət etmək təklif edilirdi: birincisi, xaçlar çıxarılır, bütün zərli hissələri parlamaması üçün yenidən rənglənir, dam və fasadlar vizual olaraq adi şəhər bloklarına bənzəyəcək şəkildə yenidən rənglənir. İkincisi, Moskva çayı üzərindən saxta körpü də daxil olmaqla, yenidən adi şəhər binalarının illüziyasını yarada biləcək modellər yaradılır. Hər iki variantın ortaq cəhəti var idi. Bütün görülən işlər almanları diqqətini yayındıracaq, konkret hədəfdən kənarlaşdırıcaq və nəticədə çox sıx bir şəhərsalma effekti yarandığı üçün almanlar binalara atəş aça bilməyəcəklər.

İyulun əvvəlinə qədər, xüsusilə vacib obyektlərin şəhərdən “yoxa çıxması”nı təmin edən yekun plan hazırlanıb. Bu, təkcə Kreml üçün olmayıb. Eyni plan həm müdafiə zavodları, həm də su qurğuları, teleqraf, neft anbarları, körpülər üçün tətbiq edilib. Hər iki kamuflyaj variantından istifadə etmək qərara alınıb. Rusiyanın arxivlərində hələ də uzunluğu 5 metrə çatan kamuflyaj üçün istifadə edilən modellər var. Maraqlıdır ki, bu məlumat 2020-cu ilə qədər məxfiləşdirilib. İndi Moskvanı xilas edən bu rəsmləri sərgilərdə görmək olar.

Leninin "sürgün edilməsi", Moskvanın "bozarması"

Qırmızı meydanın bütün binaları yaşayış binası kimi yenidən rəngləndi, günbəzlər və yaşıl damlar boz rəngə boyanıb və xüsusi görülən işlərlə yollara bənzəyib. Qırmızı meydanda kontrplakdan tikilmiş binalar görünüb, məqbərə üçün üçmərtəbəli evə bənzər nəhəng örtük tikilib. Kremlin divarları da pəncərələrə və giriş qapılarına bənzəyəcək şəkildə rənglənib, ulduzlar “söndürülüb” və üzlüklərlə örtülüb, zirzəmilərin üzərinə faner damlar qoyulub, bəzi yerlərdə evlərin damlarına bənzər rənglər çəkilib.

İşə əsgərlər işə cəlb olunublar, hər bir alaya müəyyən bir obyekt və iş həcmi təyin edilib. Böyük İvan zəng qülləsi alpinistlərin köməyi ilə boyanıb. Sənədlərə əsasən alpinistlər bütün hündür mərtəbəli binaların yox olmasında iştirak ediblər. Bəzi mühüm obyektlərin üzərində memarlar işləyiblər. Evlərin damları yolları təqlid edib, damlara bənzəyən kətanlar isə real olanların üzərinə çəkilib. Hətta çayın üstündən yalançı körpü də tikiblər.

Mavzoley maksimum dərəcədə kamuflyaj edilib, fanerka ilə tamamilə “yenidən qurulub”, lakin hətta təsadüfi bir bomba həm Mavzoleyi, həm də dünya proletariatı liderinin cəsədini məhv etmək üçün kifayət edərdi. Buna görə də Vladimir İliç iyulun əvvəlində xüsusi reyslə Tümenə göndərilib və yalnız 1945-ci ilin yazında, qələbənin yaxında olduğu məlum olanda geri qaytarılıb.

İlk bombalama zamanı kamuflyaj layihəsinin nə qədər düzgün fikir olduğu ortaya çıxıb. Müharibə başlayandan artıq bir ay sonra təyyarələr Moskva səddini Smolensk tərəfdən keçə biliblər.
Bu, digər şəhərləri bombalayarkən hava hücumundan müdafiə sistemlərini yan keçmək təcrübəsi olan ən yaxşı pilotlar tərəfindən idarə olunan 220 təyyarədən ibarət hədəflənmiş hücum idi.

Kremlin bəxti

Moskvanın 5 saatlıq bombardmanda 37 binanın dağılması və bütün əsas obyektlərin zərər görməməsi kamuflyajın işlədiyini deməyə əsas verir. Kreml ərazisinə bir neçə bomba düşsə də, ciddi pozuntulara səbəb olmayıb. Hətta damı dağıdaraq Kreml sarayına düşən bombalardan biri partlamayıb. Sonra Kremlin çardağında daha bir partlamayan bomba tapılıb. Bu bombardmandan sonra kamuflyaj planı sürətlə tamamlanıb və iyulun sonunda ordunun yüksək vəzifəli şəxsləri nəticələri qiymətləndirmək üçün şəxsən Moskva üzərindən uçublar. Artıq rənglənmiş binalar müsbət qiymətləndirilib, lakin toxunulmamış qalanlar öz fonlarından çox fərqli olub, ona görə də həm böyük Kreml sarayının, həm də birinci binanın rənglənməsi qərara alınıb.

Eyni zamanda, Aleksandr bağının yenidən qurulması, massivlərə bölünməsi, yolların salınması və saxta binalarla doldurulması qərara alınıb. Tezliklə bütün ərazi tamamilə fərqli görünməyə başlayıb. Almaniya təyyarələrinin uçuşları artıq müntəzəm xarakter alıb. Əvvəlcə yandırıcı bombalar atılıb, sonra onlardan alınan işıqlandırmaya əsasən mina töükülüb. Bu üsulla hədəfi müəyyən etmək və onu vurmaq, prinsipcə, kifayət qədər çətin olsa da, almaniyalı pilotları sonda naviqasiya ilə hərəkət etməyə başlayıblar.

Məsələn, rənglənmiş “binalar” kölgə salmırdı. Ancaq məşəl bombaları dərhal pulemyotlar və ya digər silahlarla vurulurdu, pilotlar adi projektorlar tərəfindən “kor edilirdi” və zenitçilər daim atəş açırdılar. Bombalar xaotik şəkildə, konkret hədəf olmadan atılırdı. Şəhər sakinləri də müstəqil olaraq bəzi saxta binaları işıqlandıraraq, onları faşist təyyarələri üçün yem edirdilər.

Moskvada saxta binalar tikilməkdə davam edirdi, hərdənbir torlar çəkilirdi, ağaclar əkilirdi, yollar kətanlarla örtülürdü. Müharibə zamanı Kreml 8 dəfə bombardman edilib.

Almaniyalı pilotların xüsusi qurğuların dağıdıldığı barədə məlumat vermələrinə baxmayaraq, bombalar tez-tez stadionlar və parklardakı faner tikililəri dağıdıb. Müharibə illərində Moskva 141 dəfə düşmənlərin səmadan hücumuna məruz qalıb, şəhərə 1600-dən çox bomba atılıb. Paytaxta göndərilən bütün təyyarələrin yalnız 3-4%-i hədəfinə çatıb. Maskirovkanın 1942-ci ilin sonunda yenilənməsi və qurulması dayandırılıb, lakin yalnız 1945-ci il qələbə paradı üçün çıxarıldı.

Eyni zamanda, Leninin cəsədi Mavzoleyə qaytarıldıb, lakin sonra kommunal işçilər və memarlar başqa bir problemlə üzləşməli olublar - boya binaların divarlarına və xüsusən də günbəzlərə hopmuşdu, buna görə də onlar paytaxtı orijinal görünüşünə qaytarmaq üçün çox zəhmət çəkməli olublar.

İlkin Nəcəf