2025-ci ildə də sülh sazişinin imzalanacağı sual altındadır; Ermənistan manevrlər edir, Qərb maraqlı deyil, Rusiya isə...

Noyabrın 9-da Almaniya kansleri Olaf Şoltsun Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevə zəng etməsi haqda məlumat vermişik. Telefon danışığı əsnasında Şolts Almaniyadakı daxili siyasi vəziyyətə görə Azərbaycanın ev sahibliyi etdiyi COP29 konfransının liderlər sammitində iştirak edə bilməyəcəyini təəssüflə qeyd edib. Həmçinin Almaniyanın Azərbaycan ilə Ermənistan arasında sülhün və mehriban qonşuluq münasibətlərinin qurulmasını dəstəklədiyini qeyd edib və bu xüsusda ölkəsinin tərəfləri cəsarətli addımlar atmağa çağırdığını deyib.

İlham Əliyev isə Azərbaycanla Ermənistan arasında sülh müqaviləsi və onun əsasını təşkil edən prinsiplərin təşəbbüskarının Azərbaycan olduğunu deyərək, Ermənistanın konstitusional əsasda ölkəmizə qarşı ərazi iddialarının hələ də qalmaqda olduğunu bildirib, həmçinin Ermənistanın sənədin mətni üzrə təkliflərini xeyli gecikdirməsinin prosesə mənfi təsir etdiyini xatırladıb. Eyni zamanda, buna rəğmən, tərəflərin sənədin mətni üzrə yekun razılaşma əldə etməyə yaxın olduğunu və COP başa çatdıqdan sonra danışıqların davam etdiriləcəyini vurğulayıb.

Bəs COP29-dan sonra danışıqlar nə vaxt və harada davam etdirilə bilər? İlin axırınadək mümkünmü, sülh sənədi növbəti iləmi qalır? Danışıqlar məkanı kimi hara seçilə bilər? Hansısa vasitəçi ölkənin “oyuna girməsi” mümkünmü?

Azərbaycan xarici işlər naziri Ceyhun Bayramov COP29 sammiti çərçivəsində jurnalistlərə açıqlamasında deyib ki, ilin sonuna kimi sülh sazişinin imzalanması Ermənistandan asılıdır. Onun sözlərinə görə, Ermənistanla sülh sazişinin maddələrinin əsas hissələri razılaşdırılıb, lakin daha vacib bəndələr də var.

Xarici işlər naziri Ceyhun Bayramov dünən ilin sonuna qədər Azərbaycanla Ermənistan arasında sülh müqaviləsinin imzalanıb-imzalanmamasına münasibət bildirib. Nazir deyib ki, danışıqlar prosesinin iki komponenti var: “Biri fiziki görüşlərdir və bunun əhəmiyyəti var. Hazırda Azərbaycan nümayəndə heyətinin əsas fokusu COP-la bağlıdır. Bu səbəbdən dekabrdan öncə fiziki görüşlərin olması mümkün deyil. Dekabr, ya yanvar ayında olması sonrakı məsələdir. Hələlik bununla bağlı hər hansı konkret razılaşma yoxdur. Fiziki görüşlərdən başqa, sənəd üzərində iş davam edir və bu iş hazırda da dayanmayıb”.

Prezidentin köməkçisi Hikmət Hacıyev isə bildirib ki, Azərbaycan və Ermənistan gələn ay sülh müqaviləsinin mətninin müzakirəsinə qayıdacaqlar. Onun sözlərinə görə, sənədin mətnində müəyyən suallar var. “Ona görə də ekspertlər səviyyəsində müzakirələr və danışıqlar davam edir. Çünki Ermənistan tərəfi sülh müqaviləsinin mətni ilə bağlı təkliflərimizə vaxtında cavab vermədi. Ona görə də bu kontekstdə gecikmiş prosesi hiss edirik. Şübhəsiz ki, dekabrdan başlayaraq yeni bir proses olacaq”.

Belə fikir də var ki, Donald Trampın ABŞ prezidenti seçilməsi Ermənistan və Azərbaycan arasında sülh müqaviləsinin imzalanması perspektivlərini ləngidəcək. Çünki sülh sənədi daha çox Kamala Harris komandasına “uğur hekayəsi” kimi lazım idi. Ehtimallara görə, Birləşmiş Ştatlar ən yaxşı halda 2025-ci ilin may ayından sonra, Amerikanın yeni administrasiyasında bütün əsas vəzifələrə təyinatlar başa çatdıqdan sonra sülh müqaviləsi mövzusuna qayıda bilər.

Belədirmi? Sülh müqaviləsi 2025-ci ilə qaldı?

 Aydın Quliyev 

Siyasi şərhçi Aydın Quliyev “Yeni Müsavat”a bildirdi ki, sülh sazişinin imzalanması bütün hallarda ən azı 2025-ci ilə qaldı: “Hələ onun hətta 2025-ci ildə imzalanacağı da mübahisəlidir. Ona görə ki, artıq 2024-cü il başa çatmaqdadır və bu il sazişin imzalanması, hətta  tam saziş layihəsinin hazırlanması belə mümkünsüzdür. 2025-ci ildə isə sülh sazişinin imzalanmayacağını əsaslandıran şərtlər var. Hətta 2025-ci ildə sülh danışıqlarının daha məhsuldar istiqamətdə davam edəcəyi belə, sual altındadır. Ola bilər ki, müxtəlif platformalarda müəyyən görüşlər olsun. Məsələn, Brüsseldə, ABŞ-da ola bilər. Amma bu görüşlərin ciddi bir nəticə ortaya qoya biləcəyi bu gündən baxanda görünmür. Moskvada isə görüşün keçirilməsini hələlik istisna etmək lazımdır. 2025-ci ildə sülh sazişinin imzalanması ehtimalının aşağı olması dediyim kimi bəzi şərtlərdən asılıdır. Burada birinci növbədə Ermənistan sülh sazişinin imzalanmasında maraqlı deyil və buna görə də bütün vasitələrlə onu gecikdirməyə çalışır. Digər tərəfdən sazişin imzalanması yolunda ən böyük maneə sayılan Ermənistan konstitusiyasındakı Azərbaycana qarşı ərazi iddiasının ləğvi hələlik Ermənistanın daxili siyasətinin prioritet mövzusuna çevrilməyib. Açıq-aşkar Ermənistan konstitusiya dəyişikliyinə getmək istəmir və bu dəyişikliyin 2027-ci ildən tez baş verəcəyini də bildirmir. Deməli, Ermənistan 2027-ci ilə qədər bu maneəni aradan qaldırmaq fikrində deyil”.

A.Quliyev hesab edir ki, ABŞ-dakı hakimiyyət dəyişikliyinin də Azərbaycanla Ermənistan arasında sülh danışıqları prosesinə müəyyən təsiri var. Donald Tamp seçkiqabağı kampaniyada daha çox ölkəsinin daxili işlərinə fokuslanacağını bəyan etdiyinə görə hakimiyyətinin ilk ilində yəqin ki, daha çox ölkənin daxili problemlərinə maraq göstərəcək: “Amma Amerikanın bizim bölgədə böyük maraqları olduğu üçün ikinci planda da bölgəmizdəki sülh prosesinə müəyyən formalarda müdaxilələr etməyə cəhd göstərəcək. Çünki ABŞ-ın yeni dövlət elitasının 2025-ci ilin ortalarına qədər tam şəkildə formalaşa biləcəyini ehtimal etmək olar. Bu vəziyyət də Amerikanın xarici siyasətdə xüsusi aktiv mövqedə dayanacağını ehtimal etməyə əsas vermir. Xarici siyasətin Qafqaz istiqamətində də böyük fəallıq hiss olunmayacaq. Ancaq əlbəttə, Qafqaz məsələsini tamamilə arxa plana da keçirə bilməz. Tramp çalışacaq ki, ölkənin daha çox iç məsələlərini qabağa salmaq şərti ilə eyni zamanda Qafqazda da yaxın gələcəkdə daha fəal siyasət aparmaq üçün yeni bazalar yaratsın. Buna da yəqin ki, Azərbaycanla Ermənistan arasında sülh prosesini gizli şəkildə bir az ləngitməklə nail olmaq istəyəcək.

O ki qaldı Rusiyanın sülh sazişi məsələsində mövqeyinə, şimal qonşumuzun mövqeyində bir dəyişiklik gözlənilmir. Çünki Ermənistanı sülh prosesindən tamamilə çıxarmağa cəhd göstərdiyi üçün Rusiya da sülh sazişinin imzalanması prosesinə maneçilik törətməyə çalışacaq. Bütün bunlar onu deməyə əsas verir ki, hətta 2025-ci ildə də sülh sazişinin imzalanacağı ehtimalı çox zəifdir".

Etibar SEYİDAĞA,
“Yeni Müsavat”