Öz ixracını Hindistan və Çinə istiqamətləndirən Rusiya Türkiyə, Afrika ölkələri kimi digər alıcılar hesabına dünya bazarına çıxardığı neftin həcmini sürətlə artırır

Qərbin sərt sanksiyalarına rəğmən 2024-cü ilin yanvar-iyul aylarında Rusiyanın neft və qaz gəlirlərinin həcmi illik ifadədə 61,6 faiz artaraq bir il əvvəlki 4,193 trilyon rubla qarşı 6,777 trilyon rubla çatıb.

Rusiya Maliyyə Nazirliyinin açıqladığı məlumata görə, iyulda gəlirlər 16,4 faiz artaraq 944 milyard rubla çatıb. Neft və qaz kondensatının hasilatı və ixracı yeddi ay ərzində büdcəyə 7,944 trilyon rubl qazandırıb. Bir il əvvəl bu, 4,393 trilyon rubl təşkil edirdi. Mineral hasilat vergisi və qaza ixrac rüsumu 6,7 faiz artıb: 2024-cü ilin yanvar-iyul aylarında bir il əvvəlki 955,7 milyard rublla müqayisədə 1,022 trilyon rubl təşkil edib.

2024-cü ilin ilk yeddi ayında neftçilər də yanacaq üçün dempfer mexanizmi üzrə ödənişlər şəklində xəzinədən 1,128 trilyon rubl əldə ediblər ki, bu da 2023-cü ilin yanvar-iyul ayları ilə müqayisədə 72,7 faiz çoxdur.

Bu göstəricilər Qərbin Rusiya neftinə qarşı tətbiq etdiyi məhdudiyyətlərin, həmçinin qiymət tavanının təsirinin minimum səviyyədə olmasından xəbər verir. Rusiyanın əsas ixrac markası olan Urals markalı neftinin qiyməti iyul ayında 70 dollara bərabər olub. Bu, 60 dollarlıq tavandan 16 faizdən çox yuxarı bir qiymətdir. Bu ilin 6 ayında Rusiya şirkətləri təkcə Çinin neft emalı zavodlarına 55,1 milyon ton neft verib ki, bu da ötən illə müqayisədə 5 faiz çoxdur. Neftin orta qiyməti 9 faiz artaraq 80,3 dollar/barelə çatıb.

“Qazprom”un “Sibirin gücü” boru kəməri ilə nəql etdiyi qazın satışından əldə olunan gəlir isə 17 faiz artaraq 4 milyard dollar təşkil edib. 2025-ci ildə kəmərin ötürücülüyünün 38 milyard kubmetrə, 2024-cü ilin sonuna isə qaz tədarükünün həcminin 30 milyard kubmetrə çatacağı gözlənilir.

Rusiya neftinin 70 faizdən çoxunu 2022-2023-cü illərdə formalaşdırdığı kölgə donanması ilə daşıyır. "Bloomberg"in məlumatına görə, Rusiya kölgə donanmasında 600-dən çox tanker toplayıb. Onun dəyəri 2 milyard dollardan çoxdur. Gəmi sahibləri agentliyə bildiriblər ki, bu, dünya üzrə tankerlərin sayının təxminən 10 faizini təşkil edir. Donanmaya məxsus tankerlər əksər hallarda GPS sistemini söndürür, yaxud olduqları yerdən tamam fərqli yerdə olduqlarını göstərən aldadıcı sistemdən istifadə edirlər. Onları sığortalayan şirkətlərin əksəriyyəti heç yerdə tanınmayan şirkətlərdir. Bundan əlavə, bir çox hallarda onlardan neft dənizdəcə sanksiyalara uyğun fəaliyyət göstərən tankerlərə boşaldılaraq daşınır. 

Bu cür daşınmaların qarşısını almağa çalışan ABŞ 2024-cü ilin ötən dövründə 30-dan yuxarı tankeri qara siyahıya salıb. Lakin əksər analitik mərkəzlərdə hesab edirlər ki, Vaşinqton Rusiyadan neft ixracının azalmasında maraqlı deyil, çünki bu, dünyada neft qiymətlərini artırmaqla daxildə əhalinin həssas olduğu benzinin qiymətini bahalaşdırır. 

Rusiya bu yanaşmadan məharətlə istifadə edir. Öz ixracını Hindistan və Çinə istiqamətləndirən Rusiya Türkiyə, Afrika ölkələri kimi digər alıcılar hesabına dünya bazarına çıxardığı neft həcmlərini sürətlə artırır. Hətta bu zaman OPEK+ razılaşması çərçivəsində üzərinə götürdüyü öhdəlikləri pozmaqdan da çəkinmir. Bu ilin fevralından iyunun sonunadək Rusiya razılaşma çərçivəsində hasil etməli olduğundan gündəlik 170 min barel çox neft hasil və ixrac edib. Bu, OPEK+ daxilində ciddi narazılıqlara səbəb olduğuna görə Moskva OPEK+ ölkələri nazirlərinin iyunun əvvəlində keçirilən iclasında ilin ikinci yarısında artıq həcmləri ixtisar edəcəyini vəd edib. Lakin iyun ayında ixracı kəskin şəkildə artıran Rusiyanın bu addımı OPEC+ nazirlərinin monitorinq komitəsinin avqustun əvvəlində keçirilən iclasında yenidən müzakirəyə çıxarılıb. Bu müzakirələrdən əvvəlcədən xəbərdar olan Rusiya OPEC+ sazişi çərçivəsində neft hasilatının yenilənmiş təzminat cədvəlini OPEK katibliyinə göndərib. Ölkə 2025-ci ilin sentyabr ayına qədər artıq hasilatı iki mərhələdə kompensasiya etməyi öhdəsinə götürüb: 2024-cü ilin oktyabr-noyabr aylarında və martdan 2025-ci ilin sentyabrın sonuna qədər. Rusiya Energetika Nazirliyi bəyan edib ki, Rusiya iyul ayında artıq istehsal məsələsini həll edəcək və tələblərə tam əməl edəcək: “Rusiya 2024-cü ilin aprelindən 2024-cü ilin oktyabr-noyabr ayları arasında, eləcə də martdan 2025-ci ilin sentyabr ayının sonuna qədər bölüşdürülmüş kompensasiya dövründə artıq hasilatı kompensasiya edəcək”.

Bu vədə baxmayaraq, OPEK+ monitorinq komitəsi yenidən məsələyə qayıdıb. Bəzi mənbələr müzakirələrin gərgin keçdiyini bildirirlər.  Rusiya razılaşma çərçivəsindəki müttəfiqlərini razı salmaq üçün iyuldan ixracı azaltmağa başlayıb. "Bloomberg"in bu barədə tanker izləmə məlumatlarına istinadən yaydığı məlumata görə, ötən ay qlobal neft tədarükü gündə təxminən 586 min barel azalıb. Xüsusilə Rusiyanın qərb limanlarından ixrac gündəlik 1,8 milyon barellə 19 ayın minimum səviyyəsinə düşüb. Bu, iyunun 2,2 milyon barel göstəricisindən xeyli aşağıdır.

Agentlik vurğulayır ki, neftin əsas istehlakçısı olan Çinə ümumi tədarük sutkada 1,4 milyon bareldən çox azalıb ki, bu da bir ildə ən ciddi azalma olub. İyulda Çinə əsas ixracatçılar İraq, Səudiyyə Ərəbistanı və Rusiya olub. Eyni zamanda Kpler analitik şirkətinin məlumatına görə, Rusiyanın Kozmino limanından ESPO neft daşımalarının orta gündəlik ixrac həcmi 945 min barelə çatıb. Bu, iyun ayı ilə müqayisədə 10 faiz, 2022-ci ilin iyul ayı ilə müqayisədə isə 7,6 faiz çoxdur. Bu ixracın əsas hissəsi (83 faiz) Çinə gedib.

Məlumdur ki, Qərb ölkələri Rusiyanın ixrac etdiyi maye qaza - LNG-yə qarşı sanksiyalar tətbiq etməyə başlayıb. Belə ki, ABŞ və Avropa İttifaqı Rusiyanın LNG sənayesinə qarşı bir neçə növ sanksiya tətbiq edib. Avropa İttifaqı öz limanlarında LNG-nin daşınmasına qadağa qoyub.Bu qadağa 2025-ci ilin martında qüvvəyə minəcək. Avropa limanları Rusiya tankerləri tərəfindən LNG-ni yenidən yükləmək və uzaq ölkələrə göndərmək üçün istifadə olunur, çünki onu yan-yana yükləmək neftdən qat-qat çətindir. 

ABŞ və Böyük Britaniya Rusiyanın əsas maye qaz istehsalçısı olan "Novatek" şirkətinin “Arctic LNG 2" layihəsini qara siyahıya salıb. "Novatek" ondan qaz nəqlinə 2023-cü ilin sonu - 2024-cü ilin əvvəlində başlamaq niyyətində idi, lakin sanksiyalar və xarici səhmdarların layihədə iştirakını dondurması səbəbindən bunu edə bilməyib. Layihə bu ilin ilk aylarında hasilatı kəskin azaldıb, çünki onun pulsuz qaz anbarı tutumu demək olar ki, qalmayıb. Tankerlərin olmaması və yeni alıcıların tapılması zərurətinə görə "Novatek" LNG daşımalarının başlanmasını qeyri-müəyyən müddətə təxirə salmalı oldu.

"Bloomberg"in yazdığına görə, Rusiya neft daşımaları üçün qurduğu sxemi maye qaz üçün də tətbiq etmək - yəni onun daşınması üçün də kölgə donanma yaratmağa başlayıb. Düzdür, dünyada LNG tankerləri neft tankerlərindən 10 dəfə azdır, onlar daha ixtisaslaşmış gəmilərdir, onları izləmək daha asandır və xüsusi peşəkar bacarıqlara malik heyət tələb olunur. Lakin bu amillər Rusiyanı dayandırmır. "Bloomberg" qlobal gəmiçilik məlumat bazası "Equasis"ə istinadən xəbər verir ki, son üç ayda ən azı səkkiz LNG tankeri Dubayda qeydiyyatdan keçmiş az tanınan şirkətlərin mülkiyyətinə keçib. Onlardan ən azı üçünün Beynəlxalq Dəniz Təşkilatının məlumat bazasında “sığortaçı” kimi “naməlum” adı var.

Səkkiz gəmidən dördü - "North Air", "North Mountain", "North Sky" və "North Way" - bu yay Şimal Dəniz Marşrutunun (NSR) sularında üzmək üçün icazə almış buz sinifli tankerlərdir. NSR "Novatek"in Yamal LNG layihəsindən qaz nəql edir. Bu tankerlər indi Dubayda yerləşən "White Fox Ship Management" şirkətinə məxsusdur və onun öz ofisi yoxdur. Binanın əməkdaşı "Bloomberg"ə bildirib ki, onun qeydiyyatda olduğu ünvan bir çox şirkət tərəfindən istifadə olunur.

Digər gəmilərin, məsələn, 22 yaşlı Asya Enerji kimi köhnə tankerlər olduğu ortaya çıxıb. May ayında BƏƏ-nin azad ticarət zonasındakı "Meydan" hotelində fəaliyyət göstərən sənaye iştirakçılarına məlum olmayan, Dubayda yerləşən "Nur Global Shipping" şirkəti tərəfindən alındıqdan sonra yeni ad alıb.

2022-ci ildə yaradılan "Nur Global" aprel ayından bu yana daha üç LNG tankerini - "Pioneer", "New Energy" və "Mulan"ı idarə edib. Onlar "Nur Global" ilə eyni ünvanda qeydiyyatdan keçmiş şirkətlərə aiddir. Artıq  "Pioneer" tankerinin “Arktik-2"nin yanında olduğunu göstərən peyk görüntüləri yayılmağa başlayıb. Həmin görüntülər çəkiləndə tankerin guya İspaniya sahillərində olduğuna dair yalançı siqnallar var idi. "Arktik-2" sanksiya altında olmayan “Yamal” yatağına yaxın olduğuna görə güman edilir ki, "Novatek" oradan maye qazı tankerlərlə “Yamal”a daşıyıb, onun məhsulu kimi dünya bazarına çıxarmaq niyyətindədir. Çünki "Pioneer" köhnə tankerdir, Baltikyanı ölkələr ekoloji təhdid üzündən elə tankerlərin öz ərazi suları ilə hərəkətinə qadağa qoyublar. Bundan əlavə, neftdən fərqli olaraq, LNG ixracatçılarının sayı çox məhduddur, daşınan məhsulun kimə məxsus olduğunu müəyyənləşdirmək çətinlik yaratmır. 

Rusiyanın maye qaz üçün kölgə donanma yaratmağa başlaması Qərbdə onun maye qazına tam embarqo tətbiqi məsələsini aktuallaşdırmağa başlayıb. Lakin analitik mərkəzlər hesab edirlər ki, hələlik bu addıma gedilməyəcək...

Dünya SAKİT,
“Yeni Müsavat”