Ermənistan təşkilata üzvlük haqqını ödəməkdən imtina etdi; Kreml qurumun ən “zəif bənd”ini də itirməmək üçün səs çıxara bilmir

Ermənistan Kollektiv Təhlükəsizlik Müqaviləsi Təşkilatının (KTMT) 2024-cü ilin büdcəsinə töhfə verməyəcəyini bəyan edib. Bu barədə Xarici İşlər Nazirliyi bildirib ki, KTMT Katibliyinə artıq rəsmi məlumat verilib.

Nazirliyin açıqlamasında İrəvanın büdcə qərarını imzalamayacağı və KTMT-nin fəaliyyətinin maliyyələşdirilməsində iştirak etməyəcəyi bildirilib. Baş nazir Nikol Paşinyan hələ 2024-cü ilin fevralında Ermənistanın təşkilata üzvlüyünü dondurduğunu elan edərək, KTMT-nin Ermənistan qarşısında təhlükəsizlik öhdəliklərini yerinə yetirmədiyini qeyd edib. Bir müddət əvvəl isə təşkilatın baş katibi İmanqali Tasmaqambetov deyib ki, “Ermənistan Kollektiv Təhlükəsizlik Müqaviləsi Təşkilatından çıxsa, Cənubi Qafqazda qüvvələr nisbəti dəyişə bilər”. O əlavə edib ki, əgər qüvvələr nisbətinin dəyişməsi  olarsa, regional təhlükəsizlik amillərini proqnozlaşdırmaq kifayət qədər çətin olacaq. “Ermənistanın KTMT ilə qarşıdurması ehtimalından danışarkən - ümid edirəm ki, bu, fərziyyədən başqa bir şey deyil - tərəflərin resurs bazasını və real imkanlarını nəzərə almaq lazımdır, buna görə də məsələ hazırda son dərəcə aktual kimi təsnif edilə bilməz və ciddi təhlil tələb edir”, - İ.Tasmaqambetov vurğulayıb. Rusiya xarici işlər nazirinin müavini Aleksandr Pankin öz növbəsində bəyan edib ki, Ermənistanın KTMT-yə üzvlük haqları üzrə borcları ola bilər və iki il ərzində ödəməyə bilər. Ermənistanın 2024-cü il borcu var ki, onun ödəmə müddəti 2025-ci ilin sonunda başa çatır. “Bu qeyri-adi bir şey deyil. İstənilən KTMT üzvü borc toplaya bilər. Elə hallar olub ki, başqa ölkələrin də borcu olub”, - Pankin qeyd edib. “Əgər Ermənistan KTMT büdcəsinə ödəniş etməsə, o zaman təşkilata üzv dövlətlər müxtəlif ssenarilər nəzərdən keçirə bilər, lakin onlar yəqin ki, heç kimi çıxarmayacaqlar”, - nazir müavini bildirib. Pankinin sözlərinə görə, Ermənistan KTMT-dən çıxması barədə xəbərdarlıq etməyib və İrəvan bu strukturu tərk etmək niyyətində deyil, sadəcə olaraq, öz fəaliyyətini dondurub. Rusiya xarici işlər nazirinin müavini  bildirib ki, Ermənistan-KTMT vəziyyəti həll olunacaq və bununla bağlı dialoq gedir.

“Ermənistan və Kollektiv Təhlükəsizlik Müqaviləsi Təşkilatı (KTMT) münasibətlərində dəyişikliklər gözlənilmir”. Bunu martın 25-də Ermənistan parlamentinin spikeri Alen Simonyan bildirib. “KTMT məsələsində nəyinsə dəyişəcəyini düşünmürəm. Münasibətlərdə nəyi yenidən nəzərdən keçirmək lazımdır? KTMT, ilk növbədə, özü mövcud olub-olmadığını anlamalıdır”, - o, jurnalistlərə deyib. A.Simonyan həmçinin qeyd edib ki, Ermənistan və Rusiya münasibətlərində heç nə dəyişməyib: “Bizim istiqaməti dəyişdiyimiz barədə qiymətləndirmələr həqiqətə uyğun deyil”.

Aşkar görünür ki, İrəvan nə etsə belə, Moskva sərt açıqlamalardan çəkinir. Rusiya indiki gərgin dünya gündəmində "Putin NATO-su"nun dağılmasından qorxur, ona görə İrəvanın dağıdıcı addımlarına ən müxtəlif izahatlar tapır. Daha əvvəl isə Rusiya rəsmiləri bildirmişdilər ki, KTMT nizamnaməsində fəaliyyəti dondurmaq anlayışı yoxdur: ya üzv kimi fəal iştirak edirsən, ya da çıxırsan. Ermənistanın isə de-fakto tərk etdiyi bu qurumdan de-yure qalır. Lakin rəsmi Moskvanın mövqeyindən hiss olunur ki, onsuz da sıraları genişlənməyən bu təşkilat ən “zəif bəndi”ni belə itirmək istəmir.

Hərbi ekspert Ramil Məmmədlinin “Yeni Müsavat”a sözlərinə görə, KTMT dedikdə ağıla yalnız Rusiya gəlir. Onun fikrincə, bu alyans Rusiya olmadan heç nədir: “Ona görə də Rusiya postsovet ölkələrinin bir hissəsini nəzarətdə saxlamaq nöqteyi-nəzərdən təşkilatın fəaliyyətdə olduğunu nümayiş etdirmək istəyir. Bunun üçün il ərzində bir neçə təlimlər keçirilir, yığıncaqlar təşkil olunur, bəzi bəyanatlar səsləndirilir. Reallıq isə budur ki, təşkilatın üzvlərinin sayı artmır, genişlənmir. Yəni Rusiya KTMT-ni NATO-ya alternativ görə bilər, həqiqət isə belə deyil. Çünki Şimal alyansı nəhəng gücdür. Son illərdə hər hansı ölkə KTMT-yə üzv olmayıb. Amma İsveç və Finlandiya alyansa qoşulublar”. Ekspert hesab edir ki, dünyada yeni hərbi qütblər, bloklar yaranır: “Onlardan biri ABŞ, Britaniya, Avstraliya və Kanadanın yaratdığı gücdür. Anqlosakslar yeni blok olaraq meydana çıxıblar. O baxımdan, KTMT parlaq görünmür, ən son olaraq Qazaxıstan iğtişaşlarını yatırmaqda iştirak edib, bir də Ermənistanla olan qalmaqalı ilə gündəmə gəlməkdədir. İrəvan isə bu təşkilatı tərk etmək üçün bəhanələr gəzir. Lakin tezliklə təşkilatdan çıxacağını gözləmirəm. Çünki geosiyasi şərait dəyişir və Ermənistan yenidən Rusiyaya yaxınlaşmağa başlayır”.

Arayış üçün deyək ki, Kollektiv Təhlükəsizlik Müqaviləsi Təşkilatının (KTMT) əsası 1992-ci il mayın 15-də 6 ölkənin - Rusiya, Ermənistan, Qazaxıstan, Özbəkistan, Qırğızıstan və Tacikistanın dövlət başçılarının imzaladığı müqavilə ilə qoyulub. Hərbi təcavüzə qarşı birgə müdafiəni də nəzərdə tutan, 5 il müddətinə imzalanmış sənədə 1993-cü ildə Belarus, Azərbaycan və Gürcüstan da qoşulub, üzvlərin sayı 9-a qalxıb. Ölkə parlamentlərində təsdiq prosesi bitən gün - 20 aprel 1994-cü ildə kollektiv təhlükəsizlik müqaviləsi qüvvəyə minib. 2 aprel 1999-cu ildə Rusiya, Belarus, Ermənistan, Qazaxıstan, Qırğızıstan və Tacikistan müqavilənin hər 5 ildən bir avtomatik uzadılmasını nəzərdə tutan protokolu imzalayıblar. Azərbaycan, Gürcüstan, Özbəkistan bu addımı atmayıblar və KTMT üzvlərinin sayı 6-ya düşüb. 7 oktyabr 2002-ci ildə KTMT-nin nizamnaməsi qəbul olunub. Nizamnaməyə əsasən, KTMT beynəlxalq regional qurumdur. 2006-2012-ci illərdə Özbəkistan yenidən KTMT-də təmsil olunub.

Emil SALAMOĞLU,
“Yeni Müsavat”