Ekspert bunun mənfi və müsbət tərəflərindən danışdı; “Gələcəkdə ölkənin intellektual potensialı zəifləyə bilər”

“Rusiyada təhsil müddəti qısaldılmalıdır ki, uşaqların peşə hazırlığı üçün vaxtı daha çox olsun. Lakin indi təhsil prosesi üçün 11 il "əlçatmaz lüksdür"".  “Yeni Müsavat” xəbər verir ki, bu barədə Rusiya prezidentinin köməkçisi Vladimir Medinski deyib.

Onun sözlərinə görə, orta təhsil müddətinin azaldılmasını zaman diktə edir. “Müddət elə sıxılmalıdır ki, onlar peşə hazırlığı sahəsinə daha tez daxil olub rəqabətədavamlı olsunlar, nəinki 19 yaşında nə ilə məşğul olmaq haqda  düşünməyə başlasınlar”.

Medinskinin fikrincə, universitetlərdə klassik 5-6 illik təhsil də keçmişdə qalacaq, “təhsil müddəti sıxılacaq”.

“Təhsil daha səviyyəli olacaq, yaxın 10 il üçün nəzərdə tutulacaq, 10 ildən sonra isə yenidən hazırlıq keçmək lazım gələcək. Yeni bir şey öyrənməyən şəxs, sadəcə, rəqabətədavamlı olmayacaq”, - o əlavə edib.

Azərbaycanda da 11 illik orta, 4-5-6 illik ali təhsil ənənəsi var. Bəs Medinskinin təklifi Azərbaycan üçün də uyğundurmu?

Kamran Əsədov

Təhsil eksperti Kamran Əsədov mövzu ilə bağlı “Yeni Müsavat”a fikirlərini bölüşüb: “Mövcud olan qanunvericiliyin tələbinə görə Azərbaycanda hazırda 11 illik orta və 4-5-6 illik ali təhsil sistemi mövcuddur. Bu sistem uzun müddətdir ölkədə istifadə olunsa da, təhsilin müddətinin artırılması və ya azaldılması məsələsi zaman-zaman gündəmə gəlir. Müasir dövrdə təhsil müddətinin optimallaşdırılması dünya ölkələrində də müzakirə olunur və fərqli yanaşmalar sərgilənir. Bəzi ölkələr təhsili qısaldaraq gənclərin daha erkən yaşlarda əmək bazarına daxil olmasını təmin edir, digərləri isə təhsilin daha uzun və dərin olmasını vacib hesab edirlər. Azərbaycanda bu məsələyə yanaşarkən həm təhsilin keyfiyyəti, həm də sosial-iqtisadi faktorlar nəzərə alınmalıdır.

Təhsil müddətinin azaldılması təhsil sistemində daha erkən ixtisaslaşmaya şərait yarada bilər. Belə bir yanaşma xüsusilə peşə təhsilinin gücləndirilməsi baxımından müsbət nəticələr verə bilər. Məsələn, Avropa ölkələrinin bir çoxunda peşə təhsilinə erkən yaşlarda başlamaq adətdir. Almaniya və Avstriya kimi ölkələrdə şagirdlər 9-cu və ya 10-cu sinifdən sonra peşə məktəblərinə yönləndirilir, bu isə onlara əmək bazarına daha tez daxil olmaq imkanı verir. Azərbaycan üçün də peşə təhsilinin erkən yaşlarda verilməsi əmək bazarında rəqabət qabiliyyətini artırmağa kömək edə bilər. Həmçinin işsizlik problemlərinin həlli və texniki-peşəkar sahələrə daha çox mütəxəssisin cəlb edilməsi baxımından təhsil müddətinin qısaldılması faydalı ola bilər. Peşə təhsilinə daha erkən keçid, xüsusilə texniki sahələrdə kadr çatışmazlığını aradan qaldıra bilər və əmək bazarında daha yüksək peşəkar biliklərə sahib gənclərin sayını artıra bilər".

Ekspert əlavə edib ki, təhsil müddətinin qısaldılması bəzi mənfi nəticələr də doğura bilər: “Əsas problem təhsilin keyfiyyətində baş verən dəyişikliklərlə bağlı ola bilər. Daha az müddətdə şagirdlər və tələbələr fundamental bilikləri mənimsəməkdə çətinlik çəkə bilər, bu isə onların intellektual inkişafını ləngidə bilər. Məsələn, Finlandiya kimi ölkələrdə təhsilin daha uzun müddət davam etməsi və şagirdlərin dərindən tədris edilməsinə üstünlük verilməsi onların qlobal təhsil reytinqlərində yüksək yerlərdə olmasına gətirib çıxarır. Finlandiyanın modeli təhsil müddətinin qısaldılmasının əksinə olaraq, biliklərin daha dərindən və dərin analitik düşüncə qabiliyyətlərinin formalaşdırılmasına yönəlir. Bu ölkədə məktəb təhsili 12 il davam edir və bu dövrdə şagirdlər təkcə faktoloji biliklər deyil, həm də problem həll etmə, yaradıcı düşüncə kimi bacarıqlara yiyələnir. Azərbaycanda təhsilin qısaldılması analitik və tənqidi düşüncə qabiliyyətlərinin zəifləməsinə səbəb ola bilər, bu da gələcəkdə ölkənin intellektual potensialını zəiflədə bilər.

Təhsil müddətinin artırılması isə digər dünya təcrübəsində olduğu kimi, biliklərin daha dərindən mənimsənilməsinə və geniş elmi tədqiqatların aparılmasına şərait yarada bilər. Yaponiyada şagirdlər məktəb təhsilində daha çox müddət keçirir və ali təhsil də tələbələr üçün uzun bir öyrənmə prosesini ehtiva edir. Bu ölkədə şagirdlər və tələbələr tədqiqat, innovasiya və texnologiya sahələrində daha dərin biliklər qazanırlar. Azərbaycanda təhsil müddətinin artırılması, xüsusən də ali təhsil pilləsində, elmi tədqiqatlara daha çox diqqət ayrılmasına və tələbələrin tədqiqat bacarıqlarını inkişaf etdirməsinə səbəb ola bilər. Eyni zamanda daha uzun təhsil prosesi tələbələrə müxtəlif sahələrdə daha geniş bilik əldə etmə imkanı verər. Bu, əmək bazarında yüksək ixtisaslı mütəxəssislərin sayını artıra bilər.

Lakin təhsil müddətinin artırılması da bəzi mənfi nəticələrə səbəb ola bilər. Birinci problem gənclərin əmək bazarına daxil olmasının gecikməsi ilə bağlıdır. Təhsilin uzadılması gənclərin daha gec yaşlarda iş həyatına başlamasına gətirib çıxara bilər ki, bu da onların erkən yaşda peşə təcrübəsi qazanmasını ləngidə bilər. Digər tərəfdən, daha uzun təhsil prosesi gənclərin təhsil xərclərini artırır və bu da sosial-iqtisadi təbəqələşməyə səbəb ola bilər. Məsələn, ABŞ-da tələbələr ali təhsil üçün böyük məbləğdə kreditlər götürmək məcburiyyətində qalır və bu, onların iqtisadi vəziyyətinə mənfi təsir göstərir. Azərbaycanda da təhsilin müddətinin uzadılması təhsil xərclərinin artması ilə nəticələnə bilər və bu, tələbələrin maddi yükünü artırar.

Dünya təcrübəsi göstərir ki, təhsil müddətinin optimallaşdırılması ölkənin sosial, iqtisadi və mədəni kontekstinə uyğunlaşdırılmalıdır. Bəzi ölkələr təhsili qısaldaraq əmək bazarına tez daxil olan kadrlar yetişdirir, digərləri isə təhsilin uzun müddət davam etməsini təmin edərək intellektual inkişafı və elmi tədqiqatları prioritet hesab edir. Azərbaycan üçün optimal yanaşma təhsil müddətinin uzadılması və ya qısaldılması ilə yanaşı, təhsilin keyfiyyətini artırmaq, peşə təhsilini gücləndirmək və elmi tədqiqatlara daha çox diqqət ayırmaq olardı. Təhsil müddətinin qısaldılması peşə təhsili baxımından faydalı ola bilər, lakin fundamental biliklərin dərinliyini təmin etmək üçün daha uzun təhsil də vacibdir. Buna görə də təhsil müddətinin dəyişdirilməsi məsələsi hərtərəfli təhlil və strategiyaya əsaslanmalıdır".

Afaq MİRAYİQ,
“Yeni Müsavat”