Türkiyə prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğan İsveçin NATO üzvlüyü prosesində olduqca ciddi qərarlarla həlledici mərhələyə start vermək üzrədir, rəsmi Ankara geopolitik oyunun şərtlərini açıq müstəviyə çıxarır... ABŞ Türkiyəyə verdiyi vədlərə sadiq qalmayaraq, rəsmi Ankaraya qarşı hiyləgər bəhanələr icad etmək vərdişlərini davam etdirsə, NATO üzrə iki müttəfiqin münasibətlərində çatlar daha da dərinləşə bilər...

NATO-nun genişlənməsi prosesində növbəti addım atılıb. Belə ki, Türkiyə parlamenti İsveçin NATO-ya üzvlüyü ilə bağlı müraciətini ratifikasiya edib. Bununla da İsveçin NATO-nun “qapıları” ağzında çəkdiyi növbənin sona çatması istiqamətində müəyyən irəliləyiş hər halda, baş tutmuş sayıla bilər. Rəsmi Ankaranın bu addımı həm NATO- rəhbərliyində, həm də İsveç hakimiyyət dairələrində məmnunluqla qarşılanıb. Və artıq NATO-nun sıralarına daha bir dövlətin qatılacağı qətiyyən şübhə doğurmur.

İsveçin baş naziri Ulf Kristerssen Türkiyə parlamentinin qərarına “Biz NATO-ya tamhüquqlu üzvlüyü istiqamətində daha bir addım irəlilədik” məzmunlu açıqlama ilə reaksiya verib. NATO baş katibi Yens Stoltenberq isə Türkiyə parlamentinin qərarını alqışlayıb, Macarıstanı da analoji addımın atılmasına çağırıb: “Ümid edirəm ki, Macarıstan da ən qısa zamanda İsveçin NATO üzvlüyünü təsdiqləyəcək. Çünki İsveçin üzv olması ilə NATO daha da güclənəcək və bizim təhlükəsizlik imkanlarımız genişlənəcək”.

Məsələ ondadır ki, İsveçin NATO üzvlüyü ilə bağlı müraciəti Macarıstan tərəfindən də ratifikasiya edilməyib. Bu ölkənin baş naziri Viktor Orban isveçli həmkarını rəsmi Budaşeşti narahat edən məsələləri müzakirə etmək üçün Macarıstan paytaxtına dəvət edib. Ancaq nə qədər qəribə də olsa, İsveçin baş nazirinin əvəzinə bu ölkənin xarici işlər naziri bildirib ki, indiki mərhələdə Macarıstanla müzakirələrə səbəb görülmür.

Böyük ehtimalla rəsmi Stokholm Türkiyənin mövqeyindən tamamilə məmnun olduğu üçün Macarıstanın İsveçə NATO “qapıları”nı bağlı saxlaya bilməyəcəyindən tamamilə əmindir. Çünki Qərb siyasi dairələrində belə qənaət mövcuddur ki, Türkiyə və Macarıstan İsveçin NATO-ya üzvlük məsələsində razılaşdırılmış ortaq mövqedən çıxış edirlər. Və əgər, Türkiyə İsveçə NATO “qapıları”nı açmağa qərar veribsə, Macarıstan buna əngəl olmayacaq.

Ancaq bəzi ehtimallara görə, rəsmi Stokholmun İsveçin NATO üzvlüyünə tam inamı indiki situasiyada bir qədər şişirdilmiş xarakter də daşımış ola bilər. Çünki Türkiyə parlamentinin ratifikasiya qərarının hüquqi qüvvə qazanması üçün həmin sənədin məhz prezident Rəcəb Tayyib Ərdoğan tərəfindən imzalanması lazımdır. Türkiyə prezidentinin imzası üçün isə müəyyən şərtlərin ödənməsi vacibdir. Və bu baxımdan, rəsmi Ankaranın İsveçin NATO üzvlüyünü artıq ən son mərhələyə keçirtməklə, müəyyən mənada, riskli addım atdığını da düşünmək olar.

Bu məsələdə ən önəmli məqam ondan ibarətdir ki, ABŞ İsveçin NATO-ya üzvlük müraciətinin ən qısa zamanda ratifikasiyasının qarşılığında Türkiyəyə “F-16” döyüş təyyarələrinin modifikasiya olunmuş yeni modellərini satmağı vəd edib. Türkiyə parlamenti İsveçi NATO üzvlüyünə maksimum səviyyədə yaxınlaşdırsa da, ABŞ rəsmi Ankaraya “F-16” döyüş təyyarələri ilə bağlı vədlərini hələ də yerinə yetirməyib. Və prezident Rəcəb Tayyib Ərdoğanın ratifikasiya sənədini nə vaxt imzalayacağı da böyük ölçüdə Ağ Evin öz öhdəlikləri ilə bağlı davranışlarından asılı ola bilər.

Maraqlıdır ki, rəsmi Ankaranın Ağ Evə ABŞ-ın öhdəlikləri yerinə yetirməyəcəyi təqdirdə, Türkiyə prezidentinin imza məsələsini təxirə sala biləcəyi barədə mesaj göndərdiyi də bildirilir. Yəni, Ağ Ev Türkiyəyə “F-16” döyüş təyyarələrinin satışına icazə alınması prosesini mümkün qədər sürətləndirməli olacaq. Halbuki, ABŞ Senatının beynəlxalq münasibətlər üzrə komitəsinin rəhbəri Ben Kardin artıq bəyan edib ki, Konqres bu məsələ ilə bağlı qərarın verilməsi üçün İsveçin NATO üzvlüyü prosesinin tam və müsbət yekunlaşmasını gözləyir. Və bu, o deməkdir ki, ABŞ Konqresində Türkiyə əleyhinə olan bəzi qruplar rəsmi Ankaranın “F-16” döyüş təyyarələrini aldıqdan sonra belə, İsveçin NATO üzvlüyü ilə bağlı prosesi digər ziddiyyətli problemləri səbəb göstərməklə, uzada biləcəyini istisna etmirlər.

Məsələ ondadır ki, rəsmi Ankara və Ağ Ev arasındakı kəskin ziddiyətləri doğuran problemlərin sırasında ABŞ-ın Suriya və İraqda Türkiyə əleyhinə fəaliyyət göstərən terrorçu qruplaşmaları, xüsusilə də, PKK/YPG-ni himayə etməsi önəmli yer tutur. Türkiyənin bütün sərt etirazlarına baxmayaraq, Ağ Ev terrorçu PKK/YPG-ni ABŞ-ın bölgədə əsas tərəfdaşı hesab edir. Halbuki, ABŞ-ın bu mövqeyi NATO üzrə müttəfiqlik öhdəlikləri ilə kəskin ziddiyyət təşkil edir. Və bu baxımdan, rəsmi Ankaranın PKK/YPG-ni himayə edən ABŞ-ı müttəfiqlik prinsiplərini kobud şəkildə pozmaqda suçlaması tamamilə başadüşüləndir.

Ancaq bütün bunlara baxmayaraq, ABŞ siyasi dairələrinin rəsmi Ankaraya münasibətdə sürəkli olaraq, müxtəlif bəhanələr icad etməsi tamamilə yersizdir. Çünki bu ilin yaz aylarında NATO-nun “soyuq müharibə” dövründən sonra ilk genişmiqyaslı hərbi təlimlərinin keçirilməsi nəzərdə tutulub. Hərbi təlimlərin əhatə edəcəyi ərazilərə İsveç də daxil edildiyindən rəsmi Ankara bu ölkənin NATO üzvlüyü ilə bağlı tam vaxtında addım atmaq qərarına gəlib.

Bu baxımdan, əslində, rəsmi Ankaranın ratifikasiya qərarının özü Türkiyənin maraqları nəzərə alındıqda, daha riskli mövqe təsiri bağışlayır. Çünki adətən, öz öhdəliklərini yerinə yetirməyi unutmaq vərdişləri olan ABŞ-ın prezident Rəcəb Tayyib Ərdoğanın İsveçlə bağlı parlament qərarını imzalamasından sonra Türkiyəyə “F-16” döyüş təyyarələrini satmamaq üçün yeni bəhanələr icad edə biləcəyi də qətiyyən istisna deyil. Və ona görə də, hazırda Türkiyənin ABŞ-a etimad göstərməməsi üçün daha tuturlı səbəbləri mövcuddur.  

Belə anlaşılır ki, Türkiyə prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğan İsveçin NATO üzvlüyü prosesində olduqca ciddi qərarlar vermək üzrədir. Üstəlik, Türkiyə prezidentinin verəcəyi qərarlar həm də böyük risk xarakteri də daşıyır. Çünki rəsmi Ankara ilə anlaşmalara qətiyyən sadiq olmayan ABŞ Türkiyəyə verdiyi vədlərlə bağlı yenidən hiyləgər oyunlara və məkrli planlara başlaya bilər. Və bu halda, Türkiyə-ABŞ münasibətlərində çatların dərinləşə biləcəyi də qətiyyən şübhə doğurmur.

Elçin XALİDBƏYLİ,
Siyasi ekspert,
“Yeni Müsavat” Media Qrupu