Ekspertlər deyir ki, qeyri-leqal şəkildə istehsal olunan və bazara çıxarılan kürü qeydiyyatda deyil

2024-cü ilin yanvar-sentyabr ayları ərzində Azərbaycanda 617.1 kq nərə balığı kürüsü istehsal edilib. Məlumata görə, bu 2023-ci ilin yanvar-sentyabr ayları ilə müqayisədə  203.1 kq və ya 49% çoxdur.

Belə ki, 2023-cü ilin 9 ayı ərzində Azərbaycanda 414 kq nərə balığının kürüsü istehsal edilmişdi.

Xatırladaq ki, 2024-cü ilin yanvar-avqust ayları ərzində Azərbaycandan 553 min 780 ABŞ dolları dəyərində 480 kq nərə balığının kürüsü ixrac edilib.

Hesabat dövründə qara kürünün 1 kq orta ixrac qiyməti 2023-cü ilin müvafiq dövrü ilə müqayisədə 494 manat və ya 34% artaraq 1961 manat təşkil edib. Qeyd edək ki, ötən ilin 8 ayına görə 1 kq qara kürünün orta ixrac qiyməti 1 467 manat idi.

Qeyd edək ki, qara kürü əsasən Birləşmiş Ərəb Əmirliklərinə (210 kq), Amerika Birləşmiş Ştatlarına (140 kq), Qazaxıstana (40 kq), Səudiyyə Ərəbistanına (10 kq) və Sinqapura (10 kq) ixrac edilib.Bundan başqa, digər ölkələrə 60 kq qara kürü ixracı həyata keçirilib. Macarıstana ixrac edilən kürünün dəyəri isə 2 min 690 dollar təşkil edib.

Bu məhsul Birləşmiş Ərəb Əmirliklərinə 1 717 manata, Amerika Birləşmiş Ştatlarına 1 378 manata, Qazaxıstana 3 400 manata, Səudiyyə Ərəbistanına 3 855 manata, Sinqapura isə 3 624 manata satılıb.

Bakının supermarketlərində əsasən Rusiya və yerli istehsal olan qara və qırmızı kürü satılır ki, onların da qiyməti 10-40 manat arası dəyişir. Təbii ki, bu, əsl kürü deyil.  Azərbaycanda əsl kürü “qara bazarda” satılır, amma onun da qatqısız olmamasına  şübhələr var. Bəs niyə əsl kürü Azərbaycan alıcısı üçün əlçatmazdır?

Qeyd etmək yerinə düşər ki, bir vaxtlar Neftçala rayonundakı Bankə qəsəbəsində yerləşən Balıq Kombinatı fəaliyyət göstərdiyi müddətdə Azərbaycan dünya bazarına balıq, kürü ixrac edib. Müstəqillikdən sonra isə sözügedən kombinat ləğv edilib və nəticədə qara kürü istehsalı kəskin azalıb. Ekspertlər də dəfələrlə qeyd edirlər ki, Xəzərin kürü qoyan nərə balıqları tükənmək üzrədir.

Azərbaycanda nərəkimilərin yetişdirilməsi üzrə zavodun bazasında yaradılan “Azerbaijan Fish Farm” şirkətindən mediaya bildirilib ki, ölkədə qara kürü çökə, nərə, uzunburun və bölgə (beluqa) kimi balıqlardan alınır: “Zavodumuzda ildə 200 tona yaxın nərə balığı əti və 10 ton qara kürü istehsalı nəzərdə tutulub. Zavodumuzun qapalı su çevrəsi və açıq nohurlar var. Su çevrələrində balıqlar yetişdirilir və müəyyən çəkiyə çatdıqdan sonra nohurlara köçürülür. Çökədən 7 min ədəd, nərədən 8 min ədəd körpə balığı yetişdiririk və təbii su hövzələrə buraxırıq”.

O da qeyd olunub ki, nərə balıqlarının əti daxili bazarlar, qara kürü isə ixrac üçün nəzərdə tutulub.

Rəsmi açıqlamaya görə, 2023-cü ilin doqquz ayında Azərbaycanda nərə balıqlarının kürüsünün sənaye istehsalı 414 kq olub. Dövlət Gömrük Komitəsi (DGK) bildirir ki, bu ilin səkkiz ayında Azərbaycan xaricə təxminən 400 kq nərə balığı kürüsü ixrac edərək 345 min 270 ABŞ dolları gəlir götürüb. (863 dollar/kq) Məhsul Rusiya (170 kq), ABŞ (120 kq), BƏƏ (50 kq) və Sinqapur (20 kq) şirkətlərinə satılıb. 2022-ci ildə isə Azərbaycanda 915 kq qara kürü istehsal edilib ki, bunun da 430 kq-ı xaricə göndərilib. Azərbaycan ixracla yanaşı, qara kürü də idxal edib. Xaricdən Azərbaycana 2022-ci ildə 1 milyon 759 min 100 dollarlıq 5 min 740 kq qara kürü gətirilib (306 dollar/kq). Azərbaycana qara kürünün 99 faizi (5.7 ton) Çindən idxal olunur. 30 kiloqram qara kürü isə ABŞ-dan gətirilib.

Natiq Cəfərli 

İqtisadçı Natiq Cəfərli mövzu ilə bağlı “Yeni Müsavat”a deyib ki, Azərbaycanda qara kürü istehsalı kifayət qədər azalıb: “Bu rəsmi rəqəmlərdən də görünür. Xaricdə buna ciddi tələbat var və qiyməti çox bahadır. Qeyri-leqal şəkildə istehsal olunan və "qara bazar"a çıxarılan kürü isə qeydiyyatda deyil. Onların kimlərsə tərəfindən həmin şəxslərə köməklik olunur, iş şəraiti yaradılır, müəyyən ödəniş müqabilində onların fəaliyyətinə göz yumulur. Onlar da yerli bazarda qaçaqmalçılıq yolu ilə bazara kürü çıxara bilirlər. Onlar qeyri-leqal yolla aldıqları kürünü xaricə sata bilmədiklərinə görə daxili bazarda satırlar. Çünki xaricə satmaq üçün sertifikatlaşmadan keçmək lazımdır. Onların bəlli sənədləri olmalıdır və sairə. Onların belə imkanları olmadığına görə qeyri-qanuni yolla əldə etdikləri kürünü əlaqədar qurumların göz yumması nəticəsində yerli bazara çıxardıb xaricə satılandan daha ucuz satırlar. Azərbaycanda kürü istehsalı aşağı səviyyədə olduğundan qiymətlər də kifayət qədər bahadır".

Eyyub Hüseynov 

Azad İstehlakçılar İctimai Birliyinin sədri Eyyub Hüseynov isə deyir ki, ölkəmizdə istehsal olunan kürü sadə insanlar üçün əlçatan deyil: “Azad İstehlakçılar İctimai Birliyi olaraq süni kürü qablarının üzərindən yalnız nərə balığının şəklinin götürülməsinə nail olmuşuq. Qabların arxa hissəsində qidanın süni kürü olduğu yazılır. Bu kürülər Azərbaycana Rusiyadan da idxal olunur. Xarici ölkələrdən gətirilən kürünün bəzilərinin üzərində nərə balığının şəkli vurulub. Süni kürü balığın tullantılarından, dərisindən və s.-dən hazırlanır, kürü dadı verir. Çox ucuz qiymətə olan bu qidalar əsl kürü ilə müqayisə edilə bilməz. Əsl kürünün kiloqramı 1500-1700 manatdan yüksəkdir. Kürü istehsalı və qablaşdırılması konservantsız mümkün deyil. Belə ki, başqa qida məhsullarının konservləşdirmə prosesindən fərqli olaraq kürü sterilizasiyadan keçmir. Kürü dənəcikləri çox zərif olduğundan temperaturun təsirindən dağılaraq sıyıq halını alır. Kürünü saxlamağın yeganə üsulu onun duz və konservanlar əlavə etməklə vakuum üsulu ilə qablaşdırılmasıdır. Bu məqsədlə sorbin turşusu (E 200) və urotropin (E 239) adlı iki konservantın qarışığından istifadə olunur.

Kürü tez xarab olan məhsuldur. Halbuki bu dəniz məhsulunun necə gəldi, harada gəldi satılması “Təzə bazar”da müşahidə olunur. Burada süni kürü ilə qarışdırılmış qara kürü, vaxtı keçmiş təhlükəli kürülər də satılır. Azərbaycanda cəmi 3-4 məhsul xarici bazara çıxmaq üçün keyfiyyətlə hazırlanıb. Balıq və kürü də daxil olmaqla, balıq məhsullarına, qoz-fındıq kimi qidalara haps sistemi (tarladan, dənizdən istehlakçının masasına qədər izləmə) tətbiq olunub. Ölkənin ən böyük balıq məhsulları istehsal edən şirkəti “Caspian Fish”in  mağazalarında istehsal etdiyi kürü satılır. Amma bunlar da o qədər bahadır ki, sıravi vətəndaşlar ala bilmir".

Qara kürü qiymətli zülallar, əvəzolunmaz aminturşuları və asan həzm olunan yağlarla zəngindir. Lesitin, yağda həll olan A, D, E, həmçinin B qrupu vitaminləri, minerallardan isə çox miqdarda kalsium, kalium, natrium, maqnezium, fosfor, eyni zamanda manqan, yod, silisium və ən əsası dəmir və sink onun faydalı xüsusiyyətlərini təmin edir. Öncədən vurğulayaq ki, qara kürü müalicə vasitəsi deyil, lakin profilaktik və ümumi möhkəmləndirici ərzaq məhsulu kimi olduqca faydalıdır.

Afaq MİRAYİQ,
“Yeni Müsavat”