Artıq iki gündür ki, paytaxtı toz-duman bürüyüb.

Avqustun 23-də başlayan və bir neçə gün davam edən toz-duman da insanlar arasında təşviş yaratmışdı.

Milli Hidrometeorologiya Xidmətinin rəsmisi Gülnarə Abbasova bildirib ki, Bakıda və Abşeron yarımadasında, eləcə də Xəzər dənizi sahili boyu yerləşən rayonlarda tozlu hava şəraiti müşahidə olunur:

“Avtomatik stansiyalardan əldə olunan məlumata görə, havada tozun miqdarı artıb və hazırda normadan 4-4.5 dəfə yüksəkdir. Havada müşahidə olunan toz meteoroloji şəraitlə əlaqədar transsərhəd xarakterlidir və Türkmənistan ərazisindən ölkəmizə daxil olub. Tozlu hava şəraitinin meteoroloji vəziyyətdən asılı olaraq yaxın iki gün ərzində davam edəcəyi gözlənilir”.

Bəs tozlu hava şəraiti insanların səhhətinə necə təsir edir? Nələrə diqqət edilməlidir?

Mütəxəssislər bildirir ki, tozun üzərində müxtəlif mikroblar olur. Bu mikroblar hava ilə birlikdə insan orqanizminə daxil olur və bundan sonra bir sıra fəsadlara yol açır. Tozlu hava tez-tez müşahidə olunduqda ağciyərlərdə müəyyən xroniki obstruktiv xəstəliklər əmələ gəlir. Genetik olaraq ağciyərləri zəif olan insanlar üçün isə tozlu hava təhlükəli sayılır.

Tanınmış həkim, tibb üzrə elmlər doktoru Adil Qeybulla Musavat.com-a deyib ki, qum fırtınası, tozlu hava olduğu zaman mütləq maskada gəzmək lazımdır:

“Təəssüflər olsun ki, bizdə insanlar maskada gəzməyi kompleks edirlər. Biz pandemiya vaxtı da bunu gördük. Maskaları düzgün geyinilməmiş formada istifadə edirdilər. Maska makro hissəciklərin, bronxitin qıcıqlandırılmasının, ağciyərə daxil olmasının qarşısını alır. Bir də insanlara məlumat verilməlidir. Bu toz yoxlanılıb, qorxulu tərkibi yoxdur deyə açıqlama verilməlidir ki, insanların düzgün təsəvvürləri olsun”.

Ümumiyyətlə, bu il dünyada qum fırtınaları tez-tez müşahidə edilib.

Birləşmiş Millətlər Təşkilatı 2024-cü il iyulun 12-ni ilk dəfə Beynəlxalq Qum və Toz Fırtınası Günü elan edib. Bu addım fırtınaların yaratdığı təhlükələr barədə məlumatlılığı artırmaq və onlara qarşı mübarizə aparmaq üçün beynəlxalq səyləri stimullaşdırmaq məqsədi daşıyır.

BMT-nin Ətraf Mühit Proqramının (UNEP) Biomüxtəliflik və Torpaq Departamentinin rəhbəri Dorin Robinson deyib ki, quraq və yarımquraq ərazilərdə yaşayan insanların daim toz fırtınaları ilə üzləşdiyi gələcəyi qəbul etməməliyik:

“Yanmış mənzərələri bərpa etməklə və istixana qazı emissiyalarını əhəmiyyətli dərəcədə azaltmaqla biz canavar fırtınalarının baş vermə ehtimalını azalda və on milyonlarla insanın həyatını yaxşılaşdıra bilərik”.

Bəs qum və toz fırtınalarının səbəbi nədir?

Musavat.com sosial və xarici mediaya istinadla mövzu ilə bağlı kiçik araşdırma edib. Belə ki, qum fırtınaları güclü küləklər çılpaq və ya quru torpaqla qarşılaşdıqda, atmosferə böyük miqdarda qum və toz göndərdikdə baş verir. Qum və toz bir yerdə qalmır, yüzlərlə, hətta minlərlə kilometr məsafəyə səpələnir. Bu mineral tozun əsas mənbələri Şimali Afrikanın quraq bölgələri, Ərəbistan yarımadası, Orta Asiya və Çindir. Avstraliya, Amerika və Cənubi Afrika kiçik, lakin əhəmiyyətli töhfələr verir.

İnsanlar qum və toz fırtınalarını dayandırmaq və ya onların təsirini məhdudlaşdırmaq üçün nə edə bilər?

Bu fenomenə birbaşa nəzarət etmək çətindir: dünyanın bir hissəsində quraqlıq və ya meşələrin qırılması digər hissəsində qum fırtınalarına səbəb ola bilər. Amma insanlar yerin qurumasına və havada tozun yığılmasına səbəb olan şəraiti idarə edə bilirlər. Qum və toz fırtınalarına meylli ərazilərdə yerli hökumətlər qıt su ehtiyatlarından daha səmərəli istifadə etməklə, kövrək torpağın üst qatını qorumaqla və bitki örtüyünü artırmaqla, o cümlədən yerli kol və ağac növlərini əkməklə torpaqları bərpa edə bilərlər. Bütün bunlar torpaqda suyun yığılmasına kömək edir, nəticədə daha az qum və toz olur.

Bundan əlavə, yarımquraq bölgələrdə hökumətlər torpağa istirahət və bərpa şansı verməklə, torpaqların təmizlənməsinə və həddən artıq otlamağa müraciət etmədən fermerlərə ərzaq istehsalında kömək edə bilər.

İqlim dəyişikliyi ilə səhralaşmanın inkişafı arasında əlaqəni nəzərə alaraq, dünya həmçinin iqlim böhranını gücləndirən istixana qazları emissiyalarının azaldılmasında real irəliləyiş əldə etməyə çalışmalıdır. Sənayedən əvvəlki dövrlərlə müqayisədə temperatur artıq 1,1°C-dən istidir, daha da yüksəldikcə daha çox quraqlığa səbəb olacaq, qum-toz fırtınaları üçün münbit zəmin yaradacaq. Odur ki, dövlətlər bu fırtınaların səbəbləri ilə mübarizə apararkən, həssas icmaları yaxınlaşan fırtınalar barədə xəbərdar edən erkən xəbərdarlıq sistemlərinə sərmayə qoymağa davam edə bilərlər. Bu, insanların həyatını xilas etməyə və iqtisadi ziyanı məhdudlaşdırmağa kömək edəcək.

Afaq Mirayiq,
Musavat.com