Rusiya bu məkrli planı erməni separatçı-terrorçulara diqtə etməklə, "Qarabağ problemi"nin ömrünü qeyri-müəyyən müddətə uzatmaq üçün yeni mexanizmlərin yaradılması məqsədi güdür... Kreml istəyinə nail olarsa, uzun illər ərzində həm rus sülhməramlıların Azərbaycan ərazisində qalmasını təmin edə, həm də Rusiya üçün rəsmi Bakıya və Ermənistana təkbaşına effektiv təzyiq imkanları qazana bilər...

Azərbaycan Xankəndi və ətraf bölgə üzərində hərbi-siyasi nəzarətini gücləndirir. Laçın yolu üzərində qurulmuş nəzarət-buraxılış məntəqəsi erməni separatçı-terrorçuların hərəkət imkanlarını maksimum səviyyədə məhdudlaşdırıb. Hazırda rəsmi Bakı Qarabağ iqtisadi rayonundakı erməni azlığına Azərbaycan qanunları ilə yaşamağı öyrənməyə başlayıb.

Onu da qeyd etmək lazımdır ki, Xankəndi və ətraf bölgədə olan erməni separatçı-terrorçular, eləcə də, rus sülhməramlılar bu prosesə bütün mümkün vasitələrlə müqavimət göstərməyə çalışırlar. Ancaq rəsmi Bakının prinsipial mövqeyi və dəqiq hesablanmış addımları əngəl cəhdlərini boşa çıxarır. Və indi rus sülhməramlıların özləri də rəsmi Bakının qətiyyəti sayəsində Azərbaycan qanunlarına riayət etmək məcburiyyətində qalıblar.

Beləliklə, Xankəndi və ətraf bölgənin Azərbaycana reinteqrasiyası qaçılmaz prosesdir. Rəsmi Bakı artıq erməni separatçı-terrorçulara "xidmət" göstərən sonuncu beynəlxalq mexanizmi də bloklamaq üzrədir. Laçın yolu üzərində olan nəzarət-buraxılış məntəqəsinin uğurlu fəaliyyəti Beynəlxalq Qırmızı Xaç (BQX) cəmiyyətinin fəaliyyətində də ciddi qanun pozuntularını ortaya çıxarıb.

Məlum olub ki, BQX Azərbaycanın Qarabağ bölgəsində heç də humanitar fəaliyyət göstərmirmiş. Bu beynəlxalq qurum humanitar fəaliyyət adı altında qaçaqmalçılıqla məşğul olurmuş, yəni, daha dəqiq desək, cinayət törədirmiş. Azərbaycan gömrükçülərinin videofaktlarla sübuta yetirdiyi qaçaqmalçılıq ittihamlarına BQX uzun müddət cavab verə bilmədi.

Daha sonra verdiyi açıqlamada BQX ittihamları təkzib etməyə çalışsa da, əslində, humanitar fəaliyyət prinsiplərini kobud şəkildə pozduğunu, qaçaqmalçılıqla məşğul olduğunu etiraf etmiş oldu: "Təəssüflər olsun ki, icarəyə götürülmüş və üzərinə müvəqqəti olaraq, BQXK emblemi vurulmuş dörd nəqliyyat vasitəsinin sürücüsü bizə məlumat vermədən öz maşınlarında kommersiya məqsədli yükləri keçirməyə cəhd ediblər. Bu şəxslər BQXK əməkdaşları olmayıblar və onlarla olan xidməti müqavilələrə dərhal xitam verilib".

Göründüyü kimi, BQX da artıq beynəlxalq biabırçılıq qarşısında qalıb və küncə sıxışdırılıb. Bu qurumun gələcək fəaliyyətində rəsmi Bakının diqtə etdiyi şərtlər daxilində ciddi dəyişikliklər etməli olacağı qətiyyən şübhə doğurmur. Çünki Azərbaycan ərazisində qaçaqmalçılıq və digər qanunsuz fəaliyyət növləri qadağandır. Laçın yolu üzərindəki nəzarət-buraxılış məntəqəsinin fəaliyyətindən narahat olanların - Ermənistan, Rusiya və erməni separatçı-terrorçuların etirazlarının əsas səbəbi də məhz onların cinayətlərinin qarşısının alınması ilə bağlıdır.

Ancaq artıq geriyə yol yoxdur. Azərbaycan ərazisində heç kim cinayət fəaliyyəti göstərmək hüququna malik deyil. Qarabağ regionundakı erməni azlığı da nəhayət ki, Azərbaycan qanunları ilə yaşamağı öyrənməlidir. Əks halda, Azərbaycan sərhədçiləri daxilində onların yaşaması mümkün olmayacaq. Bu reallıqla razılaşmayanlar isə vaxt itirmədən Azərbaycan ərazisini tərk etməlidirlər. Yoxsa, əvvəl-axır qanun qarşısında cavab vermək, həbsxana həyatı yaşamaq məcburiyyətində qala bilərlər.

Maraqlıdır ki, Xankəndi və ətraf bölgədəki erməni separatçı-terrorçuların rəhbəri Araik Arutyunyan artıq bəzi reallıqları anlamağa başlayıb. Belə ki, terrorçubaşı Araik Arutyunyanın ailəsini öz ailəsini artıq Azərbaycanın Xankəndi və ətraf bölgəsindən çıxartdığı bildirilir. Erməni separatçı-terrorçuların bir çoxunun eynilə Araik Arutyunyan kimi davrandıqları barədə məlumatlar mövcuddur.

Halbuki bu terrorçular sadə ermənilərin bölgəni tərk etmələrinin qarşısını almaq üçün silahlı təhdidə belə, əl atırlar. Yəni, erməni separatçı-terrorçular sadə əhalini öz cinayətkar fəaliyyətlərinin girovuna çevirməyə çalışırlar. Bu baxımdan, erməni terrorçulara qarşı daha sərt addımların atıla biləcəyi istisna deyil.

Erməni separatçı-terrorçular Xankəndi və ətraf bölgədə Azərbaycanın suveren hüquqlarının ən yaxın vaxtlarda bərpa ediləcəyinə artıq qətiyyən şübhə etmirlər. Hətta bilirlər ki, bu prosesə müqavimət göstərməkdə davam edərlərsə, Azərbaycan ordusu rus sülhməramlılara belə, əhəmiyyət vermədən bölgəyə hər an girə bilər. Və həmin zamanın o qədər də uzaqda olmadığını da hiss edirlər.

Erməni siyasi şərhçi Samvel Ohanesyan deyib ki, Rusiya güclünün tərəfini tutur. İndi isə güclü Ermənistan deyil, Azərbaycandır: “Ermənistanı nə gözləyir? Yaxın vaxtlarda “Qarabağ müdafiə ordusu” (separatçı-terrorçu tör-töküntülər) buraxılacaq. Azərbaycan Ordusu Qarabağa daxil olacaq və öz nizamını quracaq. Qarabağın erməni əhalisinin inteqrasiyası başlanacaq. Ola bilər ki, birgə patrul nəzarəti barədə qərar veriləcək (Rusiya sülhməramlıları və Azərbaycanın güc strukturları), ancaq bu bizim üçün çox yüngül "anesteziya" olacaq”.

Belə anlaşılır ki, erməni siyasi dairələri artıq proseslərin sonrakı inkişaf istiqamətlərini görməkdə çətinlik çəkmirlər. Ancaq bəzi məlumatlara görə, Rusiya hələlik güclü Azərbaycanın yanında yer almağa o qədər də tələsmir. Əksinə, Kreml erməni separatçı-terrorçuların üzərindən Azərbaycana təzyiq göstərmək, Rusiyanın Cənubi Qafqazda qalmasını uzatmaq üçün son müqavimət imkanlarını işə salmağa çalışır. Və erməni separatçı-terrorçuların rəhbəri Araik Arutyunyanın açıqlamasını Rusiyanın yeni məkrli "Qarabağ planı"nın ifşa olunması kimi də dəyərləndirmək olar.

Məsələ ondadır ki, Araik Arutyunyan onun separatçı dəstəsinin rəisi Bakı ilə danışıqlara hazır olduğunu bildirib. Ancaq nə qədər qəribə də olsa, o, dialoq üçün Rusiyanın vasitəçiliyini əsas şərt kimi irəli sürüb. Onun fikrincə, ABŞ və Qərbin vasitəçiliyi Qarabağ ermənilərini Azərbaycanla inteqrasiyaya sürükləyir. Ancaq Rusiya vasitəçi olarsa, bundan yayınmaq şansı da yarana bilər.

Təbii ki, bu "ideya"nın Araik Arutyunyana Kremldən ötürüldüyü qətiyyən şübhə doğurmur. Çünki buna qədər rəsmi İrəvan və erməni separatçı-terrorçular dialoq üçün beynəlxalq müzakirə mexanizmləri tələb edirdilər. İndisə, birdən-birə Rusiyanın vasitəçiliyinin daha faydalı olduğu qənaətinə gəliblər. Və bütün bunların arxasında qurulan oyunu müəyyən etmək isə qətiyyən çətin deyil.

Məsələ ondadır ki, rəsmi Bakı Qarabağ ermənilərinin inteqrasiya məsələsini Azərbaycanın daxili işi hesab edir. ABŞ-ın İrəvandakı səfiri Kristina Kvinin "Qarabağ ermənilərinin Azərbaycanın tərkibində təhlükəsiz yaşaya biləcəklərinə inanırıq" açıqlamasından sonra "beynəlxalq mexanizmlər" planının baş tutmayacağına əmin oldular. İndi bu planı gələcək üçün qorumaq ümidilə Rusiyanın vasitəçiliyindən istifadə etməyə çalışırlar. Hər halda, Rusiya da xarici ölkədir və Kremlin vasitəçiliyi gələcəkdə "beynəlxalq mexanizmlər" mövzusunu yenidən gündəmə qaytarmaq şansını qoruya bilər.

Eyni zamanda, Kreml bu planı erməni separatçı-terrorçulara diqtə etməklə, "Qarabağ problemi"nin ömrünü uzatmaq məqsədi güdür. Ancaq Azərbaycan-Ermənistan sülh prosesində təşəbbüsü ABŞ və Qərbə uduzan Kreml bu məsələdə təkbaşına orbitr roluna iddia edir. Əgər, nail olarsa, Rusiya dialoqun uzun illər uzanmasına çalışacağı qətiyyən şübhə doğurmur. Bu müddət ərzində həm rus sülhməramlılar Azərbaycan ərazisində qalacaq. Həm də Kreml rəsmi Bakıya və Ermənistana təkbaşına təzyiq mexanizmi qazanmış olacaq.

Ancaq rəsmi Bakının Kremlə belə bir imkan verəcəyi qətiyyən inandırıcı görünmür. Çünki rəsmi Bakı Azərbaycanın daxili məsələlərini Rusiya ilə müzakirə etməz. Yəni, Kremlə vasitəçi statusunda Azərbaycanın daxili işlərinə qarışmaq imkanı verilmə ehtimalı qətiyyən real deyil. Bu baxımdan, Araik Arutyunyan vasitəsilə gündəmə gətirilmiş və artıq deşifrə olunmuş Kremlin yeni "Qarabağ planı" elə əvvəlcədən iflasa məhkumdur.

Elçin XALİDBƏYLİ,
Siyasi ekspert,
"Yeni Müsavat" Media Qrupu