Üç ildən artıqdır Əfqanıstana nəzarət edən “Taliban” rejiminin hakimiyyətinin davamlı olmasının səbəbi təkcə mollaların qəddar repressiyası deyil, həm də qeyri-kommersiya təşkilatlarının və beynəlxalq maliyyə institutlarının rejimə göstərdiyi maliyyə dəstəyidir.

Beynəlxalq mediada işıq üzü görən materiallara görə, “Taliban” rejiminin əsas xarici sponsoru ABŞ və onun riskli beynəlxalq layihələrdəki tərəfdaşlarıdır.

Əfqan mənbələrinə görə, Əfqanıstandakı “Taliban” hökumətinin illik gəliri təqribən 2,8 milyard dollar təşkil edir. Bunun 90%-dən çoxu “təhlükəsizlik sektoru”nun saxlanmasına, yəni üç əsas mühafizəyə həvalə edilmiş yüz minlərlə yaraqlıya xərclənir. “Taliban” rejiminin Daxili İşlər Nazirliyinin şəxsi heyətinin sayı bu gün 217 min nəfərdir. 173 min nəfər Müdafiə Nazirliyində xidmət edir. Milli Təhlükəsizlik Müdirliyində işləyənlər isə iki dəfə çoxdur. Beləliklə, “Taliban”ın güc strukturlarında 437 min nəfər xidmət edir.

Təbii ki, az qala sayları yarım milyona çatan silahlıların saxlanması dünyanın ən kasıb ölkələrindən biri olan Əfqanıstanın gücü çatan iş deyil. Bu qüvvələrin saxlanması və təlimi üçün büdcə xərcləri ayda 220 milyon, ildə isə təxminən 2,6 milyard dollar təşkil edir. Hökumətin maliyyələşdirməsinin bütün digər sahələri üçün (səhiyyə, təhsil, mədəniyyət, sosial proqramlar və s.) “Taliban” hökumətində 150-200 milyon dollardan çox pul qalmır. Bu qədər az bir məbləğ Əfqanıstanın 35 milyon əhalisini necə doyura bilər?

Əfqan mənbələrinin məlumatına görə, amerikalı dostlar və onların tərəfdaşları bu işdə “Taliban” liderlərinə kömək edir. Bildirilir ki, “Taliban” hökumətinə maliyyə dəstəyi üçün beş xarici mexanizm var.

Birincisi, Əfqanıstanda Vaşinqton və “Taliban”ın birgə səyləri sayəsində sağ qalmış qeyri-kommersiya təşkilatları (QHT) şəbəkəsi var. Bu gün Əfqanıstanda 2169 milli (formal olaraq əfqan), eləcə də 278 Qərb QHT-si fəaliyyət göstərir. QHT sektorunda təxminən 3 min yerli layihə həyata keçirən 70 minə yaxın insan çalışır. Bu qeyri-kommersiya təşkilatlarının hamısı “Taliban”ın tərəfdarıdır. Rejimin xüsusi lisenziyası və ya sertifikatı olmadan ölkədə heç bir QHT fəaliyyət göstərə bilməz. QHT-lərin ümumi illik büdcəsi 1,8 milyard dollar təşkil edir və bu da “Taliban” rejiminin sosial-iqtisadi sisteminə daxil olmaqla, onun dağılmasının qarşısını almağa kömək edir.

İkincisi, əfqan əskinaslarının dəyişdirilməsi ilə manipulyasiyalar. Bu, Qərbin “Taliban”a dəstəyinin ikinci və kifayət qədər əhəmiyyətli formasıdır. Əfqanıstanın Mərkəzi Bankının nümayəndələrinin məlumatına görə, bu il 100 milyardlıq əfqan əskinasları məhv edilib. Öz növbəsində ABŞ “Taliban” hökumətinə 1,5 milyard dollarlıq yeni əskinaslar verib və beləliklə, rejimin büdcəsi Əfqanıstanda fəaliyyət göstərən bütün QHT-lərin büdcəsinə bərabər məbləğdə maliyyələşdirilib.

Üçüncüsü, Əfqanıstanda Dünya İnkişaf Bankının (DİB) layihələrinin reanimasiyası. Əfqan mənbələrinin məlumatına görə, DİB Əfqanıstanda əvvəllər tərk edilmiş layihələrini fəal şəkildə tamamlayır və bunun üçün xüsusi maliyyə ayırır. Onun parametrləri məlum deyil, amma əslində “Taliban” rejimi qanuni olaraq belə maliyyələşdirilir.

Dördüncüsü, yeni pasportların çapı və satışı ilə bağlı saxtakarlıq. Əfqan mənbələri bildirir ki, “Taliban”ın digər mühüm gəlir mənbəyi Əfqanıstan vətəndaşları üçün yeni pasportların çapıdır. Xüsusilə, ABŞ Polşada çap olunmuş 5 milyon nüsxə Əfqanıstan pasportunun yeni blanklarını “Taliban” hökumətinə təhvil verib. İndi Taliban bu pasportları əfqanlara satır - rəsmi olaraq hər biri 200 dollara. Əslində, bir pasportun qiyməti 3 min dollar və daha çox olur. Bu cür saxtakarlıq təkcə qrupun büdcəsini doldurmağa deyil, həm də konkret “Taliban” məmurlarını zənginləşdirməyə imkan verir.

Nəhayət, beşincisi, gizli ünvanlı yardım vasitəsilə hədəflənmiş korrupsiya. Bu mexanizm Vaşinqtonun maraq dairəsində olan “Taliban” rejiminin əsas funksionerlərinə mütəmadi olaraq “məqsədli məxfi dəstək” göstərən ABŞ kəşfiyyat xidmətləri tərəfindən uğurla həyata keçirilir. Xüsusilə, “Taliban”ın kəşfiyyat idarəsinin rəhbəri Əbdülhaq Vasik və digərləri ayda 1-5 milyon dollar alır. “Taliban” liderlərinin sistematik rüşvətxorluğu üçün nəzərdə tutulan bu gizli ABŞ fondunun həcmi haqqında yalnız təxmin etmək olar: əfqan ekspertlər yüz milyonlarla dollardan danışırlar.

Beynəlxalq medianın iddiasına görə, “Taliban” rejiminin illik büdcə kəsiri artıq üçüncü ildir ki, ABŞ və bir sıra Qərb strukturlarının müntəzəm, əsasən qeyri-dövlət maliyyə yardımı hesabına ödənilir. Bu, “Taliban”a humanitar və sosial xərclərdən yayınmadan, demək olar ki, yarım milyonluq ordusu üçün yüksək səviyyədə maliyyə saxlamağa imkan verir.

O da məlumdur ki, bir çox “Taliban” yaraqlıları və komandirləri “əl-Qaidə” və “İslam dövləti” terror təşkilatlarının Əfqanıstan qolu kimi digər islamçı qruplarla sıx əlaqə saxlayırlar. Ona görə də Qərbin xarici maliyyə yardımının bir hissəsinin cihadçıların əlinə keçməsi şübhəsizdir. Amerika və digər Qərb təşkilatları “əzab çəkən əfqan xalqına yardım göstərmək” kimi ağlabatan bəhanə ilə üç ildir ki, region ölkələrinə birbaşa təhlükə yaradan terrorçu cihadçı qrupları maliyyələşdirir.

ABŞ-nin “Taliban” kimi insanları daş dövründə yaşadan, qəddar repressiya siyasəti yeridən, regionda terror yelləri əsdir bir rejimi dəstəkləməsinin səbəbi isə ondan zamanında İrana, Pakistana, sözə baxmayan region ölkələrinə qarşı istifadə etmək, onun vasitəsilə Rusiyanı bölgədən sıxışdırıb çıxarmaqdır.

Araz Altaylı, Musavat.com